Platon’un Ruh Kuram
Yüklə 225,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram
varlğnn bedene bağl olmadğ, bedenin ölümünden sonra da varlğn devam ettirebileceği; (Platon, Phaidon: 72e-77d) ruhun bedeni, yani organizmay meydana getiren parçalarn bir oran olmadğ için bedenin dağlmas ile ortadan kalkmasnn söz konusu olmadğn kantlamaya çalşr (Platon, Phaidon: 91c-95a). Platon’un ruhun ölümsüzlüğüne dair görüşü kabul edildiğinde oluş ve yok oluş içinde olan duyusal dünyadaki varlklara it bir şeyden söz edilemez. Platon bu sonucu açkça kabul eder. Diğer yandan eğer ruh ölümsüzse kendileriyle birlikte bulunduğu duyusal varlklardan yap, mahiyet veya töz bakmndan farkl bir şey olmaldr. Platon bu sonucu da kabul eder.
Ruhun bedenle olan ilişkisinde, ruha daha çok önem verirken bedeni tamamen inkar etmeyen Platon’a göre, şekil veren, yöneten ve her bakmdan aktif olan ruhtur, şekil alan, yönetilen ve pasif bir nicelik olan ve ruha maddi nesneleri duyular vastasyla tantan da bedendir. Peki, birbirinden tamamen ayr ve bağmsz olan maddi ve manevi iki farkl tözün bir araya gelmesi nasl mümkündür? Bir başka deyişle bu beraberliğin sonucunda meydana gelen varlk nasl bir varlktr? Birbirine zt iki şeyden meydana gelen varlk bu ztlktan nasl etkilenmektedir ve bu etkide hangi taraf daha ağr basmaktadr? Bu sorulara verilecek cevaplar ruh ve beden arasndaki ilişkiyi açğa çkaracaktr. B.Jowett (1953), Phaidon diyalogunun İngilizce’ye çevirisinin giriş ksmnda Platon’da ruh-beden düalizmi üzerine şu yorumu yapar:
1953)
Peki ruh ve beden biri maddi diğeri manevi bağmsz iki töz ise, bu bağmsz iki tözün bir araya gelmesi nasl mümkündür? Platon’a göre ruhun konuk olduğu bedenle birliği ruh için aşağlayc bir ortaklktr. Ruh için beden bir hapishanedir. O kabuğuna yapşmş bir istiridye gibi ruhun içine hapsolduğu bir hapishanedir.(Platon, Phaidros: 250c) ve bedende bulunduğu sürece hakikati elde edemez. Çünkü ruh onun doğal faaliyetlerini gerçekleştirme şöyle dursun onun kendi doğasn gerçekleştirmesinin önündeki en büyük engeldir. Platon’a göre ruh istediği takdirde bu skntlardan, beden hapishanesinden kurtulabilir. Çünkü Platon’a göre, yaratlş olarak ruha komutanlk, efendilik verilmişken bedene kölelik, boyun eğme verilmiştir. Ruh akla sahiptir, beden bundan mahrumdur.
6 düşünmek de birer harekettir (Platon, Yasalar: 897 a). Ayrca Platon bugün bizim cansz olarak kabul ettiğimiz varlklar da canl olarak kabul etmektedir. Bu anlamda bütün gök cisimleri canldrlar. Ayn zamanda onlarn akllar da vardr. O halde onlarn ruhlar da vardr. Ayn şekilde Platon evreninde canl, akll ve ruh sahibi olduğuna inanr ve bu ruha “alem ruhu” adn verir. Sonuç olarak ruh, Platon’a göre özü itibariyle değişim ve dönüşümün kendiliğinden hareketin, kendi kendine hareket eden varlğn bu hareketinin ilkesidir (Platon, Yasalar: 892 a- 896a). Ruh demek zaten hareketi kendiliğinden olan şey demektir. O, bütün varlklar içinde akla sahip olabilecek biricik varlktr (Platon, Timaios 46 c). Platon Phaidros’ta da hareketten kalkarak ruhun varlğn ve ölümsüzlüğün kantlar. “Başkasndan hareket alan ve kendisi de başkasn hareket ettiren şey, hareket durunca yaşamaz olur. Yalnz kendiliğinden hareket eden varlktr ki kendi kendisini terk edemeyeceği için sürekli hareket halindedir. Hatta bütün öteki varlklar için de bir hareket kaynağ ve ilkesidir. Şimdi ilke olan bir şeyin doğuşundan, meydana gelişinden söz edilemez. Tersine onun kendisi doğan, meydana gelen bir şeyin ilkesidir. Eğer onun kendisi bir şeyden doğmuş olsayd, ilke olamazd. Böyle bir ilkenin doğuşu, meydana gelmesi mümkün olmadğna göre onun yok olmas, ortadan kalkmas da söz konusu olamaz. Çünkü eğer bu ilke yok olsayd, hiçbir zaman kendi kendine bir hiçten tekrar doğamazd ve her şeyin bir ilkeden doğmas gerektiğine göre kendisinden de başka hiçbir şey doğamazd. O halde kendi kendine hareket eden varlk, hareketin ilkesidir ve bu varlğn ne yok olmas mümkündür, ne de yeniden doğmas. Eğer başka türlü olsayd üstümüzde gök ve bütün canl varlklar hareketsiz kalr, yok olurdu ve artk bir daha hareket edebilmeleri, yeniden doğmalar mümkün olmazd”
(Platon, Phaidros: 245 c-d). Platon’a göre ruhun kendiliğinden hareketin ilkesi olmas, onun doğas, kavram ve tanmdr. Guthrie’nin hakl olarak işaret ettiği gibi bu görüş, evrende olup biten her şeyin temelinde ruhun bulunduğu ve ruhun kendisinin de özü itibariyle bilinçli bir varlk olmasndan dolay evrenin tümünün aklsal olarak yönetildiği anlamna gelir (Guthrie, 1962: 420). Ayrca ruhun kendiliğinden hareketin ilkesi olmas, varlğa gelmesi ve yokluğa gitmesi mümkün olmayan bir şey olmas, onun doğas itibariyle ölümsüz olduğunu gösterir. Platon Phaidon, Phaidros ve Devlet’te ruhun ölümsüz olduğunu, öyle olmas gerektiğini çeşitli argümanlara dayanarak srarla savunur. Bu argümanlar içinde Phaidon önemli bir noktadadr. Platon bu diyalogda, karştlarn birbirlerinden doğduklar, hayat ve ölümün ise birbirlerinin karştlar olduğu ve ölümden sonra bir hayatn gelmesi gerektiği; (Platon, Phaidon: 70c-72e) öğrenmenin hatrlama olduğu, ruhun bir şey bilmesi için onu daha önceki hayatnda tanmş olmas gerektiği yani ruhun doğumdan önce bir hayata sahip olduğu, onun
anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir. 2 Fakat Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif eder (Cevizci, 2006: 47). Ayrca bedenin insan varlğnn birliği, ahenkli bütünlüğü için gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde olduğu düşüncesini ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek yerlerini bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, 2006: 47). Sokrates insanlar ruhlarna özen göstermeleri konusunda ikna etme çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. eylemler- önem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, adalet, cesaret ya da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini göstermeye çalşmştr. Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, ahlak felsefesi ve metafiziğini bir araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir.
Platon, hocasnn söz konusu inancndan aldğ destekle, ruhun özü itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu ortaya koyan Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan bir ruhçuluk
2 Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten muhtemel neden, havayla ruh arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin başlangcn oluşturmaktadr. (Arslan, 2006: 145) 177
Yüklə 225,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|