Mineral güBRƏLƏRİn təSNİfati

Ammonyaklaşdırılmış superfosfat tərkibində 2–3% azot olan hidroskopik olmayan quru maddədir. P₂O₅:N nisbəti belə sadə gübrədə çox böyükdür. Azotlu–fosforlu gübrələrdə P₂O₅ miqdarı 1 kq azota görə 1–4 kq həddində olmalıdır. Buna görə də ammonyaklaşdırılmış superfosfat adətən azotlu gübrələrlə qarışdırılır. Həmçinin, fosfat və sulfat turşuları qarışığını əlavə etməklə sadə superfosfatın ammonyaklaşdırılması mümkündür.

Superfosfatın ammonyaklaşdırılması zamanı fosfat turşu-sunun neytrallaşması reaksiyası gedir. Neytrallaşma zamanı monoammoniumfosfat əmələ gəlir.

H₃PO₄(m) + NH₃(qaz) = NH₄H₂PO₄(bərk) + 147 kC

Neytrallaşma istiliyinin ayrılması nəticəsində məhsulun temperaturu təqribən 80⁰C–yə qədər yüksəlir, buna əsasən də superfosfatın nəmliyi 2,5%-ə qədər qurudulur. Ammonyakın stexiometrik sərfi zamanı superfosfatda P₂O_5s.h.o. azalmır. Daha dərin ammonyaklaşma zamanı diammoniumfosfat əmələ gəlir (1 kq P₂O_5sərb – 0,48 kq NH₃).

H₃PO₄(m) + 2NH₃(qaz) = (NH₄)₂ HPO₄(bərk) + 215 kC

CaSO₄ iştirakı zamanı ammonium və kalsium fosfatların tamamilə sitratda həll olan dikalsiumfosfata və ammonium sulfata keçməsi mümkündür:

H₃PO₄ + 2NH₃ + CaSO₄= CaHPO₄ + (NH₄)₂SO₄

Analoji olaraq maqnezium duzlarının iştirakı zamanı dimaqneziumfosfat əmələ gəlir. Belə dərin ammonyaklaşma suda həll ola bilən P₂O₅-in retroqradasiyasına gətirib çıxarır, lakin bu zaman mənimsənilən P₂O₅–in miqdarı cüzi olaraq azalır, sonradan ammonyakın sərfinin artması mənimsənil-məyən üçkalsiumfosfatı əmələ gətirir.

Qara-Tau fosforitindən alınmış ammonyaklaşdırılmış superfosfatın 25⁰C-yə qədər soyudulması zamanı monokal-siumfosfat kristallaşır, nəticədə superfosfat bərkiyir. Ammon-yaklaşdırılmış məhsulun yaprıxmasını azaltmaq üçün onu qurutma və səpələnmə yolu ilə soyutmaqla kristallaşma prosesini sürətləndirmək lazımdır.

Superfosfat fırlanan barabanda qazşəkilli ammonyakın fasiləsiz olaraq məhlulun alt hissəsinə verilməsi ilə ammonyaklaşdırılır. Ammonyakın 2%-ə qədər sərfi zamanı NH₃–ün udulma dərəcəsi 97–99% təşkil edir.

Ammonyaklaşdırılmış superfosfatın tərkibi cədvəl 1-də verilmişdir.

Cədvəl 1.

Sadə superfosfatın tərkibi

Superfosfatın növü	Tərkibi, %
	P2O5mən	P2O5sərb	H2O	N
Apatit konsentratından alınan: dənəvərləşdirilmiş	20 ± 1	1 – 2,5	4,0
Tozşəkilli qurudulmuş, neytrallaşdırılmış	20 ± 1	 2,5	5,0	-
Tozşəkilli	20 ± 1	 5,0	12,0
Qara – Tau fosforitindən alınan: dənəvərləşdirilmiş ammonyaklaşdırılmış	15 ± 1	 0,5	3,0	1,5 – 2,5
Qurudulmuş ammonyaklaşdırılmış	15 ± 1	 0,5	3,0	1,5 – 2,5