Nuklein kislotalar va organizmlar sistematikasi.
Nuklein kislotalar, avvalo
DNK irsiy axborotni tashiydi va organizmning turga xosligini belgilab
beradi. Har xil organizmlarning DNK sidagi nukleotidlar tarkibining
xususiyatlarini o`rganish tashqi belgilarga asoslangan sistematikadan genetik
sistematikaga o`tishga yo`l ochib beradi. Molekulyar biologiyadagi bunday
yo`nalish genosistematika deb nom oldi. Uning asoschisi buyuk bioximik
A.N.Belozerskiydir.
Har xil organizm DNK sidagi nukleotidlar tarkibini qiyoslash qiziqarli
xulosalarga olib keldi. DNK o`ziga xosligining koeffitsienti, ya’ni G + S ning A
+ T ga nisbati mikroorganizmlarda o`zgaruvchan; yuksak o`simliklar va
hayvonlarda doimiy ekan. Mikroorganizmlarda eng kam miqdordagi GS turdan
aniq namoyon bo`lgan AT turgacha o`zgarish kuzatiladi. Yuksak organizmlar
DNK si AT – turni qat’iy holatda saqlaydi. Bundan go`yoki yuksak
organizmlarda DNK ning o`ziga xosligi yo`qolganga o`xshaydi. Aslida esa
ularda xuddi bakteriyalardagidek o`ziga xos nuklein kislota bo`ladi, lekin uning
o`ziga xosligi nukleotidlar tarkibining o`zgaruvchanligi bilan emas, balki
ularning zanjir bo`ylab ketma-ket kelishi tartibida bo`ladi. Ko`p hujayrali
hayvonlar va yuksak o`simliklarning DNK si AT-turda bo`lishi zamburug`lar
DNK siga yaqinroqdir, shu sababdan hayvonlar va zamburug`lar o`z-o`zidan
umumiy ajdod – juda oddiy tuzilgan zamburug`simon organizmlardan kelib
chiqqan bo`lishi mumkin.
Organizmlarning yaqinligi to`g`risidagi yanada ko`proq ma’lumotlar
molekulyar gibridlash usuli bilan ham olinadi. Bu usul yordamida odam va
maymunlar DNK sidagi juda ko`p o`xshashliklar aniqlangan. Unga asosan inson
DNK si tarkibiga ko`ra shimpanze DNK sidan 2-3 % , gorilla DNK sidan sal
ko`proq, boshqa maymunlar DNK sidan 10 % dan ko`proq, bakteriya DNK sidan
esa 100 % ga farq qiladi.
DNK ning birlamchi strukturasidagi xususiyatlaridan ham sistematikada
foydalanish mumkin. Ayrim qismlarda ketma-ketlik tartibining takrorlanishini
o`xshashligi (tez gibridlash) makrosistematika uchun, DNK ning noyob qismlari
uchun esa (sekin gibridlash) mikrosistematika (tur va turkumlar darajasi) da
qo`llaniladi.
Olimlarning
fikricha,
kelajakda
DNK
bo`yicha
tirik
organizmlarning hammasini yaqinlik belgilari aniqlanadi.