Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 lereyası, hadisələr və gerçəklər polifoniyası – hər biri məhz bu daşın büllurunda yeni çalar və dəyər kəsb edə bilirlər. Əsəd Cahangirin 1997-2000-ci illər arasında yazdığı "Səs”", "Söz"” və "Rəng"” silsiləsindən olan yazıları da yeni estetik baxışın, fərqli düşüncə tərzinin ifadəçisi kimi ədəbi tənqidi- mizin uğurlu faktı hesab olunmalıdır. Bu yazılarda ilk dəfə olaraq səs, söz və rəng anlayışları qu- ru, sxematik bir anlam kimi deyil, canlı, nəfəs alan mövcudluq kimi götürülür. Onların etimolojisinə varılır, ilahi, ilkin başlan- ğıcdan çağdaş günümüzədək keçdikləri təkamül yolu təfsirini tapır, hansı təbəddülatlara məruz qaldığı, müxtəlif ədəbi şəxsiyyətlərin yaradıcılığında hansı formada təcəlla etdiyi gös- tərilir. Məsələn, tənqidçinin "Söz”" məqaləsini nəzərdən keçi- rək. Sözü iki anlamda – Söz və söz kimi alan Ə.Cahangirə görə bunlardan birincisi, yəni Söz üçün ağıl, zəka, həqiqət, "Zəkanın özü"” kimi qneseoloji əlamətlər, söz üçün isə duyğu, hiss və yalan kimi patetik, pafoslu keyfiyyətlər xarakterikdir. Ədəbiy- yatımıza bu kontekstdən yanaşan müəllif Sözdən sözə və əksinə sözdən Sözə doğru gedilən yolun trayektoriyasını cız- mağa salışır. "Dünya Sözün bətnindən doğulub, söz isə dünyanın" - yazan Ə.Cahangir "Sözün yarandığı vaxtdan mifə doğru gələn təka- mül yolunu izləyir və mifi Sözdən sözə keçidin məzmun baş- lanğıcı" kimi səciyyələndirir. Nədən ki, mif, əsatir zəkaya və həqiqətə deyil, daha çox duyğu və yalana əsaslandığından onun Sözü dərk etməsi mümkünsüzdür. "Ağılsız" mif Sözü ağılla dərk edə bilməz, məhz duya bilərdi". Müəllifə görə poetik söz də dünyanı dərkin mifik tipində olduğundan, yəni əsasında yalan dayandığından onun da Sözü öz nəhəngliyində yaşatma ehtimalı azdır. Poetik düşüncədən fərqli olaraq, mahiyyətində həqiqət duran dini düşüncəni Sözə xidmətin göstəricisi hesab edən Ə.Cahangir yaradıcılığında bunların vəhdətini həm poe- tik, həm də dini və fəlsəfi düşüncənin sintezini verən N.Gən- cəvini sözdən SÖZə keçidin müəllifi kimi dəyərləndirir. Daha sonra, poetik fikrin öz ifadə imkanlarını genişlən- 14 dirməsi ilə sözün də müstəsnalıq, müstəqillik statusu qazan- masını vurğulayan tənqidçi bu dəyişməni Füzuli yaradıcılığının xidməti hesab edərək, "Füzuli divanındakı qəzəllər SÖZdən sözə keçidin formal göstəricisi idi" yazır. Beləcə, Ə.Cahangir mahiyyətində zəka, idrak və həqiqət duran SÖZ və yalan, duyğu, hiss duran söz anlayışlarının hansı eniş, yaxud yüksəlişlə müşayiət olunmasını çağımıza qədər izləyir. "…SÖZdən sözə və sözdən SÖZə keçidin trayektoriya- sı düz xətt deyil, çevrə boyunca gedirdi" yazan müəllifə görə M.P.Vaqif yaradıcılığında bu gediş "məsafəcə SÖZdən uzaq olsa da, istiqamətcə SÖZə doğru idi"sə sovet dövründə sözün özü belə cəmiyyətdə gedən saxta proseslərə adekvat olaraq məhvərindən çıxmış, ehtiva elədiyi keyfiyyətlərdən məhrum olmuşdur. Yalnız bir neçə sənətkarın yaradıcılığında bu anlam- ların əzəli əsasının bərpa olunduğunu qeyd edən tənqidçi üçün bu qayıdış Ə.Əylislidə Həqiqətə çatmayıb Mifdə qalan sözün, Anarda isə həm də Həqiqətə çatan sözün dirilməsi ilə əlamət- dardır. Nəhayət, SÖZün dirilməsinin İ.Hüseynovun yaradıcılı- ğında əyaniləşdiyini vurğulayan müəllif burada artıq Həqiqətə çatıb özünüdərk etmiş, əbədiyyətə, ölməzliyə qovuşmuş insan, yazıçı obrazının ehtiva olunduğunu yazır. Bu tipli məqalələr 1990-cı illərin sonlarında, müəyyən nə- fəsdərim dövründən sonra meydana çıxmaqla göstərir ki, tən- qid özünün axtarış, yeni rakurs müəyyənləşdirmə, ədəbiyyatı- mıza fərqli tərzdə yanaşma mərhələsini yaşayır. İnanırıq ki, yeni estetik prinsiplərin təşəkkülü zəruriliyi bu sahədəki axtarış çabasını və yeni təfəkkür quruculuğu əzmini artıracaqdır. 15 OBYEKTİVLİK MEYARI İLƏ Vaxt vardı keçmiş Sovetlər İttifaqında ədəbi tənqidin ədə- biyyatda yerini və rolunu müəyyənləşdirmək, yaradıcılıq sahəsi kimi təsdiq etmək haqda xüsusi iclaslar, müşavirələr təşkil olunurdu. Əksər vaxtı qoyulan məsələ dolğun və real şərhini tapmasa da, hər halda bu yığıncaqların çağırılmasını zəruri edən ədəbi tənqidin dominant mövqeyi, aparıcı görkəmi idi, “mən varamsa, fəaliyyət göstərirəmsə, əməyimi qiymətləndir” tələbə idi. İndi bu cür iddialarla ədəbi tənqid kimsəni məşğul edə bilməz. Ona görə yox ki, artıq bu məcrada bütün suallar cavablandırılıb, tənqid əlahiddə yaradıcılıq və xarakter cizgiləri qazanıb (bu günün özündə belə tənqidi yaradıcılıq sahəsi kimi inkar edənlər var və günü sabah “tənqid lazımdırmı?” mövzu- sunda müşavirə təşkil olunsa onu ədəbiyyat üçün “xarici səs” hesab edib kənarlaşdırmağa hazır olanlar tapılacaq, hətta tənqidin bircə xoş sözünə nə qədər nə qədər həsrətli olsalar be- lə...), sadəcə olaraq ona görə ki, bu gün ədəbiyyat adamını tən- qidin hazırkı durumu maraqlandırır, çağırılan iclasların, yazılan məqalələrin zəifliyindən, süstlüyündən, ən sərt halda isə yoxlu- ğundan-ölümündən bəhs edilir. Məsələn, bir neçə il bundan əvvəl tənqidçi C.Yusifli “Tənqidin ölümü” adlandırdığı məru- zəsində qeyd edirdi ki, “indi tənqid, düzdürmən bu sözü işlət- mək istəməzdim, yiyəsiz ölüyə bənzəyir. Ağlayanı çox olsa da ortadan götürəni yoxdur”. Hazırdasa belə düşünmək haqsızlıq olardı. Ən azı ona görə ki, bugünkü yazılarda tənqidin prob- lemləri çözülməyə başlanılıb və yaxşı cəhətdir ki, bu təşəb- büslərin çoxu artıq tənqidçilərin özləri tərəfindən göstərilir. Demək olmaz ki, tənqidin zəiflədiyi, gücdən düşdüyü son bir neçə onillikdə onun vəziyyəti tənqidçiləri maraqlandır- mayıb, səbəblərini açıqlamağa cəhd göstərilməyib. Müxtəlif vaxtlarda etiraz nidaları eşidilib, “karvanbaşı, yolun hayana- dır?” deyə həyəcan təbili çalanlar da olub. Amma bu hallar təsadüfi səciyyə daşıdığı, deyək ki, adda-budda səsləndiyi üçün ədəbiyyatın aparıcı mövzusuna çevrilməyib, ya da sadəcə “biz- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|