Platon’un Ruh Kuram
Yüklə 225,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram
diyaloglarndan Timaios’da insann doğru bir eğitimle, ruhunu terbiye ederek de huzura ulaşabileceğini ifade eder (Platon, Timaios: 41 c). Sonuç olarak bu evren içinde ruh ve beden birbirinin yoldaşdr. Ruh bu evrende misafir olduğu müddetçe bedene canllğn verir ve hareketlerine anlam kazandrr. Ancak ruh bu evrenden ayrldktan sonra bedenin canllğ biter.
Platon’un ruhun ksmlar veya farkl ruhlar kuramnn izine ilk kez
için devleti meydana getirecek snflarn insan meydana getiren farkl ksmlarn, organlarn bir benzeri, paraleli olarak ele alnmas gerektiğini düşünmektedir. Bu bağlamda insan davranşlarn ele almakta ve insan ruhunu üç ilkeye ayrmaktadr ve bu üç ilkenin belli güçleri ve bedende bulunan belli organlar vardr. Bu üç ilkeden biri bizi bilgi edinmeye, biri taşknlğa, öfkeye biri de yemeye, içmeye ve çiftleşmeye ve buna benzer isteklere yönlendirir. (Platon, Devlet: 436 b) Ruhun birer fonksiyonu olan akl, irade ve isteklerdir ki bunlar insan insan yapan başlca güçlerdir. Devlette bunlara karşlk gelen üç snf ise bilen akl temsil edecek olan yöneticiler snf, iradenin karşlğ olacak olan koruyucular, yani askerler snf, arzu veya iştahn karşlğ olacak olan üreticiler snf olacaktr. (Platon, Devlet: 439 d-444 c) Platon bu üç farkl ruh veya ruhun üç farkl ksmyla ilgili düşünceleri Phaidros’ta da karşmza çkmaktadr. Burada Platon, biri güzel ve asil, diğeri çirkin ve huysuz iki at tarafndan çekilen ve bir sürücü tarafndan yönetilen bir arabadan söz edilmektedir. Çirkin ve huysuz atn temsil ettiği istekler akla karş gelerek maddi hazlara yönelirken, güzel ve iyi atla temsil edilen irade de akla uygun hareket ederek idealara yükseltmek istemektedir. Arabann sürücüsü olan insan ise idealara dönme çabasndaki akll ruha karşlk gelmektedir.(Platon, Phaidros: 246 vd)
ayrarak açklamaya devam eder. Hatta söz konusu ruhlara bedende belli yerler tahsis etmek suretiyle bu kuram daha ileri götürür. Bu kurama göre ruhun düşünüp taşnan, hesaplayan, akll ksmnn, akll ruhun yeri daha önce de ifade ettiğimiz gibi insann beynidir. Ruhun cesareti, savaş isteğini paylaşan, zaferi arzu eden, öfkeli ksmnn yeri göğüs ve onun da özellikle boğaza yakn bölgesidir. Ruhun yemeyi, içmeyi ve bedenin tabii olarak ihtiyaç gösterdiği bütün şeyleri arzu eden, iştah ksmnn bulunduğu yer ise karndr. (Platon, Timaios: 69 d-70 e) Platon’a göre irade, bedene bağl bir güç olup bedenin etkinliğini sağlayan öfke, kzgnlk gibi hallerdir. Bedendeki merkezi kalp olan irade,
8 Platon, Phaidon diyalogunda ise insann içindeki çelişkiden ötürü süregelen çatşmasn bitirip, insann mutluluğa ulaşmas ruhun bedenden kurtuluşuyla mümkündür: “Evet, belki ölüm bizi amaca götüren dosdoğru
Platon’un ruh ile beden arasndaki ilişkide üstünlüğü ruha verdiği aşikardr. Ruh bedenden üstün olduğu için beden ve ruhtan meydana gelen bütünde yönetmesi gereken ruh, onun emirlerine itaat etmesi gereken bedendir. Öte yandan Platon, bedenin de ruh üzerinde etkili olabileceğini, örneğin bilgi ile ilgili olarak bedenin ruhun hakikati elde etmesine engel olmasnn mümkün olduğu gibi, ahlak konusunda da kaynağn kendisinin oluşturduğu hazlara sürüklemek suretiyle bedenin ruhun kendisi için yaratlmş olduğu mutluluğa ulaşmasna engel olabileceğini kabul etmektedir. Ancak ruhun düşünme gücü, bedene değer vermeyip, oradan kaçarak bedenin isteklerini aşabilme gücüne, evrenine yani idealara dönebilme gücüne sahiptir (Arslan, 2006: 369). Platon Timaios diyalogunda da ruhla bedenin birbirini karşlkl olarak nasl etkilediklerine dair örnekler verir. Örneğin bu eserinde aslnda beden hastalklar olan baz ruh hastalklar ile aslnda ruh hastalklar olan baz beden hastalklarnn çeşitli örneklerini vermektedir. Platon, ilk durumla ilgili örnek olarak, bedende “kemik iliğinde haddinden fazla sperm birikmesi”nin insanda taşkn arzulara yol açtğn ve bu taşkn arzularn da ruhu ölçüsüz haz ve aclara sürüklediğini ve böylece ruhun bu hastalğnn gerçekte bedenin söz konusu hastalğnn bir sonucu olduğunu belirtmektedir (Platon, Timaios: 86 b). Benzer şekilde, ruhun çektiği aclarn çoğunun nedeninin beden olduğunu, kötülerin kötü eğitildikleri için kötü olmalar yannda kötü bedenlere sahip olarak yaratldklar için kötü olduklarn da belirtmektedir. Bu nedenle ruh ile beden arasnda bir denge ve uyum olmas gerektiğini söylemekte, güçlü bedenin zayf ve zekas clz bir ruhu kolayca etkisi altna alacağndan söz etmektedir (Platon, Timaios: 88 a). İkinci durumla ilgili olarak da o bedenle oransz, ondan daha güçlü olan bir ruhun baz hastalklara yol açabileceğini kabul etmekte, örneğin böyle bir ruhun kendisini tamamen inceleme ve araştrmaya vermesi sonucunda bedeni harap edebileceğini belirtip ruhunu ve kafasn tamamen matematiğe takan bir insann bedenini tahrip etmemesi için onu da beden eğitimiyle güçlendirmesi gerektiğini hatrlatmaktadr (Platon, Timaios: 88 c). Platon’un, Phaidon, Phaidros ve Devlet diyaloglarnda gördüğümüz o sert, ruhla bedeni birbirine tamamen zt, birbirine düşman olarak gören tutumunu yaşllk diyaloglarnda yumuşatmş olduğu görülür. Örneğin
tek çkş yolu olarak gören Platon, daha sonraki döneme rastlayan M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram
anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir. 2 Fakat Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif eder (Cevizci, 2006: 47). Ayrca bedenin insan varlğnn birliği, ahenkli bütünlüğü için gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde olduğu düşüncesini ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek yerlerini bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, 2006: 47). Sokrates insanlar ruhlarna özen göstermeleri konusunda ikna etme çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. eylemler- önem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, adalet, cesaret ya da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini göstermeye çalşmştr. Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, ahlak felsefesi ve metafiziğini bir araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir.
Platon, hocasnn söz konusu inancndan aldğ destekle, ruhun özü itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu ortaya koyan Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan bir ruhçuluk
2 Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten muhtemel neden, havayla ruh arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin başlangcn oluşturmaktadr. (Arslan, 2006: 145) 179
Yüklə 225,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|