O ‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi 2 respublika tibbiyot kolleji

Qo'l yoki oyoqdan qon oqayotgan bo'lsa, bo'g'imni iloji boricha bukib turib, qon oqishini to'xtatish kerak. Qo'ltiq yoki o'mrov osti arteriyasidan qon oqishini to'xtatish uchun qo'lni orqaga maksimal darajada qayirib, orqaga taqab bog'lash mumkin. Bunday vaziyatda o'mrov osti arteriyasi o'mrov suyagi bilan birinchi qovurg'a oralig'ida qisiladi. Bilak va qo'l panjasidan qon oqqanda tirsak bo'gimini mumkin qadar bukib bog'lab qo'yish mumkin. Oyoq panjasi va boldirdan qon oqqanda oyoq tizza bo'g’imidan maksimal darajada bukib bog'lab qo'yiladi.

Shikastlangan qismiga burov (jgut) solish. Umuman qon oqayotgan arteriyalarni qo'l bilan bosib turish yaxshi foyda beradi, lekin uzoq vaqt bosib turganda qo'l charchab qoladi. Shuning uchun oyoq-qo'l arteriyalaridan oqayotgan qonni jgut yordamida to'tatish usuli keng qo'llaniladi va u qulay hisoblanadi. Bu usul rezina naychalar, rezina bint yoki matodan tayyorlangan jgut-zakrutka bilan qon oqayotgan joyning yuqorisidan bog'lashga asoslangan, brush maydonlarida jgut sifatida kamar, ro'molcha, ko'ylak, sochiq va boshqalardan foydalaniladi. Sim, tizimcha, arqon, kanop va shunga o'xshashlardan jgut sifatida foydalanish mutlaqo mumkin emas.

Jgut bog'lash usuli.
Qo'l yoki oyoqning yirik arteriyasidan qon ketayotganda qon ketishini to'xtatish uchun eng ishonchli vosita jgut bog'lashdir. Esmarxning elastik jguti va NIISI ning mato jguti ko'p ishlatiladi. Qo'lga jgut bog'lashda yelkaning uchdan bir yuqori qismi, oyoqqa bog'lashda esa sonning uchdan bir o'rta qismi eng qulay joy hisoblanadi. Oyoq-qo'l arteri yalaridan kuchli qon oqqandagina jgut bog'lashga ruxsat etiladi, qolgan hamma hollarda bu usulni qo'llash tavsiya qilinmaydi. Terining jgut ostida siqilib qolishining oldini olish uchun jgut tagiga sochiq, yaradorning kiyimi yoki bint bog'lovi yopiladi. Qo'l yoki oyoqni bir oz yuqoriga ko'tarib, jgutni uning tagiga qo'yiladi, cho’ziladi va qon oqishi to'xtaguncha qo'l yoki oyoq atrotida aylantirib о’raladi. Jgut o'ramlari terini qismay yonma-yon tushishi lozim. Birinchi o'ramni ayniqsa mahkam siqish. lkkinchisini kamroq, qolganlarini bundan ham bo'shroq o'rash kerak. Jgut uchlarini zanjircha va ilmoq bilan o'ramlar ustida mahkamlanadi. Matoni faqat qon oqishi to'xtaguncha siqish kerak. Jgut to'g'ri bog'langanda arterial qon oqishi tezlikda to'taydi, oyoq yoki qo'l oqaradi, jgut bog’langan joydan pastda tomirlar pulsasiyasi to’xtaydi.

Jgut bog’lashda ko'pincha quyidagi xatolarga yo'l qo'yiladi: jgut qattiq siqilganda yumshoq to’qimalar ezilib qoladi, nervlarning ezilishi natijasida qo’ yoki oyoq falajlanishi mumkin; jgut bo’sh bog’lansa qon oqishi to'xtamaydi, aksincha venada qon dimlanib qoladi va venoz qon oqishi immobilizasiya qilish kuchayadi (oyoq yoki qo’l ko’karadi). Jgut bog’langandan so’ng oyoq-qo’lni immobilizasiya qilish kerak.

Jgutni Oyoq yoki qo'lda 1-1 F 2-2 soatdan ortiq saqlash yaramaydi. Tomirlarning bundan ko'p qisilishi oyoq yoki qo'lning jonsizlanib qolishiga olib keladi. Shunga ko'ra jgut ustidan bog'lam, kosinka bog’lash qat'iyan taqiqlanadi. Jgut bog’langan vaqtdan so'ng 2 soat ichida shikastlangan kishini stasionarga qon oqishini batamom to’xtatish maqsadida olib borishning hamma choralarini ko'rish zarur. Agar biror sababga ko'ra qon oqishini uzil-kesil to'xtatish cho’zilib ketsa, jgutni 10-15 minutga yechish (bu vaqt ichida arteriyadan qon oqishini barmoq bilan bosib to'xtatib turiladi) va u ilgari bog'langan joydan yuqoriroqqa yoki pastroqqa yana bog’lash zarur. Ba'zan bir necha marta shunday qilinadi (qishda yarim soatda, yozda bir soatda). Jgut bog'langan vaqtni tekshirib turish, uni o'z vaqtida yechish yoki bo'shatish uchun jgut tagiga yoki shikastlangan kishining kiyimiga jgut bog’langan kuni va vaqti (soati va minuti) yozilgan xat to’g’nab qo'yiladi.
Maxsus jgut bo'lmaganda oyoq-qo'lga kamar, ro'mol, mato parchasini bog'lab tortiladi. Qo'shimcha vositalardan tayyorlangan jgutni zakrutka (burama) deb ataladi. Burama uchun ishlatilgan narsani kerakli joyda bo'sh qilib bog'lanadi. Hosil bo'lgan qovuzloqdan tayoqcha, taxtacha o'tkaziladi va uni burab, qovuzloqni qotishi batamom to'xtaguncha aylantiriladi, shundan so'ng tayoqchani oyoq yoki qo'lga mahkamlanadi. Burama qo'yish og'riqqa sabab bo'ladi, burama tagiga, ya'ni tug’ilgan joy ostiga biror narsani qistirib qo'yish lozim.
Qon ketishining batamom to'xtatishni vrachlar shifoxonalarda o'tkazadi. Qon tomiri yo'lini berkitish uchun:

1. 
   mexanik;
   
2. 
   fizik;
   
3. 
   ximik;
   
4. 
   biologik preparatlar yuborib ivishni ta'minlashdan iborat.
   

Qon ketishini mexanik usulda to'xtatishga quyidagilar kiradi: yarani bog'lash yoki qon ketayotgan tomirni tikish, yarada ajralib turgan qon tomirni bog'lash. protez tomir qo'yish qo'llaniladi.
Qon-ketishini to'xtatadigan fizik omillar gruppasiga quyidagilar kiradi:
1)diatermokoagulyasiya - bu elektr pichoq bilan qon tomir va to'qimalarni kuydirish;
2) past haroratda sovutilgan suv, muz parchalari, qor bilan to'qimalarni muzlatib qo'yish;
3) yuqori energiya (lazer pichog'i, plazmali skalpel) qo'llaniladi.
Qon ketishning ximiyaviy usulda to'xtatish mahalliy qon tomirlarining lokal qisqarishiga asoslangan bo'ladi shilliq qavatga adrenalin surtish). Ba'zi dorilar organizmga umumiy yuborilganda qon tomirlarini qisqartiriladi va qon ketishini to'xtatadi (sporinya, pituitrin). Sa tuzlari, gefolibin, epsilon-aminakapron qonning ivishini tezlatadi.
Biologik usullari-qon ketayotgan to'qimalar sathini charvi, mushak, moy to'qimasi, fassiya bilan berkitish (tamponada), qon ketishni to'xtatish uchun qon plazmasi, trombositar massasi, qon preparatlari, vitaminlar beriladi.
Organizmda qon miqdorining kamayishi yurak faoliyatini yomonlashtiriladi, hayotiy muhim organlar: miya, buyrak, jigarning kislorod bilan ta'minlanishi buziladi.
Ichki qon ketish shikastlangan qon tomirlaridan bo'shliqqa, oraliqqa, ichki organlar joyiga va uning atrofiga tarqalish yo'li bilan namoyon bo'ladi. Shikastlangan qon tomiridan ichki organlar yoki plevra bo'shlig'iga qon ketish haddan tashqari katta bo'ladi. Ichki qon oqishi teshib kirgan yaralanishdan, yopiq shikastlanishlarda, (qattiq zarb tegishi balandlikdan yiqilishi, biror narsaning bosilib qolishi natijasida teriga shikast yetmay ichki organlar yorilganda) shuningdek, ichki organlar kasalliklari (yara, rak, sil, qon tomirlar anevrizmasi) da kuzatiladi. Plevra va qorin bo'shlig'iga organizmda aylanib yuradigan qonning hammasi sig'adi, shuning uchun bunday qon oqish o'limga sabab bo'lishi mumkin. Ichki qon ketishning o'z-o'zidan qon to'xtatishining iloji yo'q, chunki qon tomirini bosish mumkin emas, katta anatomik hajm ichki bo'shliq bosimining ko'tarilishiga yo'l qo'ymaydi.
Ichki qon ketish katta hajmda bo'lsa, aniq belgilar (terining oqarishi, arterial qon bosimining pasayishi, tomirning tez urishi, nafas olishning qiyinlashishi, gemoglobinning kamayishi, eritrositlar sonining kamayishi) umumiy kamqonlik kasalligining klinik belgilari bilan xarakterlanadi. Xotin-qizlarda ichki qon ketishi bachadondan tashqari homiladorlikda ko'p qon yo’qotish bilan (2-3 litrgacha) sodir bo'lib, u o’zidan-o’zi to’xtamaydi, balki peritonit holatini keltirib chiqarish xavfini tug’diradi.