dırılması; diskont vo deviz siyasətindən istifadə edilir. Mərkəzi bank
xarici valyutaların satılıb alınması yolu ilə milli valyuta kursuna təsir
göstərir ki, bu siyasət deviz siyasəti adlanır.
Mərkəzi banklar pul kredit siyasətini əsasən iki metodla həyata
keçirir.
İnzibati metod - birbaşa məhdudiyyət və limit qoyuluşu
İqtisadi metod - birbaşa məhdudiyyətin qoyulmadığı metodlar;
vergi, iqtisadi normativlərin qoyulması (kredit resurslarının
nizamlaşdırılması fonduna ayırımlar, likvidlik əmsalı, bank
kapitalının yetərliliyi və s.)
Mərkszi bankın əməliyyatları
Mərkəzi bankın əməliyyatları: passiv və aktiv əməliyyatlara
bölünür
Mərkəzi bankın passiv əməliyyatlarının xüsusiyyəti ondadır ki,
onun passiv resurslarının yaranmasının əsas mənbəi banknotlarm
emissiyasıdır.
Mərkəzi bankın passiv əməliyyatlarına daxildir;
-
banknot emissiyası
-
xəzinədarlıq və kommersiya banklarından qəbul edilən
qoyuluşlar.
Əksər ölkələrdə Mərkəzi bankların resurslanmn başlıca mənbəi
(54-85%) banknot emissiyasıdır. Hal hazırda banknot buraxılışının
qızıl təminatı yoxdur. Pul vahidlərinin qızıl məzmunu ləğv
edilmişdir.
Banknot emissiyasının müasir mexanizmi:
-
dövlətin, kommersiya banklarının kreditləşdirilməsinə;
-
qızıl valyuta ehtiyatlarının artırılmasına;
əsaslanır.
Banknot emissiyası - bankların kreditləşdirilməsi zamanı
veksellər və digər bank öhdəlikləri ilə; dövlətin kreditləşdirilməsi
zamanı dövlətin borc öhdəlikləri ilə; qızıl və xarici valyuta abşmda
isə qızıl və xavrici valyuta ilə təmin olunur. Bu o deməkdir ki,
banknot emissiyası Mərkəzi bankın aktivləri ilə təmin olunurlar.
Banknot
emissiyasının
həcmi
Mərkəzi
bankın
aktiv
əməliyyatlarından asılıdır.
12
Bankın resurs mənbolərindon biri də xəzinədarlıq və
kommersiya banklarının qoyuluşlarıdır. Kommersiya bankları
vəsaitlərinin bir hissəsini kassa ehtiyatı formasında Mərkəzi bankda
saxlamalıdırlar. Kommersiya banklarının Mərkəzi bankdakı müxbir
hesabı likvidhyinə görə pul nağdıliyinə bərabərdii'.
Bank resurslarının yerləşdirilməsi ilə əlaqədar əməliyyatlar
aktiv əməliyyatlar adlanır. Mərkəzi bankların əsas aktiv
əməliyyatlarına daxildir
-
uçot ssuda əməliyyatları
-
dövlət qiymətli kağızlarına qoyuluşlar
-
qızıl və xarici valyuta ilə əməliyyatlar.
Uçot-ssuda əməliyyatları iki növ əməliyyatla təmsil olunur:
-
uçot əməliyyatları
-
dövlət və banklara qısa müddətli ssuda əməhyyatları.
Mərkəzi bankların əsas borc alanları kommersiya bankları
və dövlətdir.
Kommersiya bankları Mərkəzi bankın ssudalarmdan öz
müştərilərinin məqsədli kreditləşməsi və pul bazarındakı gərgin
vəziyyət zamanı istifadə edirlər.
§ 3. Kommersiya bankları, onların fəaliyyat istiqamatlərL
Kommersiya bankı - hər bir ölkənin kredit sisteminin bir
hissəsi olmaqla— bütün bank əməliyyatlarım yerinə yetirən kredit
təşkilatıdır.
Digər banklar ya bəzi bank əməliyyatlanm yerinə yetirirlər və
ya da bir istiqamət üzrə ixtisaslaşırlar.
Bankları müxtəlif əsaslarla təsnifləşdirmək olar. Mülkiyyət
formasına görə banklar:
-
dövlət - əsasən mərkəzi bank;
;
-
səhmdar - (kapital səhmlərin satılması ilə formalaşır)
-
kooperativ (kapital payların satışı ilə təmin olunur)
-
bələdiyyə (bələdiyyə və şəhər əmlakı əsasında formalaşır) |
-
qarışıq (müxtəlif mülkiyyət formaları kapitalları əsasında)
banklara
fəaliyyət xarakterinə görə:
13
-
universal (bütün bank əmoliyyatlarmı aparan)
-
ixlisaslaşdırılnuş - (bir və ya bir neçə əməliyyat üzrə
ixtisaslanan) banklara
funksional təyinatuıa görə:
-
emission - tədavülə nağdı pul buraxan
-
depozit - (əhalinin əmanətlərini cəlb edən)
-
kommersiya - (bütün bank əməliyyatlarını yerinə yetirən)
banklarına bölünürlər.
Kommersiya banklarının əsas fəaliyyət prinsipi, onların real
mövcüd olan vəsait müqabilində fəaliyyət göstərməsidir:
Bu prinsipə əsasən:
-
kommersiya bankları özlərinin müxbir hesablarmdakı vəsait
müqabilində digər bankların xeyrinə nağdsız hesablaşmalar apara
bilər;
-
digər banklara kredit verə bilər, nağdı pul vəsaiti ala bilərlər;
-
kommersiya bankları öz fəaliyyətlərində resurslar ilə kredit
qoyuluşu arasında miqdar nisbətinə riayət etməklə yanaşı, bank
aktivlərinin xarakteri ilə səfərbər edilmiş resursların xüsusiyyətləri
arasında uyğunluğa nail olmalıdır;
-
bank fəaliyyətinin iqtisadi normativləri müəyyənləş-
dirilərkən və onların əməliyyatları nizamlaşdu-darkən bank
aktivlərinin onun passivlərinin xarakterindən ciddi asılılığı nəzərə
alınmalıdır.
Kommersiya banklarının fəaliyyətinin ikinci vacib prinsipi
onların iqtisadi cəhətcə tam sərbəst olmasıdır. Bank öz fəaliyyətinin
nəticələrinə görə iqtisadi məsuliyyət daşıyır.
Bu o deməkdir ki,
-
banklar xüsusi vəsaitləri və cəlb etdikləri resursları sərbəst
sərəncamlaşdırır, müştəriləri və əmanətləri sərbəst seçir, vergilər
ödənildiklən sonra gəlirlərini sərbəst sərəncamlaşdırır.
-
Vergilər ödənildikdən sonra gəlirlərin (mənfəətin) yerdə
qalan hissəsi səhmdarların ümumi iclasının qərarı ilə bölüşdürülür.
Səhmdarların iclası bankın müxtəlif fondlarına ayrılası məbləğin
həcmi və normasım və eləcə də səhmlər üzrə ödəniləsi dividendin
məbləğini müəyyən edir
14
Dostları ilə paylaş: |