Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cavanşir YUSİFLİ Filologiya üzrə elmlər doktoru Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu djavanchir@gmail.com
______________________________________________________ Poetika.izm 59 noted that characters are used in postmodern novels during the forming of literary place. In the postmodernism is used from the images of historical identities, mythic images and archetypes widely. In the majority of the postmodern novels is created negative images belonged to the marginal social circle against the background of slump of systems of life and value. When the images are explained in the postmodern novel is used from “Metafiction”. Sometimes intertextual relations are disclosed with artistic samples by means of images. Cavanşir YUSİFLİ Filologiya üzrə elmlər doktoru Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu djavanchir@gmail.com SU POEZİYASI – BAŞGİCƏLLƏNDİRİCİ MƏKAN Açar sözlər: su, metafora, Kassirer, Mirzə Ələkbər Sabir, fiqurlar Key words: water, metaphor, Cassirer, Mirza Alakber Sabir, figures Əslində bu yazının mövzusu oxucuda tərəddüd yaradacaq dərəcədə ikibaşlıdır (terminlə buna ambivalent deyirlər): müasir anlamda zəif şeir- lərdən söz düşəndə onu məhz su ilə ifadə edirlər, suyu çoxdu, oxuduqca neçə köynək islanırsan. Suyun qəhətə çəkildiyi, hissiyyatı zorladığı, cadar-cadar etdiyi məqamlar da var. Bütün bu hallarda “suyun” şeir üçün çox vacib komponent olduğu mübahisəsizdir. Şübhəsiz ki, “lazım deyil- dir” anlamında yox. Şeir dilində qəribə hadisə baş verir, gerçəklikdə mövcud olan oxşar- lıqlar, bənzərliklər, ani assosiasiyalar və bunların yaratdığı “dünya mode- li” bir kənara atılır. Burada əsas olan göstərilən predmetləri ayıran sərhədi tapmaqdır. Bu nöqtə, yaxud məqam tapılmayınca onlar xaosdan özgə bir şey vəd etməyəcəkdir. Təqribən belə: göy üzünü dənizə bənzətsək, uçan quş istər-istəməz balığa çevriləcək, yaxud dənizi səmaya oxşatsaq balıq quş kimi süzəcəkdir. Burada axınla donuqluq, cərəyanla sakitlik bir mə- qamdan ayrılır, onları birləşdirən səth güzgüyə çevrilir, axının sürəti art- dıqca güzgü parçalanır, hərəkət hissələr şəkildə boy göstərir, vahid hərə- kət obrazı həmişə təsəvvürün üstünə yüklənir. Bu mənada yüksək poezi- yada qoyulan məsələni – dünyaya, gerçəkliyə hardan baxmaq, bu kon- tekstdə hansı mənaları bir müstəvi üzərinə gətirib dilləşdirməyin özü bö- yük əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada su altında baxılıb-görülən dünya kimi, suya baxaraq deyilən, yazılan poeziya da ayrıca və fərqli maraq do- ğurur. Pritçaların birində belə bir məqam var: ixtiyar, köynəyindən neçə dünya keçirmiş qoca bulaq başında oturub aranı dağa, dağı arana daşıyır. ______________________________________________________ Poetika.izm 60 Günlərdir su içməyən, ciyəri yanan bir cavan oğlan ona tərəf gəlir, amma susuzluğu özündən neçə addım qabaqda çapır. Bu adam həm də ölümsüz həyat arzusundadır, harda su görürsə, iksir bilib çəkir başına, bulaq ba- şındakı parçı doldurub başına çəkmək istərkən qoca qəfil “dayan” deyir. “Bu ölümsüzlük, əbədi həyat suyudur, bala, mən içib bu günə qalmışam, indi ölə bilmirəm”. Qoca, ixtiyar kişi yaşamaqdan yorulub, dünyadan keçsə də ölə, həyatla vidalaşa bilmir və hər şeyin bitdiyi yerdən ölüm göyərmir. Onun qulağının dibində beləcə ölüm də qocalır və bu dünyada yaşadığı həyatın mənası itir, parçalanır. Halbuki məna itməməlidir, gəl- diyi şəkildə bu dünyanın sərhədini aşıb keçməlidir. Su həmin mənanı dol- ğunlaşdıran, onu “öz qabında” saxlayan, iksirdən daha artıq gücə və əhə- miyyətə malik olan bir nəsnədir. Həyatda və ədəbiyyatda. Daha çox poeziyada. Ancaq bəri başdan bir cəhəti vurğulayaq ki, dünya poeziya- sının ən kamil nümunələrində suyun özü yox, məhz “ayaq səsləri” hiss edilir və bu cəhət yanından ötüb-keçiləsi bir məsələ deyildir. Poeziyada su – hikmət qaynağıdır və həmişə adı çəkilməyən yerlərdə “bitir”. Belə də demək olar bəlkə: poeziya əslində suya danışılan yuxu ki- midir, yuxunu suya onu ürəkdən çıxarmaq, xeyir olanların cərgəsinə qoş- maq naminə danışırlar. Poeziya həm də yuxunun üzünə çilənən su kimidir. Dünyanın, gerçəkliyin yuxulu qatlarını qaldırmaq, göstərmək naminə. Rübailərdə deyildiyi kimi, bu dünya qızıl bir kuzəyə bənzər, suyu gah şirindi, gah da ki zəhər... Ancaq dünya poeziyasında, xüsusən ispan- ların barokko poeziyasında su dünyanı qavramaq yolunda ən çox müraciət edilən, ancaq adı az çəkilən nəsnə rolunu oynayırdı. “İçi sualla dolu kuzə...” kimi ifadələrdə, bu ifadələrin yer aldığı nümunələrdə su həmişə qabarıb-çəkilmə mənasındadır. Bütün barokko poeziyası bu kontekstdə ucsuz-bucaqsız su səhrasıdır. Yuxuların üzünə su çiləndikcə və su bir köklü-köməcli ağacın di- binə gedib çatdıqca, həyatımızdakı mənalar göz önümüzdən keçib gedir (kino lenti kimi, – həm də axır, – su kimi...), gücümüz yalnız onları seyr etməyə çatır. Çünki bu, gerçək yox, virtual aləmdir. İnsanların gözəl şeir- lərə vurulmağı bu mənada çox qəribədir, məntiqsizlikdir. Su, yuxu, şeir... bu kimi nəsnələrlə gerçəkdən ağlı başında olan şeylər kimi davranmaq, onlara vurulmaq qəribə olduğu qədər də absurddur. Buna görə hər bir millətin poeziyasında yuxudan oyanma, mənalar cərgəsinin dəyişdirilməsi hadisəsi hökmən, haçansa baş verir. Bu “qırılma nöqtəsi” – yuxudan ayıl- ma, dünyaya başqa rakursdan baxmaq bucağını formalaşdırır. Bu məqam- da əsas rolu şübhəsiz ki, su oynayır. Bizim poeziyada Mirzə Ələkbər Sabirin həmin müstəvidə tapıb “üzləşdirdiyi” mənalar, mətnin dil açma prinsipi bütün Azərbaycan poezi- yasına güc, bitib-tükənməyən impuls kimi verilir. Mirzə Ələkbər Sabir həm də, məsələnin ən qəribə cəhəti burdadır, – bir şair kimi ona vurulma- Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|