Osteologia
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Angiologia
114 Yurak ---- cor Ko`krak qafasining ichida oldingi ko`ks oralig`ining pastki qismida joylashgan. Erkaklarda og`irligi 300 gr, ayollarda og`irligi 250 gr ni tashkil qiladi. Uzunligi 10- 15 sm, kengligi 8 sm, qalinligi 4 sm ni tashkil qiladi. 2 ta qismi bor 1) basis --- o`ng orqaga yo`nalgan 2) apex --- chap oldinga yo`nalgan 3 ta yuzasi bor 1) facies sternocostalis yoki anterior 2) facies diaphragmatica yoki inferior 3) facies lateralis yoki pulmonalis 3 ta egat tafovut qilinadi 1) sulcus interventricularis anterior --- qorinchalarni oldindan ajratib turadi 2) sulcus interventricularis posterior --- qorinchalarni orqadan ajratib turadi 3) sulcus coronarius --- bo`lmachalar bilan qorinchalarni bir-biridan ajratib turadi Yurak topografiyasi: Yurakning yuqori, pastki, o`ng va chap chegaralari tafovut qilinadi. Yurakning 2/3 qismi chap tarafda, 1/3 qismi o`ng tarafda joylashgan. Yuqori chegarasi o`ng va chap 3-qovurg`aning to`sh suyagiga birikkan joyiga to`g`ri keladi. Pastki chegarasi o`ng 5-qovurg`aning to`sh suyagiga birikkan joyidan yurak uchigacha davom etadi. O`ng chegarasi linea media clavicularis dan 0.5-1 sm tashqi tarafda bo`ladi. Chap chegarasi linea media clavicularis dan 1.5-2 sm ichki tarafda joylashadi. Yurakda 4 ta kamera tafovut qilinadi 1) atrium dextra 2) atrium sinistra 3) ventriculis dextra 4) ventriculis sinistra Bo`lmachalar oldingi devorida quloqchalar --- auricula dextra et sinistra bo`ladi. Bo`lmachalar ichi taroqsimon muskullar --- musculus pectinialis bilan qoplangan. Bo`lmachalar o`zaro septum interatriale bilan bo`lmachalar bilan qorinchalar 115 septum atrioventricularis yordamida ajralib turadi. Bo`lmachalar qalinligi 2-3 mm, o`ng qorincha qalinligi 5-8 mm, chap qorincha qalinligi 12-15 mm bo`ladi, Atrium dextra --- o`ng bo`lmacha Shakli kubsimon, sig`imi 120-140 ml bo`lib, devori silliq bo`ladi. 5 ta teshik ochiladi 1) ostium vena cava superior 2) ostium vena cava inferior 3) fossa ovalis ( embrionda foramen ovale ) 4) ostium sinus coronarius 5) ostium atrioventricularis dextra Atrium sinistra --- chap bo`lmacha Shakli noto`g`ri kubsimon, sig`imi 100-120 ml bo`ladi. 5 ta teshik ochiladi 1) ostium vena pulmonalis --- 2 juft bo`ladi 2) ostium atrioventricularis sinistra Ventriculis dextra --- o`ng qorincha Uch qirrali piramida shakliga ega. 2 ta teshik ochiladi 1) ostium atrioventricularis dextra --- bunda 3 tavaqali klapan --- valvula tricuspidalis joylashgan 2) ostium truncus pulmonalis 3 tavaqali klapanning 3 ta tavaqasi bo`ladi 1) cuspis anterior 2) cuspis posterior 3) cuspis septalis Qorinchalar devori so`rg`ichsimon mushaklardan tashkil topgan bo`lib, tavaqa nomiga qarab nomlanadi. 1) musculus papillaris anterior 2) musculus papillaris posterior 3) musculus papillaris septalis 116 Har bir tavaqaning uchida 1 juftdan pay --- chordae tendineae lar bo`ladi. (o`ng qorinchada 6 ta) Ostium truncus pulmonalis da 3 ta yarimoysimon klapanlar bo`ladi 1) valvula semilunaris dextra 2) valvula semilunaris sinistra 3) valvula semilunaris anterior Qorinchalar o`rtasidagi to`siqqa septum interventricularis deyiladi. Uning 2 ta qismi bor. 1) pars membranosus --- yuqori kichik qismi 2) pars muscularis --- pastki yirik qismi Ventriculis sinistra --- chap qorincha Konussimon shaklga ega. 2 ta teshik ochiladi 1) ostium atrioventricularis sinistra --- bunda 2 tavaqali klapan --- valvula bicuspidalis (valvula mitralis) joylashgan 2) ostium aortae 2 tavaqali klapanning 2 ta tavaqasi bor 1) cuspis anterior 2) cuspis posterior Devorida so`rg`ichsimon mushaklar bo`ladi 1) musculus papillaris anterior 2) musculus papillaris posterior Har bir tavaqaning uchida 1 juftdan pay --- chordae tendineae lar bo`ladi. (chap qorinchada 4 ta) Ostium aortae da yarimoysimon klapanlar bo`ladi 1) valvula semilunaris dextra 2) valvula semilunaris sinistra 3) valvula semilunaris posterior 117 Yurakning o`tkazuvchi sistemasi Yurakda 2 ta tugun bo`ladi: 1) nodus sinatrialis --- sinus tugun ( Kiss-Flek tuguni ). Bu yurakning o`ng bo`lmachasida yuqorigi kovak vena bilan o`ng quloqchaning o`rtasida miokard qavatida joylashgan. 2) nodus atrioventricularis --- AV tugun ( Ashoff-Tovar tuguni ). Bu bo`lmachalararo to`siqni qorinchalararo to`siqqa o`tish joyida joylashgan. Qorinchalarga fasciculus atrioventricularis ya`ni Giss tutami bo`lib o`tadi. Giss tutami qorinchalarda 2 ta oyoqchaga ajraladi: 1) crus dextra 2) crus sinistra Har bir oyoqchadan ko`plab nerv tolalari ya`ni Purkinye tolalari chiqib, qorinchalarning miokard qavatiga botib kiradi. Yurakning qon bilan ta`minlanishi Aorta ascendens dan 2 ta tojsimon arteriyalar chiqadi: 1) arteria coronarius dextra 2) arteria coronarius sinistra Arteria coronarius dextra o`zidan bitta tarmoq, ramus interventricularis posterior ni beradi. Bu shox shu nomli egatda joylashadi va qorinchalarni orqa tomondan so`rg`ichsimon mushaklari bilan birgalikda qon bilan ta`minlaydi. Arteria coronarius sinistra o`zidan 2 ta tarmoq beradi 1) ramus interventricularis anterior --- shu nomli egatda joylashib, qorinchalarni oldingi tomondan so`rg`ichsimon mushaklari bilan birgalikda qon bilan ta`minlaydi. 2) ramus circumflexus --- sulcus coronarius bo`ylab joylashib, bo`lmachalarni qon bilan ta`minlaydi. Yurakda 5 ta vena tafovut qilinadi: 1) vena cordis magna 2) vena cordis media 3) vena cordis parva 4) vena obliqua atrii sinistra 5) vena posterior ventriculis sinistra Bu 5 ta vena yurakdan qonni yig`ib olib, sinus coronarius ga quyadi. 118 Aorta ---- aorta 3 qismga bo`linadi 1) aorta ascendens 2) arcus aortae 3) aorta descendens Aorta ascendens dan 2 ta tojsimon arteriya chiqib, yurakni qon bilan ta`minlaydi. Arcus aortae dan 3 ta tarmoq chiqadi 1) O`ngdan --- truncus brachiocephalicus 2) Chapdan --- arteria carotis communis sinistra 3) Chapdan --- arteria subclavia sinistra Truncus brachiocephalicus o`ng to`sh-o`mrov bo`g`imi orqasida 2 ga bo`linadi. 1) arteria carotis communis dextra 2) arteria subclavia dextra Aorta descendens 2 ta qismdan iborat 1) aorta thoracica --- 4-12- ko`krak umurtqalari sohasi 2) aorta abdominalis ---- 12- ko`krak 4- bel umurtqalari sohasi Uyqu arteriyalari yuqoriga ko`tarilib qalqonsimon tog`ayning yuqori chetida 2 ga bo`linadi. 1) arteria carotis externa --- ichki tarafda joylashadi 2) arteria carotis interna --- tashqi tarafda joylashadi Uyqu arteriyalarining bo`lingan joyiga buphercatio carotis deyiladi. Kengaygan joyi sinus carotis deb ataladi. Arteriyalar ramus mandibula sohasida joyini almashtiradi ya`ni externa yuzning tashqi tarafiga chiqadi, interna esa chakka suyagidagi canalis carotis ga kiradi. Tashqi uyqu arteriyasi --- arteria carotis externa Tarmoqlari 3 guruhga bo`linadi 1) Oldingi guruh tarmoqlari 2) Orqa guruh tarmoqlari 119 3) Medial guruh tarmoqlari Oldingi guruh tarmoqlari: 1) Arteria thyroidea superior a) ramus glandularis anterior et posterior --- qalqonsimon bezni b) ramus sternocleidomastoideus --- shu nomli mushakni c) ramus cricothyroideus --- shu nomli mushakni d) ramus infrahyoideus --- til osti suyagining ostki guruh mushaklarini e) arteria laryngea superior --- hiqildoq mushaklarini 2) Arteria lingualis a) arteria profunda linguae --- tilning skelet mushaklarini b) arteria dorsalis linguae --- tilning xususiy mushaklarini c) arteria sublingualis --- til osti bezini d) ramus suprahyoideus --- til osti suyagining ustki guruh mushaklarini 3) Arteria facialis a) ramus submandibularis --- jag` osti bezini b) ramus tonsillaris --- bodomsimon bezni c) arteria labialis superior et inferior --- lablarni d) arteria palatina ascendens --- qattiq va yumshoq tanglayni e) arteria submentalis --- tilning skelet va xususiy mushaklarini f) arteria angularis --- arteria ophtalmica ning tarmog`i bo`lgan arteria dorsalis nasi bilan anastomoz hosil qiladi. Orqa guruh tarmoqlari: 1) Arteria occipitalis a) ramus occipitalis --- ensa terisini b) ramus auricularis --- quloq suprasi bilan tashqi eshituv yo`li terisini c) ramus sternocleidomastoideus --- shu nomli mushakni d) ramus descendens --- bo`yinning chuqur qavatining medial tarafidagi mushaklarni e) arteria mastoideus --- so`rg`ichsimon o`simtani f) ramus meningeus --- bosh miya qattiq pardasini 2) Arteria auricularis posterior a) ramus occipitalis --- ensa terisini b) ramus auricularis --- quloq suprasi bilan tashqi eshituv yo`li terisini c) arteria tympanica posterior --- nog`ora bo`shlig`ini orqa yuzasini d) arteria stylomastoideus --- ponasimon suyakni qoplagan shilliq pardani 120 3) Arteria sternocleidomastoideus --- shu nomli mushakni qon bilan ta`minlaydi Medial guruh tarmoqlari: 1) Arteria pharyngea ascendens a) ramus pharyngealis --- halqum shilliq pardasini b) arteria tympanica inferior --- nog`ora bo`shlig`ining pastki yuzasini c) arteria meningea posterior --- orqa kalla chuqurchasini qoplab turgan qattiq miya pardasini qon bilan ta`minlaydi 2) Arteria temporalis superficialis a) ramus frontalis --- peshona terisini b) ramus parietalis --- tepa terisini c) ramus parotidea --- quloq oldi bezini d) arteria temporalis media --- chakka mushaklarini e) arteria zygomaticoorbitalis --- yonoq terisini f) arteria transversa facialis --- yuz terisi va yuzning mimika mushaklarini g) arteria auricularis anterior --- shu nomli mushakni 3) Arteria maxillaris --- tarmoqlari 3 qismga bo`linadi. Pastki jag` qismi tarmoqlari: 1) arteria alveolaris inferior --- 2 ta tarmoq beradi a) ramus dentalis inferior --- pastki jag` tishlarini b) ramus gingvalis inferior --- pastki jag` milklarini 2) arteria meningea media --- o`rta kalla chuqurchasini qoplab turgan qattiq miya pardasini qon bilan ta`minlaydi. O`zidan bitta tarmoq --- arteria tympanica superior ni berib, nog`ora bo`shlig`ining yuqori yuzasini qon bilan ta`minlaydi. 3) arteria auricularis profunda --- quloq mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. O`zidan bitta tarmoq --- arteria tympanica anterior ni berib, nog`ora bo`shlig`ining oldingi yuzasini qon bilan ta`minlaydi. Qanotsimon qismi tarmoqlari: 1) arteria masseterica --- shu nomli mushaklarni 2) arteria pterygoideus lateralis --- shu nomli mushaklarni 3) arteria pterygoideus medialis --- shu nomli mushaklarni 4) arteria temporalis profunda --- shu nomli mushaklarni 5) arteria buccalis --- lunjlarni 6) arteria alveolaris superior --- 2 ta tarmoq beradi a) ramus dentalis superior --- yuqori jag` tishlarini b) ramus gingvalis superior --- yuqori jag` milklarini Qanoq-tanglay qismi tarmoqlari: 1) arteria palatina descendens --- 2 ta tarmoq beradi 121 a) arteria palatina major --- qattiq tanglayni b) arteria palatina minor --- yumshoq tanglayni 2) arteria canalis pterygoideus --- ponasimon suyakning shilliq qavatini 3) arteria sphenopalatina --- 2 ta tarmoq beradi a) arteria septi nasalis --- burun to`sig`ining shilliq qavatini b) arteria nasalis anterior --- burun bo`shlig`ining oldingi devori shilliq qavatini Ichki uyqu arteriyasi ---- arteria carotis interna Ichki uyqu arteriyasining turk egarchasining yonidagi sulcus carotis gacha bo`lgan qismi 4 ga bo`linadi: 1) pars cervicalis ---- tarmoq bermaydi 2) pars petrosa ---- 2 ta tarmoq beradi a) arteria carotico tympanica --- nog`ora bo`shlig`ini b) arteria canalis pterygoideus --- ponasimon suyak shilliq qavatini 3) pars cavernosa ---- tarmoqlari a) ramus hypophysialis inferior --- gipofiz bezining pastki yuzasini b) ramus meningeus --- bosh miya qattiq pardasini c) arteria basalis tentori --- bosh miya qattiq pardasi chodirini d) arteria marginalis tentori --- bosh miya qattiq pardasi chekkasini 4) pars cerebralis ---- tarmoqlari a) arteria ophtalmica --- canalis opticus orqali ko`z kosasining ichiga kirib 10 ta tarmoq beradi arteria muscularis --- ko`z olmasining to`gri va qiyshiq mushaklarini arteria palpebralis medialis --- qovoqlarning medial qismini arteria lacrimalis --- ko`z yosh bezini arteria centralis retinae --- ko`zning to`r pardasini arteria ethmoidalis anterior --- g`alvirsimon suyak shilliq pardasini arteria ethmoidalis posterior --- g`alvirsimon suyak shilliq pardasini arteria infratrochlearis --- pastki qovoq terisini arteria cilliaris longus --- ko`z olmasining tomirli va to`r pardasini arteria cilliaris brevis --- kipriklarni arteria dorsalis nasi --- arteria angularis bilan anastomoz hosil qilib, burun ildizini qoplab turgan terini va musculus orbicularis oculi ni qon bilan taminlaydi. b) arteria cerebri anterior --- bosh miya peshona, tepa, ensa bo`lagining medial yuzasini, hidlov piyozchasini, hidlov yo`lini qon bilan taminlaydi. Bu ikkita arteriya (dextra va sinistra) o`zaro arteria communicans anterior yordamida birlashadi 122 c) arteria cerebri media --- bosh miyaning yuqori lateral yuzasini d) arteria communicans posterior --- arteria basillaris dan chiqadigan arteria cerebri posterior bilan birlashib Villiziy halqasi --- circulus arteriosus cerebri ni hosil qiladi. e) arteria choroidea anterior --- talamus opticus ni, gipotalamusni, yon qorinchalarning pastki shoxi va bazal o`zaklarni qon bilan ta`minlaydi 1) a.cerebri anterior 2)a.carotis interna 3) a.cerebri media 4) a.cerebri posterior 5) a.communicans posterior 6) a.basillaris 7) a.communicans anterior 8) Villiziy halqasi 9) a.vertebralis 10) Zaxarchenko halqasi 11) a.spinalis anterior 12) a.communis spinalis anterior 13) a.spinalis posterior O`mrov osti arteriyasi ---- arteria subclavia O`ng o`mrov osti arteriyasi yelka-bosh poyasidan, chap o`mrov osti arteriyasi aorta yoyidan chiqadi. Chapi o`ngidan 2-2.5 sm uzun bo`ladi. 3 ta qismga bo`lib o`rganiladi 1) pars prescalenus 123 2) pars interscalenus 3) pars postscalenus Pars prescalenus tarmoqlari: A) arteria vertebralis ---- 7-bo`yin umurtqasining ro`parasidan chiqib, 6-bo`yin umurtqasining foramen transversus teshigi orqali yuqoriga ko`tarilib, 1-bo`yin umurtqasining orqa yoyidagi sulcus arteria vertebralis egatida joylashib, foramen magnum orqali kalla ichiga kirib, ko`prikning ventral yuzasida ikkita arteriya (dextra va sinistra) birlashib, arteria basillaris ni hosil qiladi. Shuning uchun arteria vertebralis ning yo`nalishi 4 qismga bo`linadi 1) pars prevertebralis 2) pars transversus 3) pars atlantis 4) pars intracranialis Tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi 1) Kalla tashqi tarmoqlari 2) Kalla ichi tarmoqlari Kalla tashqi tarmoqlari: 1) ramus muscularis --- bo`yinning chuqur qavatining medial tarafidagi mushaklarni qon bilan taminlaydi Kalla ichi tarmoqlari: 1) arteria spinalis anterior --- orqa miyaning bo`yin qismini 2) arteria spinalis posterior --- uzunchoq miyani 3) a rteria meningea anterior bosh miya pardalarini 4) arteria meningea posterior 5) arteria cerebelli inferior posterior --- miyachaning pastki orqa yuzasini Arteria basillaris ---- tarmoqlari 1) arteria cerebri posterior --- arteria communicans posterior bilan birlashib, Villiziy halqasini hosil qiladi 2) arteria cerebelli superior --- miyachani yuqori qismini 3) arteria cerebelli inferior anterior --- miyachaning pastki oldingi yuzasini 4) arteria labyrinti --- ichki quloqqa boradi 5) arteria pontis --- ko`prikni 6) arteria mesencephalica --- o`rta miyani qon bilan ta`minlaydi 124 B) arteria thoracica interna ---- to`sh suyagidan 1-1.5 sm tashqi tarafdan pastga qarab yo`nalib, diafragma gumbazigacha boradi va yo`l-yo`lakay tarmoqlar beradi: 1) ramus sternalis --- to`sh suyagini 2) ramus perforantes --- musculus pectoralis major et minor ni 3) ramus tymici --- ayrisimon bezni 4) ramus bronchialis --- bronx va plevrani 5) arteria intercostalis anterior --- ko`krakning xususiy mushaklarini 6) arteria pericardiophrenica --- perikard bilan diafragmani 7) arteria epigastrica superior --- qorinning to`gri mushagining qini orqali pastga qarab yo`nalib, kindikning chap tarafida arteria epigastrica inferior bilan anastomoz hosil qilib, qorinning oldingi va lateral guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi 8) arteria musculophrenica --- diafragmaning muskul qismini C) truncus tyrocervicalis ---- 4 ta tarmoq beradi. 1) arteria cervicalis ascendens --- bo`yinning chuqur qavat mushaklarini qon bilan ta`minlaydi va o`zidan ramus spinalis shoxini berib, orqa miyaning bo`yin qismini qon bilan ta`minlaydi. 2) arteria cervicalis superficialis --- bo`yinning yuza qavat mushaklarini 3) arteria suprascapularis --- yelka kamari mushaklarini 4) arteria thyroidea inferior --- o`zidan 5 ta tarmoq beradi a) ramus glandularis --- qalqonsimon bezni b) ramus trachealis --- traxeyani c) ramus pharyngealis --- halqumni d) ramus oesaphagus --- qizilo`ngchning bo`yin qismini e) arteria laryngea inferior --- hiqildoqni qon bilan ta`minlaydi Pars interscalenus tarmoqlari: A) truncus costacervicalis --- tarmoqlari 1) arteria cervicalis profunda --- bo`yinning chuqur qavat mushaklarini 2) arteria intercostalis suprema --- 1-2-qovurg`alar oralig`idagi mushaklarni qon bilan ta`minlaydi. Pars postscalenus tarmoqlari: A) arteria transversa colli --- tarmoqlari 1) ramus superficialis --- musculus trapezius bilan musculus semispinalis capitis ni 125 2) ramus profundus --- musculus levator scapulae, musculus rhomboidea major et minor ni qon bilan ta`minlaydi. Qo`ltiq osti arteriyasi ---- arteria axillaris Tarmoqlari 3 ta ko`krak uchburchagida joylashadi. Trigonum clavicopectoralis tarmoqlari: 1) ramus subscapularis --- shu nomli mushakni 2) arteria thoracica superior --- 1-2-qovurg`a oralig`idagi mushaklarni 3) arteria thoracoacromialis --- 4 ta tarmoq beradi a) ramus clavicularis --- os clavicula bilan musculus subclavius ni b) ramus pectoralis --- musculus pectoralis major et minor ni c) ramus deltoideus --- musculus deltoideus ni d) ramus acromialis --- articulatio acromoclavicularis ni qon bilan ta`minlaydi. Trigonum pectoralis tarmoqlari: 1) arteria thoracica lateralis --- musculus serratus anterior ni qon bilan ta`minlaydi. O`zidan ramus mammaria shoxini berib, sut bezlarini qon bilan ta`minlaydi. Trigonum subpectoralis tarmoqlari: 1) arteria subscapularis --- 2 ta tarmoq beradi a) arteria circumflexa scapulae --- uch tomonlama teshik orqali o`tib, musculus supraspinatus bilan musculus infraspinatus ni qon bilan ta`minlaydi b) arteria thoracodorsalis --- musculus latissimus dorsi ni qon bilan ta`minlaydi 2) arteria circumflexa humeri anterior 3) arteria circumflexa humeri posterior --- to`rt tomonlama teshik orqali o`tadi. Bu arteriyalar o`zaro birlashib, yelka suyagining xirurgik bo`yinchasini qon bilan ta`minlaydi. 126 Yelka arteriyasi ---- arteria brachialis Yelka arteriyasi yelkaning oldingi sohasidagi sulcus biceptalis medialis egatida joylashib, yelkaning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari: 1) arteria profunda brachii --- nervus radialis bilan birgalikda canalis humeromuscularis orqali yelkaning orqa tarafiga o`tib, yelkaning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari 3 ta: a) arteria nutricae humeri --- yelka suyagini b) arteria collateralis radialis --- arteria radialis dan chiquvchi arteria reccurens radialis bilan birlashib, rete articularis cubiti ni hosil qilishda qatnashadi. c) arteria collateralis media --- arteria ulnaris dan chiquvchi arteria interossea reccurens bilan birlashib, rete articularis cubiti ni hosil qilishda qatnashadi. 2) arteria collateralis ulnaris superior --- arteria ulnaris dan chiquvchi arteria reccurens ulnaris ning ramus posterior shoxi bilan birlashib, rete articularis cubiti ni hosil qilishda qatnashadi. 3) arteria collateralis ulnaris inferior --- arteria ulnaris dan chiquvchi arteria reccurens ulnaris ning ramus anterior shoxi bilan birlashib, rete articularis cubiti ni hosil qilishda qatnashadi. Yelka arteriyasi fossa cubiti da 2 ga bo`linadi: 1) arteria radialis 2) arteria ulnaris Arteria radialis bilakning oldingi yuzasidagi sulcus radialis da joylashadi va arteria ulnaris dan chiquvchi arteria interossea anterior bilan birgalikda bilakning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari: 1) arteria reccurens radialis 2) arteria muscularis -- 3-4-qavat bilakning oldingi guruh mushaklarini 3) arteria princepialis pollex 4) arteria radialis index 5) ramus carpi palmaris 6) ramus carpi dorsalis 7) ramus palmaris superficialis --- arteria ulnaris bilan birlashib, arcus palmaris superficialis ni hosil qiladi. Bu thenar, hypothenar, mesothenar mushaklarni qon bilan ta`minlaydi. Arteria ulnaris bilakning oldingi yuzasidagi sulcus ulnaris da joylashadi. Tarmoqlari: 1) arteria reccurens ulnaris --- 2 ta shoxi bor 127 a) ramus anterior b) ramus posterior 2) arteria interossea reccurens 3) arteria interossea communis --- 2 ga bo`linadi a) arteria interossea anterior --- bilakning oldingi guruh mushaklarini b) arteria interossea posterior --- bilakning orqa guruh mushaklarini 4) ramus carpi palmaris 5) ramus carpi dorsalis 6) ramus palmaris profundus --- arteria radialis bilan birlashib, arcus palmaris profundus ni hosil qiladi. Bu kaftning suyaklararo mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Ko`krak aortasi --- aorta thoracica Tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi 1) Visseral tarmoqlari 2) Pareital tarmoqlari Visseral tarmoqlari: 1) ramus oesophagus --- qizilo`ngachning ko`krak qismini 2) ramus bronchialis --- traxeya, bronx va o`pkani 3) ramus mediastenalis --- orqa ko`ks oralig`ida joylashgan limfa tugunlari va biriktiruvchi to`qimani 4) ramus pericardium --- perikardning orqa yuzasini Pareital tarmoqlari: 1) arteria intercostalis posterior --- 10 juft bo`lib, 3-12-qovurg`alar oralig`ida joylashadi. Tarmoqlari 4 ta bo`ladi: a) ramus dorsalis --- tananing orqa sohasidagi chuqur mushaklar bilan terisini qon bilan ta`minlaydi b) ramus spinalis --- orqa miyaning ko`krak qismini c) ramus mammaria lateralis et medialis --- sut bezlarini d) ramus cutaneus lateralis et medialis --- ko`krak va qorinni qoplab turgan terisini qon bilan ta`minlaydi 2) arteria subcostalis --- 12-juft qovurg`alar ostidan chiqadi va musculus subcostalis ni qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari 2 ta bo`ladi: a) ramus dorsalis --- tananing orqa sohasidagi chuqur mushaklar bilan terisini qon bilan ta`minlaydi b) ramus spinalis --- orqa miyaning ko`krak qismini 128 3) arteria phrenica superior --- diafragmani bel qismini qon bilan ta`minlaydi. Qorin aortasi ---- aorta abdominalis Tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi 1) Visseral tarmoqlari 2) Pareital tarmoqlari Pareital tarmoqlari: 1) arteria phrenica inferior --- diafragmani bel qismini qon bilan taminlaydi va o`zidan ko`plab (24 tagacha) arteria suprarenalis superior ni berib, buyrak usti bezining yuqori qismini qon bilan ta`minlaydi. 2) arteria lumbalis --- 4 juft bo`ladi va 2 ta tarmoq beradi. a) ramus dorsalis --- musculus quadratus lumborum, musculus psoas major et minor ni qon bilan ta`minlaydi b) ramus spinalis --- orqa miyaning bel qismini Visseral tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi 1) Juft tarmoqlari 2) Toq tarmoqlari Juft tarmoqlari: 1) arteria renalis --- buyraklarni qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari 2 ta bo`ladi. a) arteria suprarenalis inferior --- buyrak usti bezining pastki qismini b) ramus ureterici --- siydik yo`lining qorin qismini 2) arteria testicularis (ovarica) --- moyaklarni (tuxumdonlarni) 3) arteria suprarenalis media --- buyrak usti bezining o`rta qismini Toq tarmoqlari: A) truncus coeliacus --- 12-ko`krak umurtqasi ro`parasida oshqozon osti bezi tanasining ostida joylashadi. Uzunligi 1.5-2 sm ni tashkil qiladi. Tarmoqlari: a) a rteria linealis b) arteria hepatica communis Xaller oyoqchasi --- tripus Halleri c) arteria gastrica sinistra Arteria hepatica communis tarmoqlari: 129 1) arteria hepatica propria tarmoqlari: a) arteria gastrica dextra --- truncus coeliacus dan chiqadigan arteria gastrica sinistra bilan anastomoz hosil qilib, oshqozonning kichik egriligini qon bilan ta`minlaydi. Arteria gastrica sinistra dan ramus oesophagus shoxi chiqib, qizilo`ngachning qorin qismini qon bilan ta`minlaydi. b) ramus sinistra --- jigarning chap bo`lagini c) ramus dextra --- jigarning o`ng bo`lagini qon bilan ta`minlaydi va o`zidan arteria cystica tarmog`ini berib, o`t pufagini qon bilan ta`minlaydi. 2) arteria gastroduodenalis --- tarmoqlari a) arteria gastroepiploica dextra --- arteria linealis dan chiqadigan arteria gastroepiploica sinistra bilan anastomoz hosil qilib, oshqozonning katta egriligini qon bilan ta`minlaydi. b) arteria pancreaticoduodenalis superior anterior --- arteria mesenterica superior dan chiqadigan, arteria pancreaticoduodenalis inferior anterior bilan anastomoz hosil qilib, 12 barmoq ichak bilan oshqozon osti bezini qon bilan ta`minlaydi. c) arteria pancreaticoduodenalis superior posterior --- arteria mesenterica superior dan chiqadigan, arteria pancreaticoduodenalis inferior posterior bilan anastomoz hosil qilib, 12 barmoq ichak bilan oshqozon osti bezini qon bilan ta`minlaydi. Arteria lienalis --- taloqni qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari: 1) arteria gastroepiploica sinistra 2) arteria gastrica brevis --- oshqozonning tubini qon bilan ta`minlaydi 3) ramus pancreatica --- oshqozon osti bezining dumini qon bilan ta`minlaydi B) arteria mesenterica superior --- 1-bel umurtqasining ro`parasida joylashgan. Tarmoqlari: 1) arteria pancreaticoduodenalis inferior 2) arteria intestenalis --- ingichka ichakni, tarmoqlari: a) arteria jejunalis --- och ichakni b) arteria iliacus --- yonbosh ichakni 3) arteria iliocolica --- tarmoqlari a) arteria appendicularis --- chuvalchangsimon o`simtani b) arteria caecalis anterior et posterior --- ko`r ichakni 4) arteria colica dextra --- ko`tariluvchi chambar ichakni 5) arteria colica media --- ko`ndalang chambar ichakni qon bilan ta`minlaydi va tarmoq 2 ga bo`linadi a) ramus dextra --- arteria colica dextra bilan anastomoz hosil qiladi. b) ramus sinistra --- arteria colica sinistra bilan anastomoz hosil qiladi. Natijada Riolan halqasi hosil bo`ladi. 130 C) arteria mesenterica inferior --- 3-bel umurtqasining ro`parasida joylashgan. Tarmoqlari: 1) arteria colica sinistra --- tushuvchi chambar ichakni 2) arteria sigmoidea --- sigmasimon ichakni 3) arteria rectalis superior --- to`g`ri ichakning yuqorigi qismini qon bilan ta`minlaydi. Umumiy yonbosh arteriyasi ---- arteria iliaca communis Qorin aortasi 4-bel umurtqasining ro`parasiga kelganda o`ng hamda chap umumiy yonbosh arteriyalariga bo`linadi. Qorin aortasining o`zi 30% holatlarda arteria sacralis medialis bo`lib davom etadi va dumg`aza suyagining atrofidagi muskullarni qon bilan ta`minlaydi va o`zidan ramus spinalis shoxini berib, orqa miyaning dumg`aza qismini qon bilan ta`minlaydi. O`ng hamda chap yonbosh arteriyalari dumg`aza-yonbosh bo`g`imining oldiga kelganda 2 ga bo`linadi. 1) arteria iliaca externa 2) arteria iliaca interna Tashqi yonbosh arteriyasi ---- arteria iliaca externa 1) arteria circumflexa ilium profunda --- 2 ta arteriyaning tarmog`i bilan anastomoz hosil qiladi. a) arteria femoralis dan chiqadigan arteria circumflexa ilium superficialis bilan b) Ichki yonbosh arteriyasining arteria iliolumbalis tarmog`idan chiqadigan ramus iliacus shoxi bilan Bu anastomoz qorinning lateral guruh mushaklari va ularni qoplab turgan terisini qon bilan ta`minlaydi. 2) arteria epigastrica inferior --- qorinning to`g`ri mushagining qini orqali yuqoriga ko`tarilib, kindik halqasining chap tomonida arteria epigastrica superior bilan anastomoz hosil qilib, qorinning oldingi va lateral guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari 4 ta bo`ladi. a) arteria cremasterica (Erkaklarda) --- musculus cremasterica bilan fascia cremasterica ni qon bilan ta`minlaydi. b) arteria ligamentum teres uteri (Ayollarda) --- bachadon yumaloq boylamini qon bilan ta`minlaydi c) ramus pubicus --- qov suyagi bilan qov suyagining atrofidagi mushaklarni 131 d) ramus obturatorius --- sonning medial tomoni bo`ylab sonning oldingi tomoniga o`tadi va son uchburchagining ostida, ichki yonbosh arteriyasining tarmog`i bo`lgan arteria obturatorius ning ramus pubicus shoxi bilan anastomoz hosil qiladi. Bu anastomozga o`lim toji --- corona mortis deyiladi. Ichki yonbosh arteriyasi ---- arteria iliaca interna Ichki yonbosh arteriyasi noksimon usti teshigi ro`parasiga kelgandan keyin tarmoqlari 2 guruhga bo`linadi. 1) Pareital tarmoqlari 2) Visseral tarmoqlari Pareital tarmoqlari: 1) arteria iliolumbalis --- 2 ta tarmoq beradi a) ramus lumbalis --- musculus psoas major, musculus psoas minor, musculus quadratus lumborum larni qon bilan ta`minlaydi va ramus spinalis shoxini berib, orqa miyaning bel qismini qon bilan ta`minlaydi. b) ramus iliacus --- os ilium bilan musculus iliacus ni qon bilan ta`minlaydi 2) arteria sacralis lateralis --- dumg`aza suyagining atrofidagi mushaklarni qon bilan ta`minlaydi va o`zidan ramus spinalis shoxini berib, orqa miyaning dumg`aza qismini qon bilan ta`minlaydi. 3) arteria glutea superior --- musculus gluteus medius, musculus gluteus minimus, musculus tensor fascae latae larni qon bilan ta`minlaydi (tarmoqlari bilan birgalikda) va noksimon usti teshigi orqali dumba sohasiga o`tib, 2 ta tarmoq beradi. a) ramus superficialis --- bundan ramus superior et inferior shoxlari chiqadi b) ramus profundus 4) arteria glutea inferior --- noksimon osti teshigi orqali dumbaning orqa tarafiga o`tib, musculus gluteus maximus ni qon bilan ta`minlaydi. 5) arteria obturatorius --- kichik chanoq bo`shlig`idagi canalis obturatorius orqali sonning medial tarafiga o`tib, sonning medial guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari 2 ta bo`ladi. a) ramus anterior --- musculus pectenius, musculus gracilis, musculus adductor longus, musculus adductor brevis larni qon bilan ta`minlaydi va ramus pubicus shoxini berib, corona mortis ni hosil qilishda qatnashadi. 132 b) ramus posterior --- musculus adductor magnus ni qon bilan ta`minlaydi va ramus acetobularis shoxini berib son-chanoq bo`g`imini qon bilan ta`minlaydi. Visseral tarmoqlari: 1) arteria uterina --- bachadonni qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari: a) ramus vaginalis --- qinni b) ramus tubarea --- bachadon nayini c) ramus ovarica --- tuxumdonlarni 2) arteria umblicalis --- 3 ta tarmoq beradi a) arteria ductus defferens --- urug` chiqarish nayini b) arteria vesicalis superior --- erkaklarda qovuqning yuqori qismini, prostata bezini, urug` pufagini, siydik yo`lining chanoq qismini, ayollarda esa qovuqning yuqori qismini, siydik yo`lining chanoq qismini, qinni qon bilan ta`minlaydi. c) ramus uretralis --- siydik yo`lining qorin qismini 3) arteria vesicalis inferior --- erkaklarda qovuqning tubini, siydik yo`lining chanoq qismini, prostata bezini, urug` pufagini, ayollarda esa qovuqning tubini, siydik yo`lining chanoq qismini, qinni qon bilan ta`minlaydi. 4) arteria rectalis media --- to`gri ichakning o`rta qismini, siydik yo`lining chanoq qismini, erkaklarda prostata bezi bilan urug` pufagini, ayollarda esa qinni qon bilan ta`minlaydi. 5) arteria pudenda interna --- erkak va ayollar uchun bir xil tarmoqlari: a) arteria rectalis inferior --- to`gri ichakning pastki qismini b) arteria perinealis --- oraliqni c) ramus uretralis --- siydik yo`lining yashirin qismini Erkaklardagi tarmoqlari Ayollardagi tarmoqlari arteria scrotalis posterior arteria labialis posterior arteria bulbus penis arteria bulbus clitoris arteria profunda penis arteria profunda clitoris Tashqi yonbosh arteriyasi qon-tomir kavagi --- lacuna vasorum dan o`tgandan keyin son arteriyasi --- arteria femoralis nomini oladi. Arteria femoralis --- sonning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari: 1) arteria circumflexa ilium superficialis --- qorinning lateral sohasi va son uchburchagi sohasining terisini qon bilan ta`minlaydi 2) arteria epigastrica superficialis --- qorinning oldingi devori hamda qov usti sohasining terisini qon bilan ta`minlaydi 3) arteria pudenda externa --- 2 ta tarmoq beradi a) Erkaklarda --- arteria scrotalis anterior 133 b) Ayollarda --- arteria labialis anterior 4) arteria profunda femoris --- sonning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi (tarmoqlari bilan birgalikda). 3 ta tarmog`i bor a) arteria perforantes b) arteria circumflexa femoris lateralis c) arteria circumflexa femoris medialis 5) arteria genus descendens --- rete articularis poplitea ni hosil qilishda qatnashadi. Son arteriyasi taqim osti chuqurchasining yuqori uchligiga kelgandan keyin taqim osti arteriyasi --- arteria poplitea nomini oladi. Arteria poplitea --- tarmoqlari 1) arteria genus superior lateralis 2) arteria genus superior medialis Bular rete articularis genus ni hosil qilishda qatnashadi 3) arteria suralis lateralis 4) arteria suralis medialis Bular musculus gastrocneimus ning boshlarini qon bilan ta`minlaydi 5) arteria genus media --- tizza bo`g`imining krestsimon boylamlarini qon bilan ta`minlaydi 6) arteria genus inferior lateralis 7) arteria genus inferior medialis Bular musculus gastrocneimus ning boshlarini qon bilan ta`minlaydi va rete articularis genus ni hosil qilishda qatnashadi Taqim osti arteriyasi kichik boldir suyagi boshining uchki sohasida 2 ga bo`linadi 1) arteria tibialis anterior 2) arteria tibialis posterior Arteria tibialis posterior --- boldirning orqa guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari 2 ta bo`ladi. 1) arteria circumflexa fibula --- kichik boldir suyagining bosh qismini qon bilan ta`minlaydi 2) arteria peronea --- boldirning lateral guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi Arteria tibialis posterior pastga qarab yo`nalib, canalis cruropopliteus orqali tovon ostiga o`tib 2 ga bo`linadi. 1) arteria plantaris lateralis --- suclus plantaris lateralis da joylashadi 2) arteria plantaris medialis --- suclus plantaris medialis da joylashadi Bular tovonning ostki guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi va o`zaro qo`shilib, arcus plantaris ni hosil qiladi. 134 Arcus plantaris dan arteria metatarsi plantaris communis, undan arteria metatarsi plantaris propria, undan arteria plantaris digitalis lar chiqadi va barmoqlarini qon bilan ta`minlaydi. Arteria tibialis anterior --- boldirning oldingi guruh mushaklarini qon bilan ta`minlaydi. Tarmoqlari: 1) arteria reccurens tibialis anterior 2) arteria reccurens tibialis posterior Bular rete articularis genus ni hosil qilishda qatnashadi 3) arteria malleolaris anterior lateralis 4) arteria malleolaris anterior medialis Bular to`piqlarni qon bilan ta`minlaydi Arteria tibialis anterior retenoculum extensorum dan o`tgandan keyin arteria dorsalis pedis nomini oladi. Tarmoqlari: 1) arteria tarsi lateralis 2) arteria tarsi medialis Bular o`zaro birlashib, arteria arcuata ni hosil qiladi Arteria arcuata tarmoqlari 1) arteria metatarsi dorsalis 1 2) arteria perforantes --- bulardan arteria metatarsi dorsalis communis, ulardan arteria metatarsi dorsalis propria, ulardan arteria dorsalis digitalis lar chiqadi va barmoqlarni qon bilan ta`minlaydi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|