О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

Ek = E/YAIM x 100%,
bu yerda Ek - eksport kvotasi, E - eksport hajmi.
Agar Ek 10% bо‘lsa, iqtisodiyotning ochiqligi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Iqtisodiyot ochiqligining boshqa kо‘rsatkichi import bilan YAIM munosabatidan kyelib chiquvchi import kvotasi kо‘rsatkichidir:
Ik = I/YAIM x 100%,
bu yerda Ik - import kvotasi, I - import hajmi.
Ochiqlikning komplyeks kо‘rsatkichlaridan biri dyeb odatda tashqi savdo kvotasi kо‘rsatiladi:
TSk = TS/YAIM x 100%,
bu yerda TSk -tashqi savdo kvotasi, TS - tashqi savdo aylanmasining hajmi.
Bu kо‘rsatkichning kamchiligi unda kapital eksporti kattaligining hisobga olinmaganligidir.
SHuni ta’kidlash lozimki, kо‘rsatib byerilgan koeffiцiyent va kо‘rsatkichlar har doim ham iqtisodiyot Ochiqligining holatini tо‘liq kо‘rsata olmaydi. Masalan, tashqi savdo kvotasi ma’lum ma’noda iqtisodiyot ochiqligini namoyish qilsa ham, uning sintyetik kо‘rsatkichi bо‘la olmaydi. Tashqi savdo kvotasi asosan davlatning xalqaro myehnat taqsimotidagi ishtirokini kо‘rsatadi. Bu esa ochiq iqtisodiyot tushunchasining bir qismi xolos. Iqtisodiyot ochiqligi kо‘rsatkichi esa murakkabrok komplyeks kо‘rsatkichdir.


§ 1.3. Zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlarning rivojlanish xususiyatlari
Intyensiv davlatlararo iqtisodiy aloqalarning hozirgi darajasi quyidagilarni kо‘rsatadi:

• 
  jahon xо‘jaligida xalqaro myehnat taqsimoti darajasining chuqurligini;
  
• 
  an’anaviy xalqaro tayyor mahsulotlar savdosi miqyoslarining kyengayishi va xaraktyerining о‘zgarganligini (u kо‘p jihatdan milliy ishlab chiqarish jarayonlariga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri xizmat qila boshlaydi);
  
• 
  kapital migraцiyasining intyensivlashganligini;
  
• 
  ilmiy-tyexnik bilimlar almashuvining tyezlashganligi va shuningdyek xizmatlar sohasining rivojlanganligini;
  
• 
  ishchi kuchi migraцiyasining syezilarli darajada о‘sganligini (xalqaro ishchi kuchi migraцiyasi xalqaro xо‘jalikning baynalminallashuvining muhim qismi bо‘lib qolmoqda);
  
• 
  davlatlar va mintaqalar о‘rtasidagi iqtisodiy intyegraцiyalashuv jarayonlarining tyezlashishi va kyengayishini. Sanoati rivojlangan davlatlarning savdo, ishlab chiqarish va kryedit-moliya sohasida erishilgan yutuqlar darajasi jahon xо‘jaligining shakllanishini kо‘rinishi bо‘lib xizmat qiladi. Uning ishtirokchilari davlat chyegaralarining mavjudligiga qaramay umumiy xо‘jalik tizimining tarkibiy qismi sifatida faoliyat kо‘rsatadilar. Xо‘jalik hayotining baynalminallashuvi tushunchasi ortida alohida davlatlarni global jahon majmuiga birlashtiruvchi kо‘p darajali jahon xо‘jalik aloqalari tizimining samarali ishlashi turadi.
  

Baynalminallashuv alohida milliy iqtisodiy tizimlarning о‘sib borayotgan о‘zaro aloqa va о‘zaro bog‘liqligini xaraktyerlaydi. XX asrda ayirboshlashning baynalminallashuvi kapital va ishlab chiqarishning baynalminallashuviga aylanadi, ITI ta’sirida rivojlanishda syezilarli turtki oladi (XX asr 50-yillarining о‘rtalari). Xalqaro ixtisoslashuv va ishlab chiqarish koopyeraцiyasi kyeskin о‘sdi. Yirik miqyosdagi ixtisoslashgan ishlab chiqarish uchun ichki bozorlar doirasi torlik qila boshlab, u ob’yektiv ravishda milliy chyegaralardan chiqa boshlaydi.
ITI ta’sirida ishlab chiqarishning baynalminallashuvi shunday holatni yuzaga kyeltiradiki, u har qanday mamlakat uchun “shaxsiy ishlab chiqarishga” ega bо‘lish foydasiz bо‘lib alohida milliy iqtisodiyotlar esa yanada kо‘proq jahon xо‘jaligiga intyegraцiyalashadilar. Ishchi kuchi harakati, kadrlar tayyorlash, mutaxassislar bilan almashish yanada baynalminal xaraktyerga ega bо‘ladi.
Ushbu aloqalar va rivojlanishining istiqboli shakllanish qonuniyatlarini tyekshirish shuni kо‘rsatmoqdaki, jahon xо‘jaligini rivojlanishining asosiy tyendyenцiyasi bо‘lib kapital, tovar va xizmatlarning yagona planyetar bozorini tashkil qilish va alohida davlatlarni yagona jahon xо‘jaligi majmuiga birlashtirishga bо‘lgan harakat hisoblanadi. Bu esa global iqtisodiyot masalalarini xalqaro iqtisodiyot munosabatlar tizimi majmui sifatida о‘rganish zaruriyatini kyeltirib chiqaradi. Bu esa xalqaro iqtisodiy munosabatlarning boshqacha qilib aytganda yuqorirok darajasidir.
Jahon iqtisodiyoti va XIMda globalizaцiya fyenomyenini ikki tomonlama, ya’ni makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy darajada kо‘rib chiqish mumkin. Makroiqtisodiy darajada globalizaцiya – bu, davlatlar va alohida mintaqalarning chyegaralaridan tashqarida iqtisodiy faoliyat kо‘rsatishga bо‘lgan umumiy intilishlari tushiniladi. Bunday intilishlarning kо‘rinishlari - libyeralizaцiya, savdo va invyestiцion tо‘siqlarning olib tashlanishi, erkin tadbirkorlik zonalari tashkil etish va h.k.lar hisoblanadi. Mikroiqtisodiy darajadagi globalizaцiya esa korxona faoliyatining ichki bozor chyegaralaridan tashqarida kyengayishi tushiniladi. Tadbirkorlik faoliyatining millatlararo yoki kо‘pmilliy yо‘nalganligidan farqli ravishda globalizaцiya jahon bozori yoki “jahon uchligi” (SHimoliy Amyerika, g‘arbiy YEvropa, YAponiya) bozorlarini о‘zlashtirishda yagona yondashishni tushiniladi.