Müdafi əsiz müdafi əçilər: Azərbaycanda vəkillik sənətinin sistematik problemləri

MÜDAFİƏSİZ MÜDAFİƏÇİLƏR: AZƏRBAYCANDA VƏKILLIK SƏNƏTININ SISTEMATIK PROBLEMLƏRI

24

qa nun ve ri ci lik lə mü əy yən olun muş qay da da mü da fiə və ya təm sil edi lən şəxs lə 

tək lik də, ma ne ə siz gö rü şüb da nış maq hü quq ları na ma lik dir lər 

113

 .

Eyni za man da, qa nun və kil lərin üzəri nə mü əy yən və zi fə lər də qo yur. Pe şə fə-

a liy yəti ni hə yata ke çi rən və kil qa nunun tə ləb ləri ni ic ra et məli, mü da fiə edi lən 

və ya hü quq ları təm sil edilən şəxsin mə na fe ləri ni qo ru maq üçün qa nun ve ri ci-

lik lə nə zər də tu tul muş bü tün üsul lar dan is ti fa də et mə li dir; və kil sir rini qo ru ma lı, 

və kil  an dı na  və  və kil  eti ka sı na  ri a yət  et mə li dir;  hü quqi  yar dımın  gös tə ril mə si 

üçün mü ra ci ət et miş şəxsin ma raq ları na zidd və hü quq ları nın hə yata ke çi ril mə-

si nə ma ne olan hər hansı hə rə kəti, mü da fi ə çi si ol duğu şəxsin mə na fe yi nə zidd 

olaraq onun tö rə dil miş ci na yət lə əla qə si ni və təq siri ni təs diq; zə rər çək miş lə ba-

rı şığı nı elan və; ona qar şı qal dı rıl mış mülki id di a nı qə bul et mə mə li, mü da fi ə si nə 

yö nəl miş şi ka yəti geri gö tür mə mə li dir 

114

. Bun dan əlavə, və kil lər mə na fe yi təm sil 

edi lən və ya mü da fiə edi lən şəxsin ica zə si ol ma dan hü quqi yar dımın gös tə ril-

mə si ilə əla qə dar və kilə mə lum olan fakt ları və sə nəd ləri, elə cə də mə nə viy yata, 

de mok ra tik cə miy yət də ic ti mai qay da ya və ya döv lət təh lükə siz liyi nə zi yan vu-

ra  bi lən;  həm çi nin  yet kin lik  yaşı na  çat ma mış ların  mə na fe ləri  və  ya  tə rəf ərin 

şəxsi və ailə hə yatı nın mü da fi ə si tə ləb edər sə belə ona mə lum olan mə lu mat-

ları yay ma ma lı dır 

115

. Və kil lər pe şə və zi fə ləri nin hə yata ke çi ril mə si ilə əla qə dar 

əl də et di yi mə lu mat lar dan, ver diyi məs lə hət lər və ara yış lar dan öz məq səd ləri 

və ya üçün cü şəxs lərin mə na fe ləri üçün is ti fa də edə bil məz 

116

. Və kil öz öh də li yi-

nə gö tür dü yü iş dən son ra dan im tina edə bil məz 

117

. Qa nun xü susi lə qeyd edir ki, 

və kil “Ci na yət yolu ilə əl də edil miş pul və sa it ləri nin və ya di gər əm la kın le qal-

laş dı rıl ma sı na və ter ror çu luğun ma liy yə ləş di ril mə si nə qar şı mü ba ri zə haq qın da” 

Azər bay can Res pub li ka sı nın Qa nunun dan irə li gələn tə ləb lərə əməl et mə li dir 

118

 .

Qanuna əsasən, və kil qa nun po zun tu su na yol ver mə si nə ti cə sin də mü vək ki li nin 

və ya xud təm sil et diyi şəxsin əm lakı na vur duğu zə rərə görə zə rər çək miş qar-

şı sın da mad di mə su liy yət da şı yır 

119

. Və kilə mü ra ci ət et miş fi ziki və hü quqi şəxs-

lərə məx sus və id dia ob yek ti olan əm lakın və hü quq ların və kil tə rəfin dən öz 

adı na və ya baş qa şəxs lər üçün alın ma sı və baş qa yol la əl də edil mə si qa da ğan-

dır 

120

. Və kil lər mü tə madi olaraq təd ris-elm mü əs sisə sin də pe şə ha zır lığı na və 

 

113

  Ibid., maddə 15(II). 

 

114

  Ibid., maddə 16(I).

 

115

  Ibid .

 

116

  Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti hqqında Qanun, maddə 17, vəkil sirri adlanır və deyilir:

    I. Və kilin pe şə və zi fə ləri nin hə yata keçi ril mə si ilə əla qə dar al dığı mə lu mat lar, ver di yi məs lə hət lər və 

ara yış lar və kil sir ri ni təş kil edir.

    II. Pe şə və zi fə ləri ni hə yata keçi rər kən mə lum olan ib ti dai is tin taqın sir ri ni təş kil edən mə lu mat ların 

və kil tə rəfin dən ya yıl ma sı yal nız pro ku rorun və ya xud müs tən ti qin ica zə si ilə ola bilər.

    III. İb ti dai is tin taqın sir ri ni təş kil edən mə lu mat ların ya yıl ma sın da təq sir li olan və kil lər Azər bay can 

Res pub li ka sı nın qa nun ve ri ci li yi ilə mü əy yən edil miş qay da da mə su liy yət daşı yır lar.

    IV. Mü ra ci ət et miş şəxsə hü quqi yar dı mın gös tə ril mə si ilə əla qə dar ol araq və kilə mə lum ol muş hal lar 

ba rə də o, şa hid kimi çağı rı la və din di ri lə bil məz. Və kil gös tə ri lən hal lar ba rə də iza hat ver mə mə li 

və ona eti bar edən şəxsin bil dir di yi mə lu matı yay ma ma lı dır.

    V. Və kil sir ri ni təş kil edən mə lu mat lar və kilin hü quqi yar dım gös tər di yi ci na yət, mülki və in zi bati 

iş lər üz rə, həm çi nin həmin və kilin iş ti rakı ilə apa rı lan məh kə mə pro sesin də sübut kimi qiy mət-

lən di rilə bil məz.

    VI. Bu mad də nin IV və V his sə lərin də və kil lər üçün nə zər də tu tul muş tə mi nat lar dan baş qa di gər tə-

mi nat lar Azər bay can Res pub li ka sı nın ci na yət-pro ses su al qa nun ve ri ci li yi ilə mü əy yən edi lir.

 

117

  Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti hqqında Qanun, sit., maddə 16(I).

 

118

  Ibid . 

 

119

  Ibid., maddə 16(II).

 

120

  Ibid., maddə 16(IV).

---

MÜDAFİƏSİZ MÜDAFİƏÇİLƏR: AZƏRBAYCANDA VƏKILLIK SƏNƏTININ SISTEMATIK PROBLEMLƏRI 25

ix ti sası nın ar tı rıl ma sı na cəlb edil mə li dir lər 

121

. Bun dan əla və, və kil lərin Davra nış 

Qay da ları nə za kət li və ob yek tiv ol maq, və si ya sı bi tə rəf iyi qo ru maq kimi və-

kilə qar şı son ra dan sui-is ti fa də oluna bi lə cək qey ri-mü əy yən və şüb hə do ğu ran 

əla və tə ləb lər də mü əy yən ləş di rir. Xü susi lə, nə za kət li ol maq ifa də si sub yek tiv 

də yər lən dir mə yə  açıq  bir  məf hum dur.  Bun dan  əla və,  si ya si  bi tə rəf iyi  qo ru-

maq tə ləbi də prob lem li an lay ış lar dan he sab olu nur, belə ki, ha kim lər dən fərq li 

olaraq mü da fiə et diyi şəxsin hü quq ları nın par ti zan qay da da mü da fiə et mək və-

kil li yin əsas pe şə xü susiy yət lərin dən biri ol duğu üçün və kil lərin bi tə rəf ol ma-

sı ümü mi lik də tə ləb olun ma ma lı dır. Ha kim və Və kil lərin Müs tə qil liyi ba rə sin də 

BMT-nin  Xü susi  Mə ru zəçi si  qeyd  et miş dir  ki:  “Və kil lər dən  ha kim lər dən  tə ləb 

olun duğu kimi bi tə rəf ol maq tə ləb olun mur, la kin on lar da ha kim lər kimi is tə ni-

lən xa rici tə sir lər dən və mü da xi lə dən azad ol ma lı dır lar” 

122

 .

Təc rü bə də Davra nış Ko deksi və kil lərin davra nış qay da ları nın tən zim lən mə sin də 

sə mə rə li va si tə de yil dir. BHK bu Ko deksin iş lək bir tə li mat ol maq əvəzi nə, sa-

də cə  de ko ra tiv  məq səd lə  möv cud  ol duğu nu  dü şü nür.  Ko mis si ya ya  bə zən  və-

kil lərin  ad ları nın  bir  çox  hal lar da  kor rup si ya  hal ların da  çə kil di yivə  ya  on ların 

mü da fiə et diyi şəxsin ma raq ları na de yil, is tin taqın ma raq ları na xid mət et mə si 

ba rə də mə lu mat lar da xil ol muş dur. Sözü ge dən kor rup si ya hal ları na müş tə ri yə 

düz gün ol ma yan ödə niş lər lə xid mət gös tər mək; is tin taq la əmək daş lıq et mək; 

iş ti rak et mə diyi işin və ya gö rüş mə diyi şəxsin mü da fiə si işin də sə nəd lərə qol 

çək mək da xil dir.

Yu xa rı da gös tə rilən hal ların baş ver mə sə bəb lərin dən biri ci na yət iş ləri nə çı-

xan və kilə bir sa at üçün ödə ni lən haq qın xey li aşağı — 2 ma nat (təq ri bən bir 

Avro) ol ma sı dır. Bu məb ləğ və kilin re al lıq da öz və zi fə ləri ni yeri nə ye tirə bil mə-

sə belə, süni şə kil də ar tı rıl mış iş lər gö tür mə si nə sə bəb olur. Di gər bir sə bəb 

isə, və kil lərin öz müş tə ri ləri nin mü da fi ə si üçün möv cud məh kə mə sis temi nin 

qay da ları na uy ğun şə kil də fə a liy yət gös tər mək məc bu riy yətin də qal ma ları dır. 

Gös tə rilən lər  de mə yə  əsas  ve rir  ki,  bu  və  ya  di gər  sə bəb dən  və kil lər  in san 

hü quq ları nın  mü da fi ə si ni  tə min  edə  bil mir lər.  Mə sə lən,  bey nəl xaq  hü quq  və 

stan dart lara görə həbs qə tim kan təd biri nin qay da yox, is tis na ol ma sı na bax-

may araq, Azər bay can da həbs qə tim kan təd biri nin se çil mə də rə cə si çox yük-

sək dir 

123

. Həbs qə tim kan təd biri ilə bağ lı çı xa rı lan qə rar lar dan və kil lər tə rəfin-

dən çox na dir hal lar da eti raz edi lir. Həm çi nin, və kil lərin etik davra nış qay da ları 

çər çi və sin də  müş tə ri ləri nin  po zul muş  hü quq ları nın  mü da fi ə si  üçün  ça lış ma sı 

uğur suz ad dım he sab olunur. Buna görə də, müş təri da ha çox işin uğur la nə ti-

cə lən mə si üçün “hə qi qət ax ta rışın da” olan və kil de yil, is tə ni lən va si tə lər lə ona 

yar dım edə bi lə cək və kilin kö mə yin dən is ti fa də et mə yi üs tün tu tur. Bu hal da, 

və kilin ha kim, pro ku ror və ya is tin taqı apa ran şəxs lər lə sıx əla qə si yar dım çı 

fak tor  rolunu  oy naya  bi lir .

Və kil lərin  fə al liy yət  gös tər dik ləri  re al lığın  ümu mi  mən zə rə si,  prin sip ləri nə  sa-

diq olan və kil lər üçün uğur əldə et mək də xey li çə tin lik lər ya ra dır. Hal-ha zır ki 

 

121

  Ibid., maddə 16(1).

 

122

  Hakim və Vəkillərin Müstəqilliyi barəsində BMT­nin Xüsusi Məruzəçisinin Hesabatı, 28 iyul 2009, sit., 

A/64/181, bənd 12. Hakim və Vəkillərin Müstəqilliyi barəsində BMT-nin Xüsusi Məruzəçisi BMT İn san 

Hü quqları Şurası tərəfindən hakim, vəkil və məhkəmə işçilərinə qarşı hücumların araş dı rıl ma sı və 

on ların müstəqilliyin qorunması üçün əldə edilən inkişafın məruzə edilməsi üçün müstəqil təyin olun-

muş  və  mandat  əldə  etmiş  mütəxəssisdir.  Bax:  http://www.ohchr.org/EN/Issues/Judiciary/Pages/

IDPIndex.aspx .

 

123

  MSHBP, maddə 9.3; İnsan Hüquqları Şurası, Ümumi Şərh 36, bənd. 38; AİHM, Kaszczynieç Polşaya 

qarşı, İş nömrə 59526/00, 22 may 2007. 

---