MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 268 qoşalıqdan, həm də sadə danışıq dilinə məxsus antonim- l ərdən istifadə etmişdir: H ətta on yeddi yaşlı sütül və qırx beş yaşlı ahıl əsgər d ə qaşığını buraxıb samoqon söhbətinin nə ilə qurtaracağını gözləyirdilər (IV, 243). Bel əliklə, fikrimizi ümumiləşdirsək, deməliyik ki, Ə.Əbülhəsən dilimizin lüğət tərkibində olan antonim sözl ərdən “Dostluq qalası” romanının dilində əsərin mövzusuna, m əzmununa, tiplərin xarakterinə uyğun olaraq müxt əlif üslubi məqamlarda, yeni məna çalarlıqları ilə istifad ə etmişdir. Yazıçı antonim sözlər vasitəsilə əsərin lüğət tərkibini zənginləşdirmiş, yeni ifadə tərzləri yarat- mış, antonim cərgələri genişləndirmişdir. Ədib antonim- l ərdən təsirli üslubi vasitə kimi faydalanaraq, sözlər, hadis ələr arasındakı zidd cəhətləri daha qabarıq vermiş, q əhrəmanların daxili aləminin açılmasına, təsvir olunan hadis ənin oxucuya hərtərəfli çatdırılmasına nail olmuşdur. Habel ə canlı xalq dilindən bəhrələnərək, özü yeni antonim qoşalıqları (dubletləri) yaratmışdır. Frazeoloji vasit ələr. Bədii əsərin dilində leksik materiallarla yanaşı, frazeoloji vasitələr də mühüm yer tutur. Əsərdə bədiilik, obrazlılıq, emosionallıq, ekspres- sivlik kimi keyfiyy ətlərin verilməsində frazeoloji vasi- t ələrin – atalar sözləri və məsəllərin, hikmətli ifadələrin – atalar sözl əri və məsəllərin, hikmətli ifadələrin, aforizml ərin və bu bölgüyə daxil olan digər söz qruplarının rolu əvəzsizdir. Dig ər tərəfdən, əsərdə surətin dilinin fərdiləşdirilib tipikl əşdirilməsində, tipin, portretin mənəvi keyfiyyətinin açılıb üzə çıxarılmasında, surətin daxili həyəcanının, psixolojig ərginliyinin dolğun əks etdirilməsində, əsərdə Az ərbaycan dili məsələləri 269 maraqlı süjet xətti yaradılmasında, milli koloritin veril- m əsində, təsvir olunan şəraitin canlı, əlvan boyalarla əks etdirilm əsində, yazıçının xalq dilindən istifadə etmək bacarığının üzə çıxarılmasında, onun təhkiyə dilinin ümumxalq dilin ə yaxınlaşdırılmasında, əsərin ideyasının oxucuya tez v ə aydın çatmasında frazeoloji vasitələr böyük rol oynayır. Frazeoloji vasit ələri xalq yaradır. Doğrudur, sənət- karlar özl əri də bəzən frazeoloji vasitələr yaradırlar ki, bu da f ərdi-üslubi frazeoloji vasitələr adlanır. Lakin sənət- karların müraciət etdiyi əsas mənbə ümumxalq dili, onun söz s ərvətidir. “Sənətkarın ustalığı da məhz belə bir m ənbədən necə istifadə etməsi, ümumxalq dili ifadələrini b ədii əsərin dilində işlədə bilmə bacarığı ilə ölçülür. Çünki ümumxalq dili el ə tükənməz imkanlara malikdir ki, onu heç bir f ərdi yaradıcılıq məhsulu əvəz edə bilməz” 93 . Ə.Əbülhəsən ümumxalq dilindən, onun folklorundan, xalqın sınanmış çoxəsrlik həyat təcrübəsinin dildə təsbit olunmuş, sabitləşmiş gerçəkliyindən, bu təcrübəyə istina- d ən təşəkkül tapmış müdrik deyim və yozumlarından s ənətkarlıqla istifadə etmişdir. Belə bir istifadənin əhəmiy- y əti bir də burasındadır ki, o, fitrətən xəlqi olan bir s ənətkarın fərdi nasir dəst-xətti timsalında xalq dilinin tük ənməz potensial imkanlarını, bu dilin ən dərin və incə m ənaları ifadə edə bilmək qüdrətini bütün parlaqlığı ilə nümayiş etdirir. Digər tərəfdən, ədibin özünü də səciy- y ələndirmək onun nasir kimi orijinallığını və novator- luğunu üzə çıxarmaq üçün də yaxşı bir fürsət yaratmış olur. Materialın zənginliyi, əslində, onu ayrıca bir araşdırma 93 Q əzənfər Kazımov. Komik-bədii vasitələr. Bakı, “Yazıçı” nəşriyyatı, 1983, s əh.157. Misir S əfərov 270 mövzusu edir. lakin apardığımız tədqiqatın tələbinə uyğun olaraq, xüsusil ə, romanın bədii semanrikası baxımından burada h əmin mövzu ilə əlaqədar bir cəhətin – yazıçının atalar sözl əri və məsəllərdən istifadənin üslubi imkanları, bu xalq incil ərini öz yaradıcılıq laboratoriyasında sınaqdan keçirib öz sözün, fikrin ə hansı yolla, üsulla və necə qaynaq etm əsi üzərində dayanacağıq. Şifahi xalq ədəbiyyatının qədim janrlarından olan atalar sözl əri və məsəldə xalqın adət-ənənəsi, həyata və insanlara münasib əti , psixologiyası, düşüncəsi və s. əhya olunmuşdur. Atalar sözləri və məsəllər əsrlərin sırasından keç ərək bu günümüzə qədər gəlmiş və yaradıcısı olduğu xalqın ictimai-tarixi həyat mübarizəsinin tərənnümü, t ərcümanı kimi müasirimiz üçün böyük qiymət kəsb etmişdir. Onlarda dövrün, zamanın, müəyyən ictimai quruluşun, xalqın həyat tərzinin inikası, xalqın fəlsəfəsi, düşüncəsi, zəkası və bundan doğan xalq dilinin milli koloriti dolğun və yığcam bir şəkildə əks olunur. H əcmcə kiçik, mənaca dərin və təsirli olan atalar sözl əri və məsəllər dolğun, obrazlı ifadə vasitəsidir. “M əsəllər və atalar sözləri mükəmməl bədii-poetik nümu- n ələr kimi məişət və cəmiyyətin ən müxtəlif sahələrini əhatə edərək eyibləri açır, yaraları neştərləyir... Cəmi bir neç ə sözdən, bir cümlədən ibarət olan atalar sözü və ya m əsəl yazılı ədəbiyyatın böyük həcmli əsərlərinin siqlətini özünd ə təcəssüm etdirir” 94 . Bu s əbəbdəndir ki, surəti düzgün s əciyyələndirmək, hadisələri obrazlı, canlı vermək, əsərin dilini xəlqiləşdirmək və s. üçün zəngin və rənga- r əng üslubi imkanlara malik olan atalar sözü və məsəl- l ərdən bədii söz ustaları geniş istifadə edirlər. 94 Tofiq Hacıyev. Sabir: qaynaqlar və sələflər. Bakl, Yazıçı, 1980, səh.11. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|