Początki filozofii Religia I mitologia starożytnej Grecji

św. Tomasz z Akwinu (1225 – 1247) *

… ….

Szkoła w Chartres XI – XII w.

Kontynuacja: Oxford XIII – XIV w.

Charakterystyka: humaniści zamiłowani w Starożytności, z czasem wydała uczonych specjalistów.

Przedstawiciele:

Bernard z Chartres

Gilbert de la Porrée, później biskup Poitiers

Teodoryk z Chartres

Jan z Salisbury

Orientacja przyrodnicza i humanistyczna

- platonizm (metafizyka)

- recepcja Arystotelesa; logika, teoria przyrody

- recepcja starożytnej wiedzy matematycznej, przyrodniczej, astronomicznej, fizjologicznej i medycznej.

- atomizm Demokryta !

- historia

Organizacja szkolnictwa wyższego*

Wiek XIII – powstanie uniwersytetów

Uniwersytet Paryski, zał. ok. 1200 r. Główna uczelnia świata łacińskiego, model dla innych uniwersytetów.

Uniwersytet w Oxfordzie – powstał w XII w.

Uniwersytety – ośrodki życia naukowego i uprawiania filozofii.

Cechy uniwersytetów:

– wolność nauki; studia bez immatrykulacji

– międzynarodowość; uczeni i studenci z różnych krajów

– hierarchiczność i ciągłość (4 fakultety)

Wytworzenie się schematów i form w nauce i nauczaniu

Stopnie kariery naukowej: bakałarz, licencjat, magister

Roger Bacon (1210/5 – 1294)

Empiryzm średniowieczny

Orientacja w Oxfordzie – zagadnienia przyrodnicze

Poglądy:

– doświadczenie przyrodnicze versus scholastyczna spekulacja

– eksperymentowanie; przyrządy do badań

– matematyczne badanie zjawisk

– doświadczenie mistyczne

Wilhelm Ockhham (1564 – 1642)

Oxford

Poglądy:

– krytycyzm – reakcja przeciwko scholastyce

–rysy nowej postawy: nominalizm, empiryzm, fenomenalizm

- Sceptycyzm: teologia nie jest nauką – reakcja przeciwko scholastyce

- teoria uniwersaliów; konceptualizm (conceptus)

Filozofia nowożytna

Filozofia nowożytna – ogólna charakterystyka

- Nowa postawa wobec świata, nie nowy pogląd.

- Ważny nowy fakt: nauka; oddalenie od metafizyki

- Czynna natura ludzkiego umysłu

- Postawa doczesna

- Nacisk na fakty, nie na idee czy wierzenia

- Wolność myśli

- Indywidualizm

- Zawieszenie znaczenia autorytetów i tradycji

Renesans myśli greckiej i greckiej nauki

Tendencje filozoficzna Odrodzenia

- Główne tematy: przyroda, człowiek

- Oparcie wiedzy na doświadczeniu; empiryzm

Franciszek Bacon (1561 – 1626)

Empiryczna teoria nauki

Klasyfikacja nauk

- Objęcie klasyfikacją całego zakresu nauk

- Scientia universalis – dział filozofii dotyczący podstawowych pojęć i twierdzeń

- Filozofia dotycząca Boga – prawdy objawione – przedmiot wiary, poza filozofią

- Filozofia przyrody:

- spekulatywna – poznaje prawa przyrody

- operatywna – stosuje je

- Filozofia człowieka: antropologia, społeczeństwo, polityka

Praktyczne cele nauki

- Nauka – swoista potęga człowieka w opanowywaniu przyrody

- Nauka – środek do celów praktycznych

- Cel nauki: obdarzyć ludzkie życie nowymi bogactwami i wynalazkami: druk, kompas, proch

- Znaczenie techniki, wynalazków

Empiryczna metoda nauki

- Metoda naukowa: indukcja, nie sylogizm

- Nowa idea metodologiczna: eksperyment; ingerencja w rzecz, proces, nie tylko ogląd.

Teoria indukcji

- Same eksperymenty nie są wystarczające.

- Idea: zbierać doświadczenia i je „przetwarzać”, opracowywać.

Indukcja właściwa: 3 stadia

Galileusz (1564 – 1642)

- Twórca nowożytnej mechaniki i astrofizyki

- Właściwa metoda nauki; nowe idee metodologiczne

Galileusz nawiązuje do ockhamistów

Metoda nauki

- Nagromadzenie doświadczeń

- Oparte na nich/ łączące się z nimi rozumowanie

Idea nauki - wiedza ścisła:

- dokładny pomiar przedmiotu

- analiza: „rozkład” zjawiska do czynników dających się mierzyć

- rekonstrukcja drogą syntezy

Ścisła nauka o przyrodzie – matematyczna

Przyrodoznawstwo matematyczne:

- zdania matematyczne - hipotetyczne; wiedza aprioryczna

- zdania empiryczne – faktograficzne ; wiedza empiryczna

- Zadanie przyrodoznawstwa: poznać tylko zjawiska i stosunki między nimi versus poznanie „prawdziwej natury”, „wewnętrznej istoty” rzeczy (Arystoteles)

- Przejście od szukania istoty rzeczy do poszukiwania praw.

Kartezjusz (1596 – 1650)

Pisma

- Discours de la methode – 1637 r.

- Meditationes de prima philosophia – 1641 r.

Poglądy

1) Metoda

- Warunek rozwoju wiedzy – metoda

- Wymóg co do metody – niezawodność

- Kryterium pewności wiedzy: jasność i wyraźność (clair et distinct)

- Wzór wiedzy: matematyka

- Idea nauki powszechnej (mathesis universaslis); nauka racjonalna, analityczna, podobna do matematyki

- Mathesis universaslis: ujęty w jeden system całokształt wiedzy o wszechświecie.

2) Sceptycym metodyczny

- „Punkt archimedesowy” – teza pewna, punkt oparcia dla rozwoju systemu wiedzy.

3) Cogito, ergo sum

- To, co myślę versus - to, że myślę

Pewność: nie istnienia rzeczy zewnętrznych, a własnej myśli.

- Fundament wiedzy: w człowieku, podmiocie świadomym duchu

- Jaźń myśląca – niezależna substancja

4) Istnienie Boga, istnienie ciał (rzeczy zewnętrznych)

- Istnienie Boga, świata zewnętrznego, istnienie ciał (rzeczy) – podpada pod sceptycyzm metodyczny

- Bóg, świat – zewnętrzne wobec filozofującego podmiotu.

- Bóg, świat – mniej pewne niż własna jaźń; ich istnienie wymaga dowodu.

- Istnienie Boga wynika z niedoskonałości jaźni; Bóg – przyczyną jaźni.

5) Byty, ich przymioty

Byty: świadomość (cogitationes) i dusza (anima), Bóg, ciała

- Przymiotem duszy jest świadomość, myślenie.

Cogitationes – wszelkie świadome funkcje psychiczne łącznie z wolą i uczuciami.

Świadomość (cogitationes) – zupełnie odrębny czynnik; nie istnieje wspólność ani pokrewieństwo z tym, co organiczne, materialne.

- Przymiotem ciała (fizycznego) jest rozciągłość, przestrzenność .

- Mechanika – nauka opisująca ciała

- Mechanistyczna koncepcja przyrody; zwierzęta – maszyny

- Przymiotem Boga jest nieskończoność, wola jako właściwość nieogranizona.

Dualizm ontologiczny: podział bytu na:

to, co świadome i nierozciągłe (res cogitans) i

to, co fizyczne (rozciągłe) i nieświadome (res extensa)

Problem psychofizyczny: wzajemny stosunek duszy (świadomości0 i ciała.

Skutki dualizmu:

- rozwój czysto mechanistycznego przyrodoznawstwa; usunięcie interwencji sił duchowych z obszaru tego, co fizyczne

- rozwój psychologii, eliminacja czynników materialnych ze zjawisk psychicznych.

Gottfried Wilhelm Leibnitz (1646 – 1716)

- Wielki system racjonalistyczny oparty na pluralizmie i indywidualizmie.

Poglądy

- Istnieje nieograniczona ilość substancji, ale wszystkie są jednego rodzaju.

Indywidualizm, pluralizm: każde zjawisko jest indywidualne, każde różni się od wszystkich innych; nie ma dwóch w pełni identycznych liści czy kropli wody

Ciągłość we wszechświecie; prawo ciągłości (lex continui): każde zjawisko – przejście między innymi zjawiskami.

- Zjawiska tworzą ciągłe szeregi, nie ma przejść skokowych.

Idea natury: mnoga, indywidualna, ciągła

- Każde zjawisko – przejście między innymi zjawiskami.

Materia i duch dadzą się sprowadzić do jedności, ich przeciwieństwo nie jest ostateczne.

tworzą ciągłe szeregi, nie ma przejść skokowych.

Wnioski
- psychologia: życie psychiczne posiada całą skalę stopni; L. wprowadził pojęcie nieświadomości – „najsłabsza” postać świadomości.

- matematyka: liczby nieskończenie małe (pojęcie różniczki), ciągłość, szereg, zbieżność

Monadologia

Monada – substancja pojęta indywidualnie.

- Monady są obdarzone siłami

- Monady są nierozciągłe i niematerialne

- Monady mają zdolność postrzegania (świadomości)

- Podział monad:

- Monady stanowią hierarchię

Monady niższe – postrzeżenia niedoskonałe, mniej świadome

Monada ludzka – postrzega dokładnie, pamięta postrzeżenia, postrzega samą siebie (samowiedza), wysoki stopień świadomości

Monada doskonała: Bóg

- Monady nie działają jedna na drugą

- Monady działają celowo

- Monady tworzą harmonijny zespół

Harmonia wprzód ustanowiona przez Boga: harmonia praestabilita

Świat jako całość jest, dzięki harmonia praestabilita, najbardziej harmonijny, a więc jest najlepszy z możliwych.

„Teodycea” Leibnitza

Zasady logiczne

Trzy podstawowe zasady logiczne:

- tożsamości

- sprzeczności

- racji dostatecznej

zasada racji dostatecznej

- prawdy faktyczne a prawdy logiczne (a priori)

- panlogizm: wszystko w świecie jest zdeterminowane przez logikę; jest niezależne od woli człowieka, a nawet woli Boga.

Izaac Newton (1642 – 1727)



Philosophiae naturalis principia mathematica 1687 r.

- Sposób myślenia przyjęty w nauce nowożytnej: ścisłość, pewność, systematyczność Twórca nowożytnej mechaniki i astrofizyki

- Osiągnięcia Newtona:

- dla fizyki - fundament dalszego rozwoju

- dla metodologii nauki – miara naukowej doskonałości

- Newtona nauka o przyrodzie: niezależna od każdej filozofii, zajęła miejsce filozoficznej wiedzy o przyrodzie

Znacząca zmiana paradygmatu:

- wcześniej: w naukach szczegółowych stosowano ogólne idee filozoficzne

- teraz: uczeni specjaliści z nauk szczegółowych wyprowadzają ze swoich badań także filozoficzne wnioski

Cel badania naukowego: ustalenia stałych związków (praw) między zjawiskami.

Filozofia Oświecenia XVIII w.

Filozofia Oświecenia:

- filozofia wolnomyślicieli; nowy typ filozofowania.

Cele praktyczne: oświecenie umysłów, wyzwolenie z przesądów

- ferment myślowy przygotowujący rewolucję; zburzenie starego świata i zbudowanie nowego

Idea:

zbudowanie życia indywidualnego i społecznego opartego na nauce i na rozumie.

Stworzyć naukową teorię gospodarki i polityki

- Rozwój akademii – podłoże instytucjonalnej i społecznej organizacji nauki

- Wzajemna wymiana myśli między krajami Europy

Ogólne cechy filozofii Oświecenia:

- naturalizm

- empiryzm

- racjonalizm

- relatywizm

- krytycyzm

Filozofia Oświecenia – przedstawiciele

- Anglia: Locke, Berkeley, Hume, Shaftesbury

- Francja: La Mettrie, Condillac, d’Alembert, Helvetius; encyklopedyści

- Niemcy: Wolf, Kant

Filozofia Oświecenia w Anglii, pocz. XVIII w.

John Locke (1632 – 1704)

Rewolucja angielska 1688-1689, Wspaniała Rewolucja, Chwalebna Rewolucja (Glorious Revolution) przewrót kończący zwycięską walkę o ustrój parlamentarny w Anglii. Wywołana dążeniami Jakuba II do wprowadzenia rządów absolutnych i przywrócenia katolicyzmu.

Bezpośrednią przyczyną rewolucji angielskiej było postawienie przez króla przed sądem kilku biskupów protestanckich. Opozycja wezwała na pomoc przeciwko Jakubowi II jego zięcia, namiestnika Niderlandów Wilhelma III Orańskiego, do którego przyłączyły się wojska królewskie.

Parlament postanowił definitywnie rozprawić się z rządzącą dynastią Stuartów w 1688 i w tym celu usunął z tronu Jakuba II.

Jakub II uciekł do Francji, parlament ogłosił jego córkę Marię i jej męża, Wilhelma III Orańskiego, parą panującą oraz wprowadził ustawę ograniczającą władzę królewską.

Rok później zmuszono Wilhelma III do wydania Deklaracji praw ( Bill of Rights). Dokument ten ostatecznie spełnił cele angielskiej rewolucji.

- Rewolucja 1688 r – wpływ idei Locke’a na politykę angielską; obalenie rządów absolutystycznych

Poglądy

Nowy program filozofii – program epistemologiczny: poznanie naszych pojęć o bycie w miejsce poznania bytu

Metoda filozofii:

- psychologiczna: filozofia bada same pojęcia, które znajdują się w ludzkim umyśle

- genetyczna: filozofia bada pochodzenie pojęć, psychologia rozwojowa; dzieci, ludy pierwotne

- analityczna: rozłożenie pojęć na składniki proste

Empiryzm genetyczny:

- wszelka wiedza jest wytwarzana na drodze doświadczenia

Nihil est in intellectu, quod non fuerit antea in sensu

- opis rozwoju i funkcjonowania umysłu

problem: jak wiedza powstaje i pojawia się w naszej świadomości

- Doświadczenie:

- rzeczy zewnętrznych – przez postrzeżenia (sensations)

- samego siebie – przez refleksję (reflexion)

Refleksja (reflexion) – introspekcja

- Doświadczenie wewnętrzne:

- idea – wszystko, cokolwiek znajduje się w umyśle: postrzeżenia (sensations), refleksje (reflexions), abstrakcyjne pojęcia ,wyobrażenia ,fantazje

- Teza: bezpośrednio znamy tylko idee, nie rzeczy; punktem wyjścia wiedzy są idee.

- Podział idei:

- idee odpowiadające pierwotnym (primary) własnościom rzeczy – obiektywne; rozciągłość, kształt, ruch

- idee odpowiadające wtórnym (secondary) własnościom rzeczy – subiektywne, barwy, dźwięki, smaki, np. kolor jest tylko wynikiem działania przedmiotu na zmysł wzroku

- Teza: rzeczy posiadają jedynie własności pierwotne

- Krytyka pojęcia substancji; odrzucenie go.

Filozofia praktyczna

Hasła:

- badania naukowe w łączności z życiem

- badania naukowe oparte na postawie psychologicznej

Teza filozofii praktycznej: Każdy ma prawo do swobodnego rozwoju i wyrażania sądów.

Etyka

- reguły etyczne: oparte na psychologii popędów i woli

- życie moralne: wolne, oparte na własnym rozumie każdego człowieka, a nie na autorytecie

Teza: Ludzie zabiegają jedynie o własny interes; byle zabiegali rozumnie.

Teoria państwa

- zasady państwa konstytucyjnego; podział władz, prawo większości do rządzenia

- zasada tolerancji

- akceptacja dążeń wolnościowych

Pedagogika społeczna

- zasada indywidualnego rozwoju

David Hume (1711 – 1776)



- Najbardziej dojrzała filozofia

Poglądy

Wrażenia a idee

- Przedmiot filozofii: nasze przedstawienia o rzeczach

- Przedstawienia:

- wrażenia (impressions) – przedstawienia pierwotne

- idee (ideas) – przedstawienia pochodne

Pytanie: jak powstają idee ?

Teza: idee pochodzą z wrażeń, są kopiami wrażeń wytwarzanymi przez umysł.

Związek między ideami – związek asocjacji (kojarzenia).

Prawa kojarzenia:

1) podobieństwo

2) styczność czasowa i przestrzenna

3) związek przyczynowy

Rzeczywistość:

- fakty

- idee

Wiedza

(1) matters of facts

(2) relations of ideas

Ad (2) Twierdzenie np. Pitagorasa dotyczy stosunków między ideami (relations of ideas), nie faktów. Twierdzenie to jest prawdziwe niezależnie od doświadczenia.

Twierdzenia o ideach są pewne, oczywiste i konieczne.

Pytanie o doświadczenie

- Twierdzenia o rzeczywistości wykraczają poza świadectwo zmysłów, ale czy mogą być pewne?

- Doświadczenie (wiedza doświadczalna) wykracza poza stwierdzanie faktów. Dzieje się to wtedy, gdy na podstawie pewnego stwierdzonego faktu wnosimy o innym fakcie, niestwierdzonym.

- Takie twierdzenie jest prawdziwe tylko wtedy, gdy między faktami zachodzi związek pewny.

- Związek między faktami – przyczynowy

- Pytanie Hume’a: Czy związek przyczynowy jest/ może być konieczny?

Odpowiedź: Związek przyczynowy możemy poznać albo a priori, albo a posteriori (empirycznie)

- Związku przyczynowego nie poznajemy a priori. Nie da się wykazać a priori, że ponieważ zachodzi jedna rzecz (przyczyna), to musi zachodzić i druga (skutek). Przyczyna to jedno, a skutek drugie. Np. z samej analizy pojęcia prochu nie wynika, że eksploduje.

- O tym, jak rozgrywa się jakieś zjawisko czy proces, jak przebiega możemy wydawać sądy tylko na podstawie doświadczenia.