Nəzəriyyə məsələləri – Вопросы Теории
Yüklə 225,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mən elə bilirdim
Axırıncı 4 – sözün əvəzinə tərcümədə “Divanxanın xan sarayı” ifadəsini oxuyanda gözlərimizə inanmadıq. Belə məlum oldu ki, orfoqrafiya və ya redaktə xətası olaraq, rus dilində Divanxana əvəzinə Divxana getdiyindən, bizim mütərcim də götürüb “Divan xanın xan sarayı” kimi qulağı dələn bir şey yazmışdır. Bu yaxınlarda biz “Pravda” qəzetində (16 dekabr 1974) Ə. Kürçaylının “Çörək” şerinin tərcüməsini oxuduq. Şair Lazar Şereşevskinin bu tərcümə üzərindəki işi əsl yaradıcı zəhmətə çox gözəl misal ola bilər. Yalnız ona görə yox ki, şer bütün məna dəqiqliyi ilə tərcümə olunmuşdur və rus dilində də əla səslənir. Bir də ona görə ki, mütərcim ən qədim Azərbaycan sözlərini tərcümədə ustalıqla yerləşdirmiş, ifadənin şeriyyətini, bəzi qafiyyə əlamətlərini qoruyub saxlamış, həm də aydınlığa tam nail olmuşdur:
Не даром наш язык из века в век. Звучанье слов связал с их сутью тайной. И сердце называем мы «урек», А хлеб – «чурек» Тут сходство не случайно Хлеб – сердце жизни Быть тому и впредь: Не терпит хлеб бездушья и притворства Чем хоть однажды сердцем очерстветь Уж лучше век питаться коркой черствой
Əlbəttə birdəfəyə, birnəfəsə tərcümə edib bu cür müvəffəqiyyət qazanmaq olmaz. Mütərcim yüz ölçüb bir biçəndə, söz üzərində işləyəndə, özü sözə heyran qalanda,sözü öz işinə tabe edib heyran qoyanda nəticəsi də belə fərəhli olur. “Pioner” jurnalında dərc edilmiş bir tərcümədə yazılmışdır ki, “bütün işlərimi mənim əvəzimə nənəm görür. Yalnız dərslərimi özüm edirəm”. Aydın deyilmi ki, Azərbaycan dilində dərsi eləməzlər, hazırlayarlar, yaxud oxuyarlar?!
qüsurdur. Bəzən onun sayəsində meydana çıxmış “qələti – məşhurlar” təcrübəli qəzet işçilərinin də dilinə daxil olur və günlərin birində qəzet oxuyuruq ki, bir teatrın tamaşa salonunda bərk soyuq olduğundan “hamı şinel və kürklərdə, qulaqlı papaqlarda” oturubmuş. Halbuki, salonda vəziyyətdən asılı olaraq, papaqlı və ya papaqsız oturmaq mümkündür. Lakin papaqda oturmaq olmaz. Hərfi tərcümə o qədər özünə yer eləyib ki, respublika ali məktəblərinin birində çap olunmuş uşaq ədəbiyyatı proqramında məşhur Danimarka ədibi Andersen “Dat nağılçısı” kimi təqdim olunmuşdur. Uşaq ədəbiyyatını öyrənənlər nə qədər baş sındırsalar da Dat ölkəsinin harada olduğunu bilməyəcək, onu xəritədə tapmayacaqlar.
18 Bəzi tərcümələrdə mütərcimlərin üslub ağırlığına redaktorların isə redaktə pintiliyinə yol verdiyinə bunun da öz növbəsində dilin rəvanlığına zərər vurduğuna şahid oluruq. “Vaxtilə Dilbər, onun üçün nurlu bir çeşmə idi, elə bir əyilməyə bənddi ki, o
əxz etsin. Ancaq o vaxtlar o, sanki öz kişilik qürurunu sındırmayıb, qıza laqeyd yanaşmışdır. İndi isə əksinə, o bu qızın üstünlüyünü öz üzərində hiss edirdi və indi o,
şəklində təsəvvür etmirdi...”
Bəzən tərcümədə bircə kəlmə söz cümlədəki sırasında yerinə düşməyəndə, üslubi uğursuzluq yaranır, məna, onun çaları dəyişir, indicə bir parçasını xatırlatdığımız “Dənizdə şəfəqlər” romanının lap əvvəllərində Xəzərdəki neft buruqlarından birində baş vermiş qəza təsvir olunur. Hadisə yerinə gələn böyük mühəndis Musayev vəziyyətlə tanış olduqdan sonra deyir: “Mən elə bilirdim ki, belə olacaq”. Bu cümlədə elə kəlməsinin söz sırasında ikinci yerdə qoyulması ona zərif güman çaları vermişdir. Lakin əsərdəki hadisələrin məntiqindən çıxan budur ki, mühəndis vəziyyətin belə olacağını zəifcə güman etmirmiş. O qəti inanırmış ki, quyunun iş rejimi pozulacaqdır. Çünki, yarım səhifə aşağıda biz onun geoloq Dilbərə dediyi bu sözlərini oxuyuram: “Axı mən sizə xəbərdarlıq etmişdim ki, bura pozulmuş zonadır!” Buna görə də mühəndisin qəza yerindəki ilk cümləsi “Mən elə bilirdim ki, belə olacaq” yox, “Mən bilirdim ki, elə belə olacaq!” şəklində yazılmalı idi (Ruscasında da məhz bu cürdür: «Знал, что так и будет!») Üslubca ağır olduğu üçün dilin ahəngdarlığına, təhkiyənin gözəlliyinə ciddi xələl gətirən bir iki faktı da qeyd etməklə bu məsələni yekunlaşdıraq. Şoloxovun məşhur “Nifrət fənni” əsərinin tərcüməsində belə bir cümlə var: “Bizim vətənə olan sevgimiz qəlblərimizdə yaşayır, qəlbimiz döyündükcə bu sevgidə ürəyimizdə yaşayacaqdır...) Bu mətn şişirdilmiş və ağırlaşdırılmışdır. Qəlblərimizdə, qəlbimiz, ürəyimizdə sözlərindən biri, sonuncusu tamamilə artıqdır. Birinci halda isə, əvvəlində sevgimiz sözü olduğu “miz” şəkilçisi çoxlu cəmlik əlamətini və əks etdirdiyi üçün “lər” şəkilçisinə ehtiyac yoxdur.
R. Taqorun “Qora” romanının tərcüməsində də üslubca qüsurlu olan belə cümlələr var: “Ona
elə gəlirdi ki, Qora həmin axşamkı söhbəti ilə sanki qıza söz vermişdi ki, bir də gələcəkdir”. “Qora hər səhər yaxınlıqda yaşayan yoxsulları yoluxurdu.”
Məlum olduğu kimi, “Faust”, habelə “İlahi komediya”, “Ulenşpigel əfsanəsi”, Heynenin, Bayronun, Şekspirin və digər dünya klassiklərinin əsərləri dilimizə əsasən rus dili vasitəsilə tərcümə olunmuşdur. Həmin əsərlərin böyük əksəriyyəti bu yolun imkanları daxilində müvəffəqiyyətlə Azərbaycan dilinə çevirmişdi.
19 Yüklə 225,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|