Pirimqul Qodirov Yulduzli tunlar 480. indd

«Jonimdan o‘zga yori vafodor topmadim, Ko‘nglimdan o‘zga mah-
rami asror topmadim».
Ammo bu g‘azal chala yotipti. Balki shuni bitirib yuborish ker-
akdir? Alisher Navoiy ham atrofidagi kishilardan ko‘p bevafolik 
ko‘rganini, hatto yaqin do‘sti Husayn Boyqaro ham uning siru asro-

---

195
riga mahram bo‘lolmayotganini Bobur ishonchli bir odamdan eshit-
gan edi.
Qani endi Bobur Navoiyning ko‘nglidagini ham topib aytolsa!
Bu g‘azal Navoiyga yoqishi mumkin. Uni tezroq tugallash kerak. 
Bobur qog‘oz-qalam oldi.
Shu payt savdarboshi eshikdan hovliqib kirib, ta’zim qildi:
–
Mirzo hazratlari, qo‘lingizni ma’zur tuting.
–
Xo‘sh? – dedi Bobur norozi bo‘lib.
–
Xonim hazratlari qabulingizga muntazirlar.
–
Onammilar? – deb Bobur sakrab o‘rnidan turdi.– Keldilarmi?
–
Begimlar ham keldilar!
–
Voajab! – deb Bobur quvonib eshikka tomon shoshildi.
Ular salkam olti oydan beri ko‘rishmagan edilar. Qutlug‘ Nigor 
xonim Oyisha begim va Xonzoda begimlar bilan O‘ratepada qolgan 
edilar. Keyin Samarqand-dan Bobur yuborgan ishonchli odamlar 
ularni O‘ratepadan bu yerga ko‘chirtirib keldilar. Bobur ular bilan 
Bo‘stonsaroyning birinchi qavatidagi katta tanobiy uyda ko‘rishdi. 
Onasi uni bag‘riga bosganda, Bobur onasining ozib, qo‘llari yengil-
lashib qolganini sezdi. Opasi Xonzoda begim esa sovuqdan kirgani 
uchunmi, yuzlari cho‘g‘day yonib, ko‘zlari chaqnab turipti. Uzoq yo‘l 
uni hech qancha qiynamagandek quvnoq. Avvalgidan ham chiroyli. 
Bobur unga o‘ng yelkasini tutib so‘rashar ekan:
–
Nechun bu qadar hayal qildilaring? – dedi. – Necha haftadan 
buyon muntazirmiz!
–
E, so‘ramang, amirzodam, uzrli sabablarimiz bor,– deb Xonzoda 
begim Oyisha begimga ko‘z tashlab qo‘ydi.
Bir vaqtlar Oyisha begimni ko‘rmasdan sevib yurgan paytlarida 
uning oyog‘iga bosh qo‘ygisi kelib g‘azal yozganlari endi Boburga 
ta’biri xato chiqqan bir tushday tuyulardi... U Oyisha begimni oylar 
davomida ko‘rmasa ham sog‘inmasdi... shunday bo‘lsa ham u Oyisha 
begimga iloji boricha yaxshi muomala qilar edi. Hozir ham kichik jus-
sali qotma kelinchakka yaqinlashib:
–
Xush ko‘rdik, begim! – dedi-da, unga o‘ng yelkasini tutdi. Oyisha 
begim ozg‘in qo‘lini uning yelkasiga qo‘yib ko‘rishar ekan:
–
Hazratim, g‘alabangiz muborak! – dedi.
Hamma Boburni «amirzodam», desa Oyisha begim uni yana ham 
ulug‘lab «hazratim», derdi.
–
Sizga ona shahringiz muborak, begim!
–
Qulluq, – deb Oyisha begim ta’zimga bosh egdi.

---

196
–
Kelinimiz yo‘lda ko‘p azob tortdilar, – dedi Xonzoda begim.
Bobur xotinining beli yo‘g‘onlashib, qorni do‘ppayib qolganini 
ko‘rdi. Ajabo, Bobur ota bo‘ladiganmi? Ko‘rishmaganlariga olti oy 
bo‘ldi. Demak, kamida olti oylik... Oyisha begimning ozg‘in yuzida 
homilador xotinlarda bo‘ladigan dog‘lar paydo bo‘lgan edi. Ilgari 
ham otda yurolmaydigan, mahofada boshi aylanadigan begim endi 
og‘rioyoqligida qanchalik qiynalganini, unga qarab qanchalik sekin 
yo‘l bosganlarini Bobur o‘zicha tasavvur etdi.
–
Xudo xohlasa, endi barcha mashaqqatlardan xalos bo‘ldilaringiz, 
– dedi. – Hammalaringiz uchun maxsus joylaru jihozlar tayyorlan-
mishdir. Yana neki darkor bo‘lsa buyurursiz. Bo‘stonsaroyda kimki 
bor, hammamiz xizmatlaringizda bo‘lurmiz! Xonzoda begim quvnoq 
kulib:
–
Minnatdormiz! – dedi. – Amirzodam bilan diydor ko‘rishib, 
boshimiz osmonga yetdi. Endi shu osmonda suhbatingizdan bahra-
mand qilsangiz bas.
–
Kamina ham suhbatlaringizni sog‘inganmen. Sizlar joylashgun-
laringizcha osmonda dasturxon hozirlanur, – deb, Bobur qo‘li bilan 
yuqorigi qavatga ishora qildi.
Uning osmonni payrov qilib hazillashganidan hammalari kulib 
oldilar.
Bobur yuqorigi qavatga chiqar ekan, qalbini to‘ldirgan shodliklar 
orasida surnay navosidek jarangli va yoqimli bir tuyg‘u yangrab es-
hitilayotganini sezdi. Bu uning dilida birdan uyg‘onib ketgan otalik 
tuyg‘usi edi. Uning bo‘lajak farzandini bag‘rida ko‘tarib yurgan Oyisha 
begim yuzidagi qo‘ng‘ir dog‘lari bilan Boburga avvalgidan qadirdon-
roq tuyulardi.
Buni sezgan Oyisha begim avvalgidan dadilroq muomala qilar 
edi. Er-xotin xobgohda chiroqni o‘chirib yotganlarida begim ko‘rpani 
yuziga tortib:
– Men faxrlanamen, – deb shivirladi.
Bobur o‘z so‘zining ustidan chiqqanligi uchun, «endi Samarqand-
da uchrashamiz», deb ketib, axiri shu aytganini qilgani uchun xoti-
ni undan iftixor qilmoqda edi. U Boburning bo‘lajak farzandiga ona 
bo‘lish bilan faxrlanishini ham aytmoqchi edi. Bobur buni tushundi-
yu, homilaning necha oylik bo‘lganini bilgisi keldi, ammo so‘rashga 
tili bormay gapni aylantirdi:
–
Endi... shodiyonasi qachon?
–
Salkam uch oy bor. O‘ylasam, vahmim kelur.

---

197
–
Vahmni qo‘ya turing. Hozir faxrdan gap ochdingiz-ku.
–
Ha, agar xudo o‘g‘il bersa, ismini Faxriddin qo‘yurmizmi?
Oyisha begim Boburning nomi Zahiriddin ekanini o‘ylab, shunga 
ohangdosh nom topgan edi. Bobur mamnun tovush bilan:
– Xo‘p, o‘g‘il bo‘lsa, Faxriddin, – dedi. – Agar qiz bo‘lsa, Faxrini-
somi?
Oyisha begim qiz bo‘lishini istamas edi, chunki o‘g‘il tug‘ib, taxt 
vorisiga ona bo‘lishni orzu qilardi. Shunday bo‘lsa ham Boburga:
–
Mayli, – dedi. – Lekin men xudodan o‘g‘il tilaganmen.
–
Aytganingiz kelsin!
Faxriddin... Faxriniso... Shu kunlarda Boburning ko‘nglini to‘ldirib-
toshirgan iftixor tuyg‘usiga bu nomlar juda mos edi.
Omad ham bir kelsa, qo‘sha-qo‘sha bo‘lib kelishini Bobur endi bil-
moqda edi. Samarqand uning qo‘liga o‘tgandan keyin bu yog‘i Urgut, 
u yog‘i Sug‘d va Dabusiya qal’asi birin-ketin Shayboniyxonning ixti-
yoridan chiqib, Boburning hokimiyatini tan oldi. Mana bugun Qarshi 
va G‘uzordan xushxabar keldi – bu shaharlar Shayboniyxon qo‘ygan 
dorug‘alarni quvibdi. Boburga sovg‘a-salomlar yuborib, uning ix-
tiyoriga bir necha yuz navkar ham yo‘llabdi. Bobur bu navkarlarni 
boshlab kelgan beklarni devoni xosda qabul qilib, hammasiga sarpo 
kiydirdi va ulufa tayinladi.
So‘ng kecha tamomlanmay qolgan maktubining davomini yoz-
ish uchun ikkinchi qavatga ko‘tarilar ekan, keng marmar zinapoyada 
opasi Xonzoda begimga duch keldi.
– Amirzodam, Hirotdan kitobat kelgani rostmi?
Bobur to‘xtab, opasining yuziga sinovchan ko‘z bilan qaradi-yu:
–
Rost, hazrat Alisherbekdan, – dedi.
–
Muborak bo‘lsin!
–
Qulluq.
Xonzoda begim inisidan yana qandaydir murakkab bir xabar 
kutib, uning yuziga termilib qaradi. Bobur opasining ko‘nglidagi 
dardni sezib bir lahza taraddudlandi. So‘ng rost gapni yashirsa 
yolg‘on gapirganday bo‘lishini o‘yladi-yu:
– Yuring: kitobatni ko‘rsatay, – dedi.
Xonzoda begim xonai xosda Boburning qarshisida o‘tirib, Alisher 
Navoiyning maktubini o‘qir ekan, andijonlik me’mor tilga olingan 
joyiga yetganda ko‘zida yosh yiltiradi.
–
Nechun ko‘zingiz yoshlandi, begim? Men sizni suyuntirmoqchi 
edim-ku!

---

198
–
Qandoq qilay, toleim past ekan.
–
Iningiz podshoh bo‘la turib, nahotki sizga yordam berolmasa?
–
Siz hali ham meni deb ko‘p jafo chekdingiz. Agar o‘sha yili... 
O‘shda men rozi bo‘lsam, ehtimol keyin Ahmad Tanbal sizga buncha 
yog‘iylik qilmas edi.
Opasining bunchalik tantilik bilan aytgan so‘zlari go‘yo Boburni 
yana tanti bo‘lishga undar edi. Ko‘ngli yaxshi tuyg‘ularga to‘lib yur-
gan shu kunlarda nahotki tug‘ishgan egachisiga katta bir yaxshilik 
qilolmasa?
Mana, hozir ular Samarqandning muhtasham bir koshonasiga 
ko‘chib kelishdi. Bu yerda qancha asilzodayu shahzodalar yashagan. 
Ammo ko‘pchiligi iz qoldirmay ketgan. Faqat me’morlar yaratgan 
go‘zalliklar hali ham ko‘rgan ko‘zni quvontirib, yal-yal yonib turibdi.
Yaxshi bir me’mor – hunarsiz asilzodaning yuztasidan afzal 
emasmi?
–
Begim, siz Tanbalning yog‘iyligi uchun xijolat chekmang. Ilon 
baribir ilonligini qilur edi.
–
Minnatdormen, amirzodam.
–
Hazrati Alisherbek ham bizdan ulug‘ ishlar kutib kitobat yuborm-
ishlar. Nasib qilsa, biz ham umrboqiy obidalar qururmiz, hunarp-
eshalar yana yig‘ilib kelurlar. Men bu muborak kitobatning javobini 
maxsus elchidan berib yuborurmen. Agar Hirotga borgan o‘sha andi-
jonlik me’mor – mavlono Fazliddin bo‘lsalar, elchi topib, Samarqandga 
taklif qilur. Xonzoda begimning hali yoshi qurimagan ko‘zlarida endi 
shodlik uchqunladi. U inisiga zavq bilan tikilib shivirladi:
–
Siz Movarounnahr osmonida bizning yagona umid yulduzimizsiz!
–
Endi parvardigor Shayboniyxonni tezroq daf qilsinu yurt tin-
chisin, deng. O‘shanda nafasni rostlab, O‘shda qilgan orzularimizning 
ijrosiga kirishurmiz.
Mavlono Fazliddin Andijonda qurmoqchi bo‘lgan me’morlik 
obidalarining tarhlarini, loyihalarini Xonzoda begim onasidan olib, 
hamon asrab yurar edi. Hozir buni Boburga aytishdan iymandi-yu:
– Amirzodam, men endi kechayu kunduz xudoga iltijo qilurmen – 
dedi, – ilohim shu orzularimiz ro‘yobga chiqsin!
Xonzoda begim ruhi ko‘tarilib chiqib ketganidan keyin Bobur 
sandiqchadan she’r daftarini oldi-yu, kechagi mashqini davom ettir-
moqchi bo‘ldi. Daftardagi bir matla’ uning hozirgi ruhiga mosroq edi: