Nizomiy nomidagi

O’smirlik yosh davrida ijodiy qobiliyatlar shakllanishining metodik va metodologik asosi.

Ijodiy qobiliyatlarni diagnostika qilish metodologiyasini tanlashda yoki ishlab chiqishda metodologiyaning ishonchliligini ta’minlashga e’tibor berish kerak va shuning uchun ijodkorlikning turli xususiyatlarini qamrab oladi. Ob’ektlarning yoshiga, shuningdek, diagnostika muhitiga e’tibor berish muhimdir (siz vaqt chegarasini belgilaysizmi yoki yo’qmi, test shartlarini qanday ovoz chiqarib aytasiz va hokazo).
Ijodiy qobiliyatlarni tashxislashning asosiy tamoyillari:

1. 
   Ijodkorlikni o’rganishda biz uning amaliy (og’zaki bo’lmagan, badiiy) va og’zaki tomonlarini o’rganishimiz kerak.
   
2. 
   Diagnostika usullari stereotipli fikrlash ko’rsatkichlarini o’lchashi kerak (bu ma’lum bir assotsiativ aloqada so’z va tasvirlardan foydalanishda namoyon bo’ladi). Ijodkorlik ko’rsatkichi stereotiplardan (o’rnatilgan aloqalardan) uzoqdir.
   
3. 
   Tashxis qo’yishda samaradorlikni o’lchashimiz kerak (javoblar sonining vazifalar soniga nisbati).
   
4. 
   Originallik nostandart javoblarning paydo bo’lish chastotasi bo’yicha o’zaro ta’sirlar soni sifatida aniqlanadi.
   
5. 
   Yagonalikni o’lchash javoblarning umumiy soniga nisbatan ilgari duch kelmagan g’oyalar soni bo’yicha amalga oshiriladi.
   

Diagnostika natijalarining pastligi odamning ijodkorlik qobiliyatiga ega emasligini anglatmaydi: ijodiy ko’rinishlar o’z-o’zidan paydo bo’lishini va tartibga solinmasligini hisobga olish kerak.
Ijodiy qobiliyatlarni tashxislashning barcha usullari ijodkorlikni shakllantirishning mutlaq ko’rsatkichi emas. Sinov usullarining kamchiliklari shundaki, ular har qanday muayyan vaziyatga nisbatan emas, balki umuman ijodiy ko’rinishlarni baholaydi. Yana bir kamchilik – bu talqinning noaniqligi(javoblarga xolisona yondoshmagan taqdirda). Bu ikki omil diagnostik ob’ektivlik darajasini pasaytiradi. Kamchiliklarga qaramay, ijodiy qobiliyatlarning rivojlanish darajasini o’rganish uchun test usullari ko’plab olimlar, psixologlar, o’qituvchilar va ijodkorlar tomonidan qo’llaniladi: bir nechta test variantlarini birlashtirib, ijodkorlikni turli tomonlardan o’rganishimiz mumkin.
Bugungi kunda ijodkorlik darajasini baholash uchun asosan Torrens, Gilford va Jonsonning diagnostika usullari qo’llaniladi. Ularning yordami bilan ijodkorlik darajalarinii aniqlashga harakat qilinadi. Va shu bilan birga o’smirlik yosh davrida ijodiy qobiliyatlar shakllanishining psixologik xususiyatlarini aniqlash uchun turli xil metod va metodikalar bir qancha olimlar tomonidan ishlab chiqilgan. Masalan, E.E.Tunikning “Ijodiy qobiliyatlarni baholash so’rovnomasi” , G.Devis metodi 13-17 yoshdagi o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini aniqlashga moljallangan bo’lib asosiy usul – test sinovi bo’lib, u o’qituvchi-psixolog tomonidan o’qituvchi bilan birgalikda har semestrda bir marta o’tkaziladi, D.Jonson tomonidan kiritilgan “ Inson ijodkorligi” so’rovnomasi, A.I.Kochetov tomonidan yaratilgan “O’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlanishini diagnozlash usullari” metodikasi , Moskva Instituti pedagoglari(Yu.M.Orolov, V.I.Shkurkin, L.P.Orlova) tomonidan ishlab chiqilgan “Sizda Ijodiylikni yaxshi shakllanishi” so’rovnomalari, Villiams F.E (E.E.Tunik tomonidan moslashtirilgan) tomonidan “Ijodiy qobiliyatlarni ochib beruvchi chizmali testlar “ yaratildi.
O’smirlik yosh davrida ijodiy qobiliyatlar shakllanishining psixologik xususiyatlari mavzusi bo’yicha tanlab olingan metodika, E.E.Tunikning “Ijodiy qobiliyatlarni baholash so’rovnomasi” hisobladi. Chunki bu metodika yordamida biz o’smirlarni ijodiy qobiliyatlari qay daraja ekanligi aniqlashimiz mumkin. Metodikamizning yana bir afzal taraflarini aytadigan bo’lsak, bu metodika yordamida biz nafaqat ijodiy qobiliyatlar darajasi balki, 4 xil shkala(tavakkalchilik, qiziquvchanlik, murakkablik, tasavvur) ham qay daraja o’smirda ustunlik qilayotganini aniqlashimiz mumkin. Natijalarni hisoblab chiqish va ularga xulosa berishda ham aniqlik darajasini ko’rsatib o’tishimiz mumkin. Negaki, o’smir metodikani ishlash jarayonida “Bilmayman” ,”Ehtimol” kabi javob variantlarini tanalshi orqali metodikaga nisbatan holisona yondoshgani yoki holisona yondoshmaganini bilib olishimiz mumkin. Agar, o’smir yuqorida keltiriligan “Bilmayman” va “Ehtimol” javoblarini kam ishlatgan yoki umuman ishlatmagan bo’lsa metodikadan olinadigan natija ham shuncha ishonchli bo’ladi.
Bu metodikani o’tkazishning ijobiy va qulay tomonlari quyidagilardan iborat:

• 
  Vaqtdan yutish imkoniyati;
  
• 
  Aniq natijaga ega bo’lish;
  
• 
  O’smirlar bilan qayta ishlay olish imkoniyati;
  
• 
  Sub’ektiv munosabat aralashmasligi;
  
• 
  Interpretatsiya jarayoni oson kechishi .
  

Mazkur so’rovnoma shaxsda (o'smirda) ijodiy qobiliyat bilan bog’liq bo’lgan to’rt asosiy shkallalar orqali aniqlanadi: