canlandırılmışdır, Yeseninin bəzi şerləri
ikinci dəfədir ki, dilimizə tərcümə olunur.
Onların 20 il əvvəlki nəşri ilə müqayisəsi (bax: “Rus şairləri Azərbaycan haqqında”,
Bakı, 1955) bir daha təsdiq edir ki, Ə. Kürçaylı Yesenindən tərcümə sahəsində
səmərəli yaradıcılıq axtarışları yolunu tutmuşdur. “26–lar haqqında ballada”nın
tərcüməsi bu fikrimizi sübut etmək üçün yaxşı nümunədir. Lakin həmin şerin
tərcüməsinə dair bəzi xırda iradlarımızı da demək istərdik.
Sergey Yesenin:
Пой песню, поэт,
Пой,
Ситец неба такой
Голубой
Море тоже рокочет
Песнь.
Их было
26.
Əliağa Kürçaylı:
Söylə, şair, nəğməni
Söylə sən yenə.
Mavi sətin çəkilib göyün üzünə.
Dənizin də nəğməsi
Ucaldı.
Onlar
26 – dı,
26.
Bütün
tərcümədə olduğu kimi bu bənddə də Ə.Kürçaylı, Yesenin şerinin zahiri
əlamətlərini canlandırmış, eyni zamanda konkret olaraq bu ballada üçün seçilmiş
təntənəli matəm ruhunu qoruyub saxlamağa müvəffəq olmuşdur. Burada ситец – çit
əvəzinə sətin yazılması tərcümə prosesində yol verilən haldır ki, bundan şerdə itib-
azalan az şey var. Lakin oijinaldakı песнь sözünün yanındakı пой (oxu) əvəzinə
tərcümədə söylə işlədilməsi bizi qane etmədi. Deyə bilərlər ki, qədim abidəmiz
“Kitabi – Dədə Qorqud” un dilində boy boylamaq, söz söyləmək deyəndə söyləmək
elə oxumaq mənasını verir. Lakin 26–lar haqqında əsrin tərcüməsində «поy» un
qarşılığı olan “oxu” kimi ümumişlək sözü qoyub, bu gün özgə məna verən söylə
işlətmək istər filoloji, istərsə də tarixi cəhətdən özünü doğrultmur.
11
Xalq bir fırtına kimi
Qalxdı ayağa.
İmperiyanın önündə
Dayandı qat – qat.
Dayandı kəndlilərlə
Proletariat
Parçasındakı qat–qat ifadəsi də yerinə düşməmişdir. Üst-üstə dayanmış şerlər
haqqında (yer dərinliyindəki süxurlar, evin mərtəbələri və s.) işləndikdə “qat-qat”
məqbul olardı. Orijinalda isə söhbət proletariatla kəndlilərin vahid sırada,birgə çıxış
etməsindən gedir:
На империю встали
В ряд
И крестьянин,
И пролетариат.
Bu cür ifadələrə A. Kürçaylının bəzi digər tərcümələrində də rast gəlmək olur.
Lakin xoşbəxtlikdən onlar Yeseninin şerlərinin azərbaycancasından alınan ümumi
qənaətbəxş təəssürat xələl gətirə bilmir:
Tofiq
Bayramın Rəsul Həmzətovun tərcümələrinin geniş təqdir olunduğunu
hamı bilir. Bu barədə mətbuatda çıxış edən müəlliflər arasında biz də varıq. Odur
ki, bu qiymətli tərcümələr barədə deyilənləri təkrar etmək istəmirik. Tofiq Bayramın
digər tərcüməsinin - A. Tvardovskinin “Üfüqlərdən üfüqlərə” poemasının
azərbaycancasını oxuyarkən inandıq ki, bu əsər də dilləri gözəl bilən sənətkarın
yaradıcılıq aləmini, təsvir, tərənnüm və tənqid etdiyi hadisə və əhvalatların
mahiyyətini yaxşı duyan dərk edən şairin – mütərcimin əlinə düşmüşdür. A.
Aslanovun müvəffəqiyyətlə etdiyi “Vasili Troyki” tərcüməsindən sonra “Üfüqlərdən
üfüqlərə” Tvardovski yaradıcılığının dilimizdə səslənən ikinci gözəl nümunəsidir.
Öz yaradıcılığının müəyyən məqamlarında, daha konkret desək sovet həqiqətinin
bilik – publisist tərənnümündə Tofiq Bayramın “Üfüqlərdən üfüqlərə” müəllifinə
yaxınlaşdıran əlamətlər poemanın Azərbaycan dilinə ürəyə yatan tərcüməsində az rol
oynamamışdır.
Xeyr,
yan
keçmərəm, susmaram qəti,
Buna
yol
da
verməz, əqidəm yolum.
Mənə partiyanın mərd həqiqəti
Deyib
ki,
həmişə onunla olum.
Bir sətrim ayrılmaz o həqiqətdən,
Onsuz
yaratmaram,
and
içib
ürək!
12
İnamla baxmaq üçün üfüqlərə mən,
Borcumu
yerinə yetirəm gərək!
Bu sətirlər “Üfüqlərdən üfüqlərə” poemasının doqquzuncu fəslindəki son bəndlərin
tərcüməsi olmasaydı, biz onları tərəddüd göstərmədən T. Bayramın eyni ruhda
yazılmış vətəndaş lirikasından bir nümunə kimi qəbul etməyə hazırıq.
Mütərcim sərbəst olmalıdır. Mətndəki bütün sözlərin hökmən, həm də hərfi–
hərfinə tərcüməsini tələb etmək onun – qolunu bağlamaq demək olardı. Haqqında
bəhs etdiyimiz poemanın yeddinci fəsli belə başlayır.
Сибирь! Леса и горы скопом,
Земли довольно, чтоб на ней
Раздаться вширь пяти Европам
Со всею музыкой своей.
Tofiq Bayram “Со всею музыкой своей” ifadəsinin hərfi tərcüməsində haqlı
olaraq imtina edib, canlı danışıq dilində geniş işlənən dəm–dəstgah ifadəsini tapmış
və bununla da Tvardovski fikrini bütün vüsəti ilə əks etdirə bilmişdir:
Sibir! Sıx meşədir, dağdır hər yanı,
Torpağı o qədər geniş ki, ona
Hər dəm–dəsgahı ilə beş Avropanı
Sığışdırmaq olar yığsaq yan – yana.
Lakin
təəssüf ki, Tofiq Bayramın yol verdiyi sərbəstliklər bəzən
müvəffəqiyyətlə nəticələnmir. Məsələn, həmin fəslin ikinci bəndində tək bircə kəlmə
sözü lüzumsuz yerə başqası ilə əvəz edilməsi, yəni «Могучий край» söz
birləşməsi müqabilində “qüdrət qalası” yazılması tərcümədə zərərli olmuşdur.
Mütərcim belə bir faktı nəzərdən qaçırmışdır ki, şair indicə misal gətirdiyimiz
yeddinci fəsilin başlanğıcında Sibirin genişliyindən danışmış onun vüsətindən bəhs
açmışdır. Obrazlar silsiləsindən Могучий край anlayışı həmin böyüklük və genişlik
obrazının bir növ davamı kimi mütləq qorunub saxlanmalıdır. Qala morfemi isə
qüdrət rəmzi olsa da, bu mətn də göz işlədikcə uzanan varlı–barlı torpağın, üstü də,
altı da zəngin olan geniş ərazinin, şairin üfüqlərdən üfüqlərə deyə xüsusi ehtirasla
tərənnüm etdiyi vüsətin müqabili kimi çox kiçikdir.
И не скажу что сердце выну,
Ему на месте быть добро –
misralarını
13