«обеспечение ускоренного развития национальной экономики и высоких темпов роста: проблемы и решения»

“Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash: muammolar va yechimlar” 
40 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI IQTISODIYOTINING RIVOJLANISHIDA YAIM NING 
HISSASI 
Abdullayeva Hilola Nutfilloyevna 
Buxoro davlat universiteti Iqtisodiyot kafedrasi o’qituvchisi 
Xojiyev Boburbek Mehriddinovich 
Buxoro davlat universiteti talabasi 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulot statistik ko‘rsatkichlari qanday 
omillarga bog‘liqligi,hozirgi kunda ular qanday holatdaligi yoritib berilgan. 
Kalit so’zlar: 
YaIM, 
bozor 
qiymati, 
global konyunktura, o‘sish sur’ati, tendensiya, budjet, xorijiy 
investitsiyalar. 
Yalpi ichki mahsulot — umumiy qabul qilinish qisqartirilishi hamda makroiqtisodiy koʻrsatkich, bu 
bevosita har bir yilning oxirgi mollar va xizmatlar aks ettiruvchi 
bozor 
qiymati (yaʼni bevosita isteʼmol 
uchun moʻljallangan). Shuningdek, YAIM 
davlatlar iqtisodiyot 
hududining hamma sohalarida isteʼmol 
qilish uchun yil davomida ishlab chiqarilgan hisoboti, milliy jihozlar ishlab chiqarish omillari ishlatilgan 
qatʼiy eksportning jamgʻarmalari hisoblanadi. Birinchi marta 
1934-yilda 
Saymon Kuznets tomonidan bu 
tushuncha ilk bor taklif etilgan edi. YAIM mavjud va belgilangan davlatlar ishlab chiqarishning izchilligini 
yillik hisobot sifatida dunyo 
iqtisodchilari 
qismlarga boʻlishadi. YAIM ushbu yildagi narxlarning oʻsishini 
joriy narxlarga (nisbat berilmasdan) asoslanib dunyo bozorlarida belgilaydi. YAIM (inqirozni toʻgʻri 
baholashligi bilan) narxlardagi oʻsish hususiyatini oldingisi yoki har qanday boshqasini yillik zahira 
taqsimotiga muhrlaydi. Har doim YAIMga amaldagi mavjud mahsulotlar hisobga olinadi va qanday 
darajada mamlakatlarda ishlab chiqarishning oʻsishi mavjudligi bilan narxlarni YAIM darajasi yordamida 
aniqlanadi. YAIM yonida iqtisodiyot oʻz imkoniyatlarini toʻlaqonli sotilgan ishchi kuchini band etish 
barobarida qaytaradi.
2022-yil O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun jiddiy sinovlar davri bo‘ldi. Iqtisodiy 
islohotlar va tadqiqotlar markazi shu davrda mamlakatning rivojlanish jarayonini tahlil qildi. 
Pandemiyadan keyingi tiklanishga global konyunkturaning beqarorligi, asosiy savdo sheriklari bo‘lgan 
mamlakatlar iqtisodiyotidagi qiyinchiliklar, jahon bozorlaridagi narxlar tebranishlari, transport va logistika 
zanjirlarining uzilishi, vaziyatning umumiy noaniqligi kabi omillar ta’sir o‘tkazdi.Biroq iqtisodiyot tashqi 
qiyinchiliklarga chidamliligini ko‘rsatdi. Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston 
yalpi ichki mahsuloti (YAIM) 2022-yilda 5,7 foizga o‘sgan, ammo o‘sish sur’ati 2021-yilga (7,4 foiz) 
nisbatan pasaygan.Noqulay tashqi sharoitlar fonida asosiy savdo sheriklari bo‘lgan mamlakatlardagi 
vaziyat turlicha rivojlandi. Qirg‘izistonda 2022-yilda YAIM 7 foizga o‘sgan bo‘lsa, 2021-yil oxirida o‘sish 
3,6 foizni tashkil qilgan. Qozog‘istonda o‘sish sur’atlari 2021-yildagi 4,3 foizdan 2022-yilda 3,1 foizga 
pasaydi. 
Mutaxassislarning fikricha, Xitoy YAIMning o‘sish sur’ati o‘tgan yil oxirigacha sekinlashdi va 
taxminan 3 foizni tashkil qildi. Rossiya iqtisodiyoti yil oxirida mojaro va sanksiyalar fonida tanazzulga yuz 
tutdi. Natijada yanvar—noyabr oylarida Rossiya iqtisodiyoti 2021-yilning shu davriga nisbatan 2,1 foizga 
kamaydi. 2022-yilda O‘zbekistonda inflyatsiya 2021-yildagi 10 foizdan 12,3 foizgacha tezlashdi. Bu, 
asosan, jahon miqyosida narxlarning oshishi, O‘zbekiston bozoriga asosiy yetkazib beruvchi bo‘lgan 
mamlakatlarda mahsulotlar tannarxining oshishi bilan bog‘liq. Masalan, mamlakat importning qariyb 20 
foizi to‘g‘ri keluvchi Rossiyada inflyatsiya 2021-yilda 8,4 foizdan 2022-yilda 11,9 foizgacha o‘sdi. Xuddi 
shu davrda Qozog‘istonda (O‘zbekiston importining taxminan 11 foizi) inflyatsiya 8,4 foizdan 20,3 
foizgacha o‘sdi. O‘zbekistonda 2022 yilda oziq-ovqat mahsulotlari narxi asosan 15,6 foiz (2021-yilda 13 
foiz) va nooziq-ovqat mahsulotlari narxi 10,7 foizga (7,8 foiz) oshdi. Pullik xizmatlar narxlarining o‘sishi 
8,4 foiz (7,7 foiz) o‘rtacha darajasida saqlanib qoldi. Yil oxirida asosiy kapitalga investitsiyalar 0,5 foizga 
qisqardi. Shu bilan birga, markazlashtirilgan investitsiyalarni kamayish tendensiyasi davom etmoqda, 
ularning hajmi 23 foizga pasaydi. Hukumat tomonidan kafolatlangan xorijiy investitsiyalar, kreditlar va 
kreditlarni jalb qilish bo‘yicha me’yoriy cheklovlar ularning 33 foizga qisqarishiga olib keldi. Shuningdek, 
budjet mablag‘lari hisobidan investitsiyalar 15 foizdan ko‘proqqa kamaydi. Shu bilan birga, 
markazlashtirilmagan 
investitsiyalar 
hajmining 
4,9 
foizga 
o‘sishi kuzatilmoqda. Xususan, 
markazlashtirilmagan investitsiyalarning aksariyat qismini tashkil etuvchi to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy 
investitsiyalar va kreditlar 1,3 foizga oshib, 8,5 milliard dollarni tashkil etdi. Korxonalar hisobidan 
yo‘naltirilgan investitsiyalar 8,9 foizga, aholi mablag‘lari 3,2 foizga, tijorat banklari kreditlari va boshqa 
qarz mablag‘lari 7,8 foizga oshdi. Umuman olganda, yil davomida investitsiyalarning umumiy hajmida 
markazlashmagan investitsiyalarning ulushi 80,8 foizdan 85,1 foizgacha o‘sdi, markazlashtirilgan 
investitsiyalarning ulushi esa mos ravishda 19,2 foizdan 14,9 foizgacha pasaydi. Yil yakunlariga ko‘ra, 
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘sishi kuzatilmoqda. 

---