db 10/2
Dinbilim
ler
i Akademik
Ara
şt
ırm
a
Dergisi
Cilt
10,
Say
ı 2,
2010
ss.
12
1
‐
174
.
ZAMAN SOSYOLOJİSİ:
BİR GİRİŞ DENEMESİ
Ejder OKUMUŞ
*
Özet
Zaman fenomeni, sosyal boyut ve yansımaları itibâriyle sosyolojinin önemli bir
konusudur. Çünkü zaman, toplumun, toplumsal hayatın kaderidir. Toplum, za-
man içinde, dünya zamanı içinde ve zamanla var olur, varlığını sürdürür. Top-
lumlar, medeniyetler, kültürler, toplumsal varlıklar, örneğin aileler, dinî grup ve
cemaatler, siyasal gruplar, ekonomik organizasyonlar, uluslar, meslek grupları
vs., hayatlarını, sosyal zaman veya sosyo-zamansal düzen içinde düzenlerler. O
halde zaman, toplumun varlığının ve sosyal hayatın vazgeçilmez bir merkezî bo-
yutunu teşkil etmektedir. Bu çalışmada toplumsal bir gerçeklik olarak zaman,
giriş düzeyinde sosyolojik açıdan ele alınmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Zaman, toplumsal zaman, zaman sosyolojisi, toplum.
Sociology of Time: An Introduction Essay
Abstract
The phenomenon of time is an important subject of sociology in consideration of
its social dimensions and manifestations. Because time is a fate of social life.
Society exist and continue its existence within time, within time of the world,
and with time. Societies, civilizations, cultures, social assets, such as families,
religious groups and communities, political groups, economic organizations,
nations, professional groups, etc. regulate their lives in social time or socio-
temporal order. So time constitutes an indispensable and central dimension of
society’s existence and social life. In this study, time as a social reality is
considered from the sociological perspective at the level of introduction.
Key Words: Time, social time, sociology of time, society
*
Prof. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din
Bilimleri
Bölümü, ejder.okumus@gmail.com
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2
122
| db
1.Toplumsal Zamanla İlgilenmeye Dair
Tarifi yapılamayan,
1
ama yaşanan şeylerden olduğunu söyleye-
bileceğimiz zaman, insanın toplumsal bir varlık olarak dünyada
varoluşunun olmazsa olmaz boyutudur. İnsan dünyada zamansal
olarak vardır; zaman, hayatı, davranışları, hareketleri, devamlılığı,
durağanlıkları, dinamizmleri, süreçleri, etkileşimleri ve olayları
ifade eder; hayat yoksa zaman da yoktur.
Muhammed İkbal’in belirttiği gibi “zaman gerçeğini ve hayatın
zaman içinde sürekli bir hareket olduğu gerçeğini anlamak”
2
son
derece önemlidir; insan, insana özgü davranış ve olaylar, insanın
zamansallığı anlaşılarak kavranabilir ve analiz edilebilir. Bu anlam-
da zaman, toplumsal hayatın anahtar bir unsurudur; buna paralel
olarak sosyoloji için de anahtar konulardan biridir. Zaman-toplum
ilişkisi, başka bir ifadeyle toplumsal bir fenomen olarak zaman,
gerçekten de sosyolojide yadsınamaz bir önemi haizdir. Çünkü in-
san hayatı, doğumundan ölümüne kadar zaman içinde gerçeklik
bulur; insanın ailede dünyaya gelmesi, toplumsallaşması, olayların
içinde yer alması, üzülmesi, sevinmesi, etkileşimlere girmesi hep
zamanla ilgilidir ve dolayısıyla zamanla izah edilebilir. Esasen top-
lum, kendi ürettiği zamanla yaşar ve kendi zamanı içinde var olur.
Zamanı çıkarıp alın, toplumsal yaşam diye bir şey kalmaz. Bu ve
benzeri hususlara ek olarak bazı bilinen sosyologların toplumsal
zamanla ilgilenmeleri ve bunun yanı sıra sanayi ve teknolojinin
bugünkü geldiği noktada insanların, toplumların, devletlerin, çeşitli
sosyal kurum ve kuruluşların, kitle iletişim araçlarının zamanla
muhtelif biçimlerde ilgili olmaları, zaman stratejileri, zaman skala-
ları, zaman yönetimi gibi noktalarda zamanla karşılaşmaları, zaman
politikaları üretmeleri, zaman konusunda sosyolojik araştırmalar
yapmanın önemini ortaya koymaktadır.
Çalışmada inceleme konusu olarak seçilen zaman fenomeni,
sosyal boyut ve yansımaları itibâriyle sosyolojinin önemli ilgi alan-
larından biridir. Sosyolojinin başat isimlerine bakıldığında, teori ve
çalışmaları içinde zaman ile yakından ilgilendikleri görülür. Zaman-
la ilgilenen sosyologların bir kısmı, genel olarak zaman fenomeniy-
le, tarihî konularla, süreçlerle ilgilenirken, bir kısmı da pür zaman
1
Robert Chamber, The Books of Days, a Miscellany of Popular Antiquities in Connection
with the Calendar, c.1, London, Edinburgh 1864, s. 1
2
Muhammed İkbal, İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu, Çev. Ahmet Asrar, Bir
Yay., İstanbul 1984, s. 192
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2
db |
123
sosyolojisi yapmışlardır. Başka bir ifadeyle sosyolojik çalışmalarında
zımnen veya açıkça zamansal görünümleri, zamansal işaretleri ele
alan sosyologlar olduğu gibi çalışmalarının nesnesi olarak bizzat
zamanı alan sosyologlar da vardır.
3
Sosyal zamanı tanımlama çaba-
larını, zamansal düzenliliğin formlarını, sosyal organizasyonun
farklı formlarıyla ilişkili çoklu zamansallıkları, zaman deneyimi ve
organizasyonunda çapraz-kültürel veya trans-tarihsel farklılıkları
konu edinen bir alan olarak zaman sosyolojisi; sosyolojik planda,
İbn Haldun, Emile Durkheim, Marcel Mauss & Henri Hubert, Ptirim
Sorokin, Robert K. Merton, Georges Gurvitch, Wilbert Moore, Julius
A. Roth, Eviatar Zerubavel vd. sosyologların ilgi ve çalışma alanı
olmuştur. Sosyologların zamana olan bu ilgileri, toplum odaklı ça-
lışmalarda zaman boyutunun önemine dikkatimizi çekmektedir.
Gerçi sosyologların ve diğer toplum çözümlemecilerinin toplumun
varoluşunda ve sosyal hayatta zamanın önemini yeterince görüp
görmedikleri ve ona göre toplum bağlamında zamanı yeterince
araştırıp araştırmadıkları tartışılabilir. Nitekim Anthony Giddens’a
göre çoğu toplum çözümlemecisi, zaman ve uzamı eylemin ortaya
konduğu çevreler olarak görmekte ve zaman kavramını düşünme-
den çağdaş Batı kültürünün karakteristiği olan ölçülebilir saat za-
manı olarak kabul etmektedirler; toplum bilimcileri, düşüncelerini
toplum dizgelerinin zaman-uzam boyunca oluşturuldukları biçimler
çerçevesinde tesis etmede başarılı olamamışlardır. Bu sorunun araş-
tırılıp incelenmesi, düzen sorununun ortaya çıkardığı temel bir gö-
revdir. Bu konu, sosyolojinin isteğe bağlı olarak incelenebilecek
belirli bir türü veya alanı değildir. Sorun, toplum kuramının tam
merkezindedir.
4
Sosyologların zamana ilgi duymalarında, toplumun zamanla
sürekli olarak ilişki halinde olması temel bir rol oynar. Toplum za-
manla o derece irtibatlıdır ki toplum sadece değişim geçirirken za-
mansallık sergilemez. Toplumun zamansallığı, toplumsal değişimle
sınırlandırılamayacak derecede toplumla geniş boyutlarda ilişkili-
dir.
5
Zaman, toplum açısından sadece değişim için değil, durağanlık
ve istikrar, hatta düzen için de merkezî bir öneme sahiptir; zaman-
3
Gilles Pronovost, The Sociology of Time (Current Sociology, La Sociologie
Contemporaine, The Journal of International Sociological Association, c. 37, Sayı: 3,
1989), Sage Publication, London ve Newbury Park/CA, 1989, ss. 2, 4-5
4
Anthony Giddens, Toplumun Kuruluşu, Çev. Hüseyin Özel, Bilim ve Sanat Yay.,
Ankara 1999, ss. 161-62
5
Bkz. John Urry, Mekânları Tüketmek, Çev. Rahmi G. Öğdül, Ayrıntı Yay., İstanbul,
1999, s. 94
Dostları ilə paylaş: |