62
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
holland dənizçilərinin bu hərəkətlərinə haqq qazandırmaq istəyirdi. Lakin bu, yalnız mürəkkəb
beynəlxalq əlaqələri anlamaq üçün ilk cəhd idi. Bu sahədə əldə olunan əlavə biliklər “Müharibə
və sülh hüququ haqqında fundamental oçerkin yazılması ilə nəticələndi.
Qrotsi uzun illər İspaniya ilə mübarizənin hüquqi carçısı olsa da, onun ideyalarının əksəriyyəti
məhz təbii hüquq nəzəriyyəsinə və 16‐cı əsr ispan katolik mütəfəkkirlərinin yazılarına söykənirdi.
Hüqo Qrotsi bu nəzəriyyələrin “yeni” təbii hüququn formalaşmasında böyük rol oynayan müasir
sintezini yaratmışdı. O, ilk dəfə olaraq bunu dini fərziyyələr sferasından çıxarmağa, siyasi və sosial
əsaslara yönləndirməyə çalışmışdı.
Qrotsi ictimai həyatda şəxsiyyətin
üstünlüklərini və o vaxta qədər heç cür
fərqləndirilə bilinməyən “hüquq” və
“qanun” anlayışları arasındakı fərqləri
müəyyən etdi. Artıq “hüquq” adı altında
istənilən qanunvericiliyin əsası ola bilən,
fərdə doğulduğu andan xas olan hüquq
anlaşılırdı. Bundan başqa, Qrotsi hesab
edirdi ki, icma (xalq) öz idarəetmə
formasını seçməkdə və ali hakimiyyətin
fəaliyyət sərhədlərini müəyyən etməkdə
tam hüquqa malikdir. “Xalq idarəetmənin
bu və ya digər formasını seçməkdə
müstəqildir
və
bunu
idarəetmə
formasının faydaları nöqteyi‐nəzərindən
deyil, xalqın iradə ifadəsinin həyata
keçirilməsi
nöqteyi‐nəzərindən
qiymətləndirmək lazımdır”. Bu ideyaların keçmişdə mövcud olmasına baxmayaraq, onun
möhkəmləndirilməsində Qrotsinin fikirləri mükəmməl inqilabi xarakter daşımışdır.
Hollandiya və İspaniya arasında baş vermiş müharibənin birbaşa şahidi kimi Qrotsi müharibə və
sülh anlayışlarını hüquqi nöqteyi‐nəzərdən qiymətləndirməyə çalışmışdır. Onun fikrincə,
müharibə təbii hüquq qaydalarına tamamilə ziddir. Onun üçün “ədalətli müharibə” termini
prinsipial şəkildə əhəmiyyətli rol oynayırdı.
Hələ çox əvvəllər belə bir fikir mövcud idi ki, müharibələr həmişə eyni deyildir. Ədalətli
müharibələr ənənəvi olaraq din uğrunda mübarizə adı altında təşkil olunan xaç yürüşləri hesab
edilirdi. Qrotsi isə təcrübəli biri kimi ədalətli müharibəni müdafiə məqsədilə aparılan müharibə,
yəni, öz dövlətinin ərazi bütövlüyü və vətəndaşların mülkiyyətinin qorunması naminə aparılan
müharibə hesab edirdi. Qəsbkarlığa istənilən cəhd ‐ ədalətsizlikdir. Lakin Qrotsi inanırdı ki,
müharibələr sonradan tərəflərin zərər və qazancını müəyyən etmək üçün sülh müqaviləsinin
bağlanması məqsədilə aparılır və müharibə deyil, yalnız sülh yolu ilə buna hüquqi cəhətdən yol
verilə bilər. Buna görə də Qrotsiyə görə sülh müharibənin sonu deyil, onun başlıca məqsədi idi.
Maraqlıdır ki, sülh” kontekstində Qrotsi pasifizmin banisi kimi çıxış edir. Lakin onun gətirdiyi
yeniliklər hüquq tarixi ilə yanaşı, qərb insanının həyat və statusunu (vəziyyətini) da dəyişdirdi.
63
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
“Sualınıza vəkil cavab versin!” rubrikası
*
Sual 1: Mənim 6 il iş stajim var. Ali təhsilliyəm. Mən
noyabr ayının 1‐dən əmək məzuniyyətindəyəm.
Mənim məzuniyyətim neçə gündür? Həmin ayda olan
bayram günlərinin pulu ödənilir? 1 sualım da var.
Qızımın doğum haqqında şəhadətnaməsində soyadı
“Həsənova” yazılıb. Biz ona milli soyad yəni, “Həsənli”
soyadını vermək istəyirik. Bunun üçün nə etməliyik?
Cavab: Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin
114‐cü maddəsinin 2‐ci hissəsinə görə işçilərə ödənişli
əsas məzuniyyət 21 təqvim günündən az olmayaraq
verilməlidir. Həmin maddənin 3‐cü hissəsində göstərilən işçilərə isə ödənişli əsas məzuniyyət 30
təqvim günü müddətində verilməlidir. Adı çəkilən Məcəllənin 116‐cı maddəsinin 1‐ci hissəsinə
görə işçinin beş ildən on ilədək əmək stajı olduqda, ona 2 təqvim günü müddətində əlavə
məzuniyyət verilir. Qeyd edək ki, Əmək Məcəlləsinin 114‐cü maddəsinin 6‐cı hissəsinə görə əmək
məzuniyyəti dövrünə təsadüf edən iş günü hesab olunmayan bayram günləri məzuniyyətin təqvim
günlərinə daxil edilmir və ödənilmir. İkinci sualınızla bağlı onu qeyd edək ki, Azərbaycan
Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 79 nömrəli, 12 may 2011‐ci il tarixli Qərarı ilə təsdiq edilmiş
“Adın, ata adının və soyadın verilməsi və dəyişdirilməsi Qaydalarının 5.1‐ci bəndinə görə 18
yaşına çatmayanların soyadlarının sonluğuna dəyişiklik onların valideynlərinin və digər qanuni
nümayəndələrinin (övladlığa götürənlərin, qəyyumun və ya himayəçinin) ərizəsi əsasında həyata
keçirilir. Qaydaların 5.2‐ci bəndinə görə 10 yaşına çatmış uşağın soyadının sonluğu yalnız onun
razılığı ilə dəyişdirilir. Qaydaların 5.3‐cü bəndinə görə soyadın sonluğuna dəyişiklik edilməsi ilə
əlaqədar müvafiq akt qeydlərində bu barədə qeyd edilir və yeni şəhadətnamələr verilir. Qaydaların
5.4‐cü bəndinə görə soyadın sonluğuna dəyişiklik edilməsi haqqında ərizə vətəndaşın yaşayış yeri
və ya müvafiq aktın olduğu yer üzrə qeydiyyat şöbəsinə və ya konsulluğa verilir. Müvafiq akt
qeydləri (ərizə verən şəxsin doğumu, nikahı, övladlarının doğumu və sair) ərizəni qəbul etmiş
qeydiyyat şöbəsində və ya konsulluqda olduqda, soyadın sonluğuna dəyişiklik orada edilir və
əvvəllər verilmiş şəhadətnamələr ləğv edilməklə, ərizə verən şəxsə yeni şəhadətnamələr verilir.
Sual 2: Mənim 3 sot torpağım var, torpağın sənədi (“Kupça”sı) də var. Orada ev tikmək
istəyirəm. Mən haradan və necə ev tikmək üçün sənəd ala bilərəm?
Cavab: Yeni qəbul olunmuş Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsində fərdi yaşayış evləri ilə bağlı icazə
icraatı deyil, məlumatlandırma icraatının tətbiqi nəzərdə tutulub. Belə ki, sözügedən Məcəllənin
80‐ci maddəsində qeyd olunur ki, mərtəbələrinin sayı 3‐dən, hündürlüyü 12 metrdən və
aşırımlarının uzunluğu 6 metrdən çox olmayan yaşayış evlərinin tikintisi ilə bağlı
məlumatlandırma icraatı həyata keçirilir və onların tikintisi üçün tikinti layihəsinin yalnız
memarlıq‐planlaşdırma bölməsinin hazırlanması tələb olunur. Barəsində məlumatlandırma
icraatının tətbiq edildiyi yaşayış evlərinin tikintisinə icazənin alınması tələb olunmur. Həmin
yaşayış evinin tikinti layihəsinin memarlıq‐planlaşdırma bölməsi müvafiq ərazidə qüvvədə olan
müfəssəl planın tələblərinə uyğun tərtib edilməlidir. Sifarişçi tikintiyə başlamazdan əvvəl tikinti
niyyəti barədə yerli icra hakimiyyəti orqanına məlumat verir və yaşayış evinin layihəsinin
memarlıq‐planlaşdırma bölməsini yuxarıda qeyd olunan tələblərə uyğunluğunun yoxlanılması
üçün həmin orqana təqdim edir. Yerli icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən 3 ay müddətində layihəyə
64
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
dair irad sifarişçiyə təqdim edilmədikdə, sifarişçi tikinti işlərinə başlaya bilər. Barəsində
məlumatlandırma icraatı tətbiq edilən yaşayış evinin tikinti layihəsinin memarlıq‐planlaşdırma
bölməsinə uyğun tikilməsinə nəzarəti müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (Azərbaycan
Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi) həyata keçirir.
Sual 3: Mən Qusar rayonunda qeydiyyatdayam. İstəyirəm Bakı qeydiyyatına düşüm. Bunun
üçün hansı sənədlər lazımdı və dövlət rüsumu tutulurmu?
Cavab: Yaşayış yeri və olduğu yer üzrə qeydiyyat haqqında qanuna görə, yaşayış yerini
dəyişdirmiş vətəndaş yeni yaşayış yerinə gəldikdən sonra 10 gündən gec olmayaraq qeydiyyata
alınması üçün müvafiq dövlət orqanına müraciət etməlidir. Müvafiq dövlət orqanı vətəndaşı dərhal
qeydə almalı və ona 10 gün ərzində “Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa müvafiq olaraq şəxsiyyət vəsiqəsi verməlidir.
Yaşayış yeri üzrə qeydiyyata alınmaq üçün vətəndaş ərizə‐anketlə birlikdə aşağıdakı sənədləri
təqdim etməlidir: 1) şəxsiyyət vəsiqəsi və ya doğum haqqında şəhadətnamə; 2) yaşayış sahəsinə
köçmək üçün əsas verən sənəd (mülkiyyət hüququnun dövlət qeydiyyatına alınması haqqında
daşınmaz əmlakın dövlət reyestrindən çıxarış, order, icarə və ya kirayə müqaviləsi, yaxud
Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş başqa sənəd) və ya vətəndaşa
yaşayış sahəsi verən şəxsin ərizəsi.
Sual 4: Əgər ailə boşanırsa, uşaqlar kimdə qalmalıdır?
Cavab: Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 22.2.1‐ci maddəsinə görə məhkəmə
boşanmadan sonra yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların valideynlərindən hansının yanında
qaldığını müəyyən etməlidir. Adıçəkilən Məcəllənin 60.4‐cü maddəsinə görə valideynlər ayrı
yaşadıqda uşaqların yaşayış yeri onların razılığı ilə həll edilir. Valideynlər arasında razılıq
olmadıqda məhkəmə mübahisəni uşaqların hüquq və mənafelərini, onların rəyini və sair halları
(uşaqların qardaş və bacılarına, valideynlərdən hər birinə olan bağlılığı, valideynlərin əxlaqi və
digər şəxsi keyfiyyətləri, uşağın yaşı, onun inkişafı və tərbiyəsi üçün şərait yaradılması) nəzərə
almaqla həll edir. Həmin Məcəllənin 52‐ci maddəsinə görə uşaq ailədə onun maraqlarına toxunan
istənilən məsələnin həlli zamanı öz fikrini bildirmək, habelə məhkəmə istintaqı və inzibati
araşdırmaların gedişində dinlənilmək hüququna malikdir. Onun maraqlarına zidd olan hallar
istisna olunmaqla, 10 yaşına çatmış uşağın fikri mütləq nəzərə alınmalıdır.
Məhkəmə təcrübəsi göstərir ki, uşaq əksər hallarda anasının yanında qalır. Burada uşağın yaşından
çox şey asılıdır. Bir qayda olaraq, 14 yaşına çatmamış uşaqlar məhkəmə tərəfindən analarının
yanında saxlanılır. BMT Baş Məclisinin 1386 (XIV) nömrəli, 20 noyabr 1959‐cu il tarixli qətnaməsi
ilə qəbul olunmuş Uşaq Hüquqları Bəyannaməsinin 6‐cı prinsipinə görə azyaşlı uşaq müstəsna
hallardan başqa, anasından alına bilməz. Burada müstəsna hallar dedikdə, ananın uşağın tərbiyəsi
və inkişafı ilə məşğul olmaq imkanından məhrum olmasına dəlalət edən hallar başa düşülür.
Məsələn, ananın psixi xəstəliyi, narkomaniya, alkoqolizm və ağır xəstəlikdən əziyyət çəkməsi,
uşaqla qəddar rəftara yol verməsi, onlara qarşı psixi və fiziki zor tətbiq etməsi, valideynlik
hüquqlarından sui‐istifadə etməsi və s. Məhkəmə qeyd edilən müstəsna hallarda, uşaq atasının
yanında saxlanıla bilər. On yaşına çatmış uşaqların valideynlərdən hansının yanında qalması
məsələsi məhkəmə tərəfindən uşağın mənafelərindən çıxış edilərək və uşağın fikri mütləq nəzərə
alınaraq həll olunur. Bu halda, atanın, uşağın onun yanında qalması şansı müəyyən qədər artır.
Məhkəmə uşağın yaşını, onun hər iki valideynə, bacı və qardaşına bağlılığını, valideynlərin əxlaqi
və digər dəyərlərini, valideynin iş rejimi də nəzərə alınmaqla onun uşağı tərbiyə etməsinin
mümkünlüyünü, valideynlərin maddi və ailə vəziyyətlərini nəzərə alır. Qeyd edək ki,
valideynlərdən birinin maddi‐məişət şəraitinin yüksək olması özü‐özlüyündə uşağın onun yanında
qalmsı tələbinin təmini üçün ona mütləq və şərtsiz üstünlük vermir.
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
65
Sual 5: Mənim bir yaxınım var, rayonda ailə qurduğu yerdə qeydiyyatdadır. Boşanmaq üçün
hansı rayon məhkəməsinə müraciət etsin?
Cavab: Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 35.1‐ci maddəsinə görə qanunla
başqa hal nəzərdə tutulmamışdırsa, iddia cavabdehin rəsmi qeydə alındığı yerin məhkəməsinə
verilir. Sözügedən Məcəllənin 36.1‐ci maddəsinə görə yaşayış yeri məlum olmayan, yaxud
Azərbaycan Respublikasında yaşayış yeri olmayan cavabdehə iddia onun əmlakının olduğu yerə
görə və ya məlum olan axırıncı yaşayış yerinə görə verilə bilər. Həmin Məcəllənin 36.5‐ci maddəsinə
görə iddiaçının yanında yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar olduqda və ya iddiaçı səhhətinə görə
cavabdehin yaşadığı yerə getməyə çətinlik çəkdikdə nikahın pozulması haqqındakı iddialar
iddiaçının yaşadığı yerə görə verilə bilər.
Sual 6: Nikah müqaviləsinin şətləri nədir?
Cavab: Nikah müqaviləsi və onun məzmunu Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 38‐ci
maddəsində təsbit edilmişdir. Həmin maddəyə görə nikah müqaviləsi nikaha daxil olan şəxslər
arasında bağlanan, nikah dövründə və (və ya) nikah pozulduqda ər‐arvadın əmlak hüquqlarını və
vəzifələrini müəyyən edən sazişdir. Nikah müqaviləsi ilə ər‐arvad birgə mülkiyyətin qanunla
müəyyən olunmuş rejimini dəyişərək, ümumi əmlaka, onun ayrı‐ayrı növlərinə və ya ər‐arvadın
hər birinin əmlakına birgə, paylı və ya ayrıca mülkiyyət rejimi tətbiq edə bilərlər. Nikah müqaviləsi
ər‐arvadın mövcud olan və gələcəkdə əldə edəcəkləri əmlaka dair bağlana bilər. Ər‐arvad nikah
müqaviləsində bir‐birinin qarşılıqlı saxlanması, bir‐birinin gəlirlərində iştirak üsulları, hər birinin
ailə xərclərində iştirakı qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələrini, nikah pozulduqda hər birinə düşəcək
əmlakı və ər‐arvadın əmlak münasibətlərinə dair hər hansı başqa müddəanı müəyyənləşdirmək
hüququna malikdirlər. Nikah müqaviləsində nəzərdə tutulmuş hüquq və vəzifələr müəyyən
müddətlərlə məhdudlaşa bilər, müxtəlif şəraitin yaranıb‐yaranmamasından asılı ola bilər. Nikah
müqaviləsində ər‐arvadın hüquq və fəaliyyət qabiliyyətini, öz hüquqlarının müdafiəsi üçün
məhkəməyə müraciət etmək hüququnu, uşaqlara münasibətdə hüquq və vəzifələrini, eləcə də
ər‐arvad arasındakı şəxsi qeyri‐əmlak münasibətlərini tənzimləyən, ehtiyacı olan və əmək
qabiliyyəti olmayan ərinv(arvadın) saxlanılması üçün vəsait almaq hüququnu məhdudlaşdıran,
ər‐arvaddan birini çox əlverişsiz vəziyyətə salan və ailə qanunvericiliyinin əsaslarına zidd olan
müddəalar nəzərdə tutula bilməz.
Sual 7: Övladım Türkiyədə anadan olmuşdur. Hal‐hazırda iki aylıqdır və mən onun üçün doğum
haqqında şəhadətnamə almaq istəyirəm. Bunun üçün hansı sənədlər lazımdır?
Cavab: Doğumun qeydə alınması üçün aşağıdakı sənədlər təqdim edilməlidir:
‐ valideynlərin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlər;
valideynlərin nikah haqqında şəhadətnaməsi;
doğum faktını, vaxtını və yerini təsdiq edən tibb müəssisəsindən sənəd;
uşaq tibb müəssisəsindən kənarda doğulduqda, doğuma kömək göstərmiş və ya doğuşdan sonra
valideynlərin müraciət etdiyi həkimin verdiyi sənəd;
Dövlət rüsumu haqqında qanunun 13‐cü maddəsinə əsasən doğumun qeydə alınması və bu barədə
ilkin şəhadətnamələrin verilməsi üçün dövlət rüsumu ödənilmir.
*‐ Rubrikada təqdim olunan suallar vəkil Dünyamin Novruzov tərəfindən cavablandırılmışdır.
Asudə
Qeyd: Bu rubrikada oxucularımızı vəkil Kamandar Nəsibovun öz asudə vaxtını necə
dəyərləndirməsi barədə məlumatlandıracağıq. Hörmətli vəkilimiz öz hobbisi ilə bağlı
balıqqulağı kolleksiyasının foto‐şəkillərini jurnalımızın oxucuları ilə bölüşmək qərarına
gəlmişdir.
66
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
Şəkil 1: Adı Jenneria pustulata”dır.
Ölçüsü 1,8‐2,7 sm‐dir. Meksika‐Peru
sahillərində, əsasən isti sularda rast gəlinir.
Şəkil 2: Filippin adalarının
simvollarindan biridir.
Şəkil 3: Adı “Papaina pulcherrima”dır.
Papua Yeni Qvineya ölkəsində Manus
adasında əsasən rast gəlinir. Ölçüsü 3,5 sm‐
dir. Yağışlı mövsümü bitdikdən sonra yaşıl
rəngi qəhvəyiyə çevrilir.
Şəkil 4: Adı “Thatcheria mirabilis”dir.
Yaponiya və Filippində rast gəlinir. Çox
müxtəlif formaları mövcuddur.
7‐12sm ölçüdə olur.
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
67
Şəkil 5: Adı Epitonium scalaredir.
Tərcümədə “möcüzəli nərdivan” mənasını
daşıyır. Yaponiyada və Sakit Okeanın cənub‐
qərbində rast gəlinir. 60‐120 metr
dərinliklərdə olur. Ölçüsü 5‐7 sm‐dir.
Şəkil 6: Adı “Terebra maculate”dır. Tərcümədə
xallı terebra” mənasını daşıyır. Ölçüsü 16‐25
sm‐dir. Əsasən tropik sularda (Hind və Sakit
okeanın kəsişdiyi yerlərdə) 10‐80 metr
dərinliklərdə rast gəlinir.
Şəkil 7: Adı “Yepiskok mitrası”dır. Ölçüsü
1318 sm‐dir. Hind və Sakit okeanlarında
35 metrə qədər dərinliklərdə rast gəlinir.
Şəkil 8: Adı “Gemmula unedo”dur. Çox böyük
ərazidə, Yaponiyadan Fars körfəzinə qədər
rast gəlinir. Ölçüsü 9 sm‐ə kimi olur.
Şəkil 9: Adı “Lambis crocata”dır. “Narıncı
lambis mənasını verir. Hind və Sakit
okeanlarında 3‐30 metr dərinliyində rast
gəlinir. Ölçüsü 16‐20 sm olur.
Şəkil 10: Adı “Siratus alabaster”dir. Tayvan
və Filippində rast gəlinir. Ölçüsü 17‐22 sm‐
dir. 80‐150 metr dərinlikdə tapılır.
68
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
Şəkil 11:Adı Symatium rubeculumdur.
Tərcümədə “Qırmızımtıl triton” mənasını verir.
(Triton qədim yunan əsatirində yarı balıq, yarı
insan bədənli tanrıdır.). 4‐5,5 sm ölçülüdür.
Əsasən Hind və Sakit okeanlarında rast gəlinir.
Şəkil 12: Adı “ Ctenocardia victor”dur. Sakit
Okeanın qərb hissəsində rast gəlinir. 100 metr
dərinliyə qədər olan ərazilərdə tapılır.
Ölçüsü 2,5 sm‐dir.
Şəkil 13: Adı “Tibia fusus”dur. Tərcümədə
“Tibiya oxu” mənasını verir. Ölçüsü 18‐31
smdir. Sakit okeanın cənub‐qərbində 4‐150
metr dərinliklərdə əsasən rast gəlinir.
Şəkil 14: Adı “Haustellum”dir. Ölçüsü 14‐18,5
sm‐dir. Hind və Sakit okeanda 5‐80 metr
dərinliklərdə rast gəlinir.
Şəkil 15: Adı “Cbicoreus palmarosaedir.
Tərcümədə “Qızılgülün budağı” mənasını verir.
Ölçüsü 10 sm civarında olur. Əsasən Hind
okeanında Filippin, Yeni Qvineya və Seylon
adalarında rast gəlinir.
Şəkil 16: Adı “Spondylus regius”dur. Tərcümədə
“Kral spondilyusu” mənasını verir. Ölçüsü 12‐
22,5 smdir. Sakit okeanın cənubunda 5‐50 metr
dərinlikdə rast gəlinir. Bu balıqqulağından
suvenirlərin hazırlanmasında istifadə edilir.
Dostları ilə paylaş: |