Mövzu liZİnq xiDMƏTLƏRİ bazarinda marketinq fəALİYYƏTİ Lizinq – iqtisadi-hüquqi kateqoriya kimi

6. Azərbaycanda lizinq bazarının inkişafının əsas xüsusiyyətləri, inkişaf istiqamətləri və mövcud problemlər

Azərbaycanda lizinqin inkişafı prosesini iki mərhələyə ayırırlar. Birinci mərhələ 1994-cü ildə lizinq haqqında qanunun qəbul edilməsi sayılır. Azərbaycan postsovet məkanında birinci ölkə idi ki,belə bir qanun qəbul olunuşdur. Məhz həmin dövrdə lizinqə bütün imtiyazlar verilirdi , o cümlədən o bütün vergi növlərindən azad olundu və digər güzəştlər müəyyən olundu . Lakin ilkin zəruri şərait yaradılmasına baxmayaraq , lizinq sektoru lazımi inkişaf tapmadı . Bəzi bazar iştirakçıları ölkənin lizinq sektorunun qurulmasını Azərbaycan Beynəlxalq Bankının və Beynəlxalq maliyyə korporasiyasının birgə iştirakçı ilə lizinq şirkətinin yaradılması üzrə müzakirələrinin başladığı 1997-cu ildə xarici partnyor-Garanti heasing türk şirkətinin iştirakçı ilə Azeri heasing şirkəti yaradıldı . Ona görə də Azərbaycanda lizinq fəaliyyətinin yaradılmasının başlanğıcını 1999-cu ildə hesab etmək olar.

Bazarda digər lizinq şirkətləri də var idi, lakin onlar fəaliyyətsiz idilər.Həmin vaxtda bazarda yeganə fəal şirkət Dövət Təchizat Komitəsi yanında əsasən əməliyyat lizinqi ilə məşğul olan Azeri heasing şirkəti idi. O həm də lizinqin məşhurlaşmasına müəyyən tövhə verilmişdir.
Azərbaycanda lizinqin sürətli inkişafı 2003-cü ildən başlamışdır.Belə ki,məhz həmin vaxtdan etibarən Azərbaycanda Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (IFC) lizinqin inkişafı üzrə layihəni reallaşdırmağa başlamışdır. Bu dövrü ölkəmizdə lizinq sektorunun inkişafında ikinci mərhələ və hətta uğurlu mərhələ hesab etmək olar. Layihə nümayəndələrinin və hökumət orqanlarının məhsuldar əməkdaşlığı nəticəsində Azərbaycanda lizinq fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası təkmilləşdirildi , daha əlverişli vergi rejimi yaradıldı, ictinayyətin lizinq xidmətləri haqqında bilgiləri yaxşılaşdırıldı. Hazırda lizinq münasibətləri Mülki Məcəllə (38-ci maddə,747-751-ci maddələr) və Vergi Məcəlləsi ilə (140-cı maddə) tənzimlənir. Lizinq haqqında Mülki Məcəllənin maddələrinin genişləndirilməsi nəticəsində bu sektoru tənzimləyən ayrıca qanun ləğv olunmuşdur.
2003-cü ildə bütün imtiyazlar ləğv edildi. Bazar dərhal mühitin yaxşılaşmasına reaksiya verdi və həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində lizinq şirkətlərinin sayı 2003-cü ildə 3-dən 2011-ci ildə rəsmi qeydiyyatdan keçmiş 22-yə çatdı. Hazırda respublikada lizinq xidmətləri təklif edən 11 aktiv lizinq şirkəti fəalliyyət göstərir. Lizinq münasibətlərinin inkişafına kömək və lizinq şirkətlərinin əlaqələrinin gücləndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyası yaradılmışdır. Assosiasiya 27 oktyabr, 2004-cü ildə BMK-nın (İFC) dəstəyi ilə “Ataleasing”, “Unileasing”, “Muganleasing” şirkətləri tərəfindən yaradılmışdır. ALŞA-nın tərkibinə aşağıdakı lizinq şirkətləri daxildir: Joint Lizinq, Unilizinq, Ansar Lizinq, Turan Lizinq, Standard Lizinq, AG Lizinq, Ata Lizinq, Dəmir Bank, Qafqaz Lizinq, ASB Bank, Nikoil Lizinq (son iki şirkət müşahidəçi qismində çıxış edir). ALŞA beynəlxalq səviyyədə Rusiya, Türkiyə, Belarus, Avropa ölkələrinin lizinq assosiasiyaları ilə əməkdaşlıq edir.
Joint Leasing Company nüfuzlu “Business Time” jurnalı tərəfindən “İlin Lizinq Şirkəti” nominasiyasında “Azeri Business Award” milli mükafatına layiq görülmüşdür. 2012-ci il 31 dekabr tarixinə şirkətin lizinq portfeli 35,312 mln AZN, maliyyələşdirdiyi lizinq müqavilələrinin ümumi sayı 520 olmuşdur. İlkin ödənişi 30%-dən çox olan müştərilər üçün lizinq üzrə faiz dərəcələri 17%-dən başlayaraq verilir. Lizinq portfelinin 40%-i tikinti sektorunun, 33%-i nəqliyyatın, 20%-i istehsalın və 7%-i isə digər sahələrin payına düşmüşdür (Cədvəl 6.1).
6.1 saylı cədvəldən göründüyü kimi, Azərbaycanda lizinq əməliyyatlarının orta müddəti 36 ay, orta illik faiz dərəcəsi 20%, avans ödənişləri 18-25%-dir.
.