Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan

Tilshunoslikka kirish kursining maqsad va vazifalari. 
Tilshunoslik fanining mavzusi tildir. Tilni har tomonlama chuqur o'rganish
nazariy va amaliy ahamiyatga egadir. Shu sababli tilshunoslikni faqat nazariy fan deb

---

---

11
emas, balki tatbiqiy (ingliz. Applied, rus. Прикладная) va amaliyot uchuk kerakli,

ya'ni insonlar muloqoti uchun zarur fan sifatida qaramoq darkor.
Tilshunoslik fanining asosiy vazifalari quyidagilardir:
- tilning yozuvi va imlo qoidalarini ishlab chiqishning nazariy va amaliy
asoslarini ko'rsatib berish;
- tilning talaffuz me‘yorlarini belgilashning nazariy va amaliy asoslarini ishlab
chiqish;
- tilning fonetika va fonologiyasi, morfologiya va sintaksisi, leksika va
semantikasi (so'zlarning yasalishi va ma'nolari),
- stilistikasini o'rganish asoslarini belgilab berish;
- til va jamiyat, til va tafakkur, til va madaniyat, til va psixologiya, til va
semiotika (ramziy belgilarni o'rganuvchi fan, lotincha – semi – белги, ишора – tikos –
fan) kabi tilga bog'liq masalalarni tadqiq qilish;
- tilning nutq va nutq faoliyati bilan munosabatini o'rganish;
- tarihiy yozma manba'larni ilmiy o'rganish asoslarini ishlab chiqish;
- eng qadimiy til, proto til (―bobo til‖) va uning boshqa tillar va shevalarga
munosabatini o'rganish;
- tilning hozirgi (uni ―sinxroniya‖ deyiladi) holati bilan tarihiy rivojlanish
bosqichlarini (uni ―diaxroniya‖ deyiladi) ilmiy tadqiq qilish;
- qadimiy yozuvlarni o‘rganish yo‘li bilan eng qadimiy tillarni tiklash yoki
ulardagi turli alomatlarni aniqlash.
Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, tilshunoslik fani avvalo nazariy va ikkinchi
navbatda tatbiqiy – amaliy fandir. Bu fanning aniq chegarasi yo‘q, u ko‘p qamrovli,
ko‘p qirrali va har tomonlama boshqa fanlar va ularning sohalari bilan bog‘liq bo‘lgan
fandir. Tilning o‘zi esa juda murakkab ijtimoiy hodisa bo‘lib, u belgilar tizimi sifatida
insonlarning muloqot vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu o‘rinda til va nutqni farqlash
zarur bo‘ladi. Nutq – bu tilning va undagi belgilarning barcha qo‘llanish holatlarini
qamrab oladi. Yozma shaklda o‘qib berish uchun tayyorlangan roman, qissa, hikoya va
h.k. nutqqa tegishlidir. Lekin ulardagi, ya‘ni nutqda doimiy qo‘llanuvchi va ustuvor
bo‘lib qolgan jamiyat a‘zolari tomonidan e‘tirof etilib qabul qilingan nutqdagi
unsurlar, majmuyi til deb yuritiladi. Til – jamiyatimiz a‘zolarining buyuk vositasi
bo‘lsa, nutq – bu vositaning qo‘llanishidir. Yozilgan yoki aytilgan nutqning bo‘lagi
matn deb yuritiladi. Yozma nutq va og‘zaki nutq farqlanganidek, yozma matn va
og‘zaki (monolog, dialog kabi) matn ham farqlanadi. Tildagi jamiyat a‘zolari
tomonidan qabul qilingan ustivor bo‘lgan hususiyatlar davr o‘tishi bilan turli
o‘zgarishlarga duchor bo‘lishi mumkin. Tildagi o‘zgarishlar va tilning rivojlanishi

---

---

12
murakkab muammolarni keltirib chiqaradi.Tildagi muammo va masalalarni sinxroniya

va diaxroniyada (ya‘ni hozirgi va tarihiy holati) ilmiy tadqiq etish zarur.