Microsoft Word Tezisler Tercume 2009 2010 2011. doc

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
47 
Qurandan alınmış ifadələr: “allahu-səməd”, “qul hüvəllahı əhəd” 
Elmi, fəlsəfi, dini terminlər: ənəlhəq, ənəllah. 
Bəzi saylar, hərf adları: “Əbcəd ilə həm əlif beydir yüzün”. 
Daha çox dini-fəlsəfi üslubda yazılmış şeirlərdə bir sıra adlar-bunlardan bir qis-
mi dini, əfsanəvi və tarixi şəxslərin adlarıdır:Adəm, Həvva, Nuh, Süleyman, Musa, İsa. 
Nəsiminin dini-fəlsəfi üslubda yazılan  şeirləri başqa  şairlərin  şeirlərindən bu-
nunla fərqlənir ki, belə şeirlər xitablar, nidalar, çağırış, hökm və əmrlər ifadə edən 
sözlərlə dolğundur.  Mən bu cahanə sığmazam. Kəs sözünü və əbsəm ol. 
Klassik şeir-qəzəl üslubunu və dini-təbliği-fəlsəfi şeir üslubunu diqqətlə nəzər-
dən keçirdikdə aydın olur ki, bu üslubların formalaşmasında Nəsiminin rolu həlledici 
olmuşdur. 
 
 
DİALEKTLƏRİMİZDƏKİ İSİMLƏR VƏ FELLƏR 
(Oğuz rayonunun materialları əsasında) 
Vüsalə QƏRİBZADƏ 
ADPU-nun filologiya fakültəsi,II kurs, 201-ci qrup 
Elmi rəhbər: prof. B. Xəlilov 
 
Məhdud dairədə işlədilən dialekt və şivə sözlərinə dialektizmlər deyilir. Dilçi-
lik  ədəbiyyatında dialektizmlər qeyri-ədəbi dil ünsürləri hesab olunsada onların 
ədəbi dildə qarşılığı vardır.Dialektizmlərin muasir Azərbaycan dilinin zənginləş-
məsində böyük əhəmiyyəti vardır. Oğuz rayonunun dialektləri Azərbaycan dilinin 
dialektoloji lüğətinin tərkibində özünəməxsus yer tutur.Oğuz dialektində isim və 
fellər sayına görə üstünlük təşkil edir. Onların bir qismini heca tipləri üzrə nəzər-
dən keçirək. 
1. Oğuz rayonunun dialektlərində işlədilən isimlər: 
a) 1 hecalı isimlər üzrə aşağıdakı nümunələri göstərə bilərik: 
öj (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 387) – düşmən, zidd 
Məsələn: O, mənnən öjdü. 
tuğ(Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 506) – narın süpürgə 
Məsələn: Tuğ yumuşaxdı, tozu süpürür. 
sirt (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 440)  – zirvə 
Məsələn: Qazmaların sirtiynən sən qalx, mən də suzqa suyu kəsiciyəm. 
şəl (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 461)  - yarpaq 
Məsələn: Ağaşdan şəllər töküldü. 
b) 2 hecalı isimlər üzrə aşağıdakı nümunələri göstərə bilərik: 
doqqaz (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 138) – çəpər 

---

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
48 
Məsələn: Doqqaz ağaclardan hazırlanır. 
cicil (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 78)  - itburnu 
Məsələn: Soyuxdəyməsi olana cicil xeyirdi. 
tülü (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 512) – oğru 
Məsələn: Oğru olufdu, ona görə ona tülü di:llər 
qilif (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 305) – yorğan – 
döşək astarı 
Məsələn: Gedirəm yorğana qilif alım. 
ko:ğa(Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 257)  – ucu qırmaq 
şəkilli uzun ağac və ya dəmir 
Məsələn: Çöreyi ko:guyə taxıf təndirdə qızadıllar. 
kirtik (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 256) – işlədilmiş 
sabun qalığı 
Məsələn: O kirtiyi ver əlim yu:m. 
öynə (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 390)  - günorta 
yeməyi vaxti  
Məsələn: Qış oynəsi çox şaqqa olur. 
kilkə (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 254)  - çay puçalı 
Məsələn: Ay qız, o kilkəni at, çayniki yaxala, təzədən dəmlə. 
c) 3 hecalı isimlər üzrə aşağıdakı nümunələri göstərə bilərik: 
uçuncax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 515) – 
yelləncək 
Məsələn: Gəti bir uçuncax sal uçunax. 
cümcümə (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 83) - hiylə 
Məsələn: Bunun işi  tamam cümcümədi. 
qilo:şa (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh 297) – xəbərçi 
Məsələn: Qilo:şa axlına gələni danışar. 
2. Oğuz rayonunun dialektlərində işlədilən fellər: 
a) 3 hecalı fellər üzrə aşağıdakı nümunələri göstərə bilərik: 
burşdamax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 67) – 
tumur-cuqlamaq 
Məsələn: Yayda ağaşdar burşduyur. 
çul düşməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 107) – 
əldən düşmək 
Məsələn: Gidif çul düşəllər. 
hərfləməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 202) – 
kifləmək, ərp bağlamaq 
Məsələn: Qatıx hərfli: f 

---

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
49 
hoyxurmax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 209) – 
üşüyən zaman əlləri nəfəslə qızdırmaq 
Məsələn: Əllərin bərk üşüyürdü, hoyxurdum bir qədər qızındım. 
işarmax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 238) –şit-şit 
gülmək 
Məsələn: Niyə işarırsan? 
lej düşməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 326) – 
düşmən olmaq 
Məsələn: Aralarında nə olufsa, İskəndərnən Yunus lej tüşüflər. 
macdamax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 341) – 
lobya və ya xiyar tağının sarınması üçün onun dibinə ağac, çubuq basdırmaq 
Məsələn: Paxlanı sabah macdıyacam. 
süyüşməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 453) – 
xəlvətcə qaçmaq 
Məsələn: Dalaşan uşağ süyüşüf aradan çıxdı. 
tıncıxmax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 496) – ürəyi 
darıxmaq 
Məsələn: Kök adam həmişə tıncıxır. 
yayxammax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 543) – 
lovğalanmaq 
Məsələn: Adam çox yayxammaz. 
vallamax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh.530) – 
aldatmaq, kələk gəlmək 
Məsələn: Sənə didim axı, mə:i vallama. 
b) 4 hecalı fellər üzrə aşağıdakı nümunələri göstərmək olar: 
cıbrıxlamax (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 75) – qər-
zəkdən çıxarmaq 
Məsələn: Şabalıdı cıbrıxla, mən də gəlləm. 
çitələməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 104) – tələsik 
tikmək 
Məsələn: Ala bu köynəyi çitələ ver. 
əyişdirməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 168) – isti suyu 
soyutmaq və ya əksinə 
Məsələn: Al bu çayı əyişdir. 
dürmələməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007.səh.148) – bük-
mələmək 
Məsələn: Otu dürmələ, doldur buxariyə külək girməsin. 
həfra düşməx (Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı. 2007. səh. 199) – 
didərgin düşmək 

---