Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Tənqidi təfəkkür.
- 3. Məntiqi təfəkkür
- 6. Nəzəri təfəkkür.
- 8. İnduktiv təfəkkür.
- 10. Texniki təfəkkür.
53
nəzəriyyəsinin daha geniş planda tətbiqi müşahidə olunmaqdadır. Təlimin müasir metodları adlı kitabda oxuyuruq: Şagirdlərin təfəkkürünü inkişaf etdirmək üçün müəllimlər təfəkkür prosesi və onun xüsusiyyətlərinə bələd olmağa çalışırlar. Məlumdur ki, təfəkkür müxtəlif növlərə malikdir. Məsələn: 1. Tənqidi təfəkkür. Hər hansı hadisəyə şübhə ilə yanaşmaq, etiraz etmək, fikir söyləmək və s. tənqidi təfəkkürdür.
Dialektik təfəkkür dedikdə-hadisələrdə ziddiyətlərin vəhdətini və mübarizəsini, yeniliklərin necə yarandığını görmək və onların inkişaf istqamətlərini aşkar etmək nəzərdə tutulur. 3. Məntiqi təfəkkür Məntiqi təfəkkür dedikdə biliklərin əqli şəkildə qavranılması, köhnə biliklərlə yeni biliklər arasında sıx bağlılıq başa düşülür. 4. Ümumiləşmiş təfəkkür. Ümumiləşmiş təfəkkür dedikdə elmi biliklərin fərqli və oxşar cəhətlərini aşkar etmək başa düşülür.
Bu, oxşar əlamətləri qruplar, siniflər üzrə birləşdirməyi nəzərdə tutulur.
Bu, ən yüksək ümumiləşdirilmiş hadisələrin ən vacib qanunauyğunluqlarını dərk etdirməkdir.
Bu, fikrin ümumi haldan xüsusi hala, kokret fikrə doğru inkişafıdır.
Bu fikrin xüsusi haldan ümumi hala keçməsi və nəticə çıxarılmasıdır.
54 Bu, göstəriciləri ardıcıl, sistemli yerinə yetirməkdir.
Bu, texniki yeniliklər üçün fikri fəallıq, şagirdi texniki əməyə hazırlamaqdır. 11. Reproduktiv təfəkkür. Bu, mənimsənilmiş bilikləri aktivləşdirməyə çalışan fikri fəallıqdır.
Bu, yeni elmi tapşırıqları, məsələləri müstəqil həll etmək imkanı verir.
Bu, təbiət və cəmiyyətin qanunauyğunluqlarını düzgün inkişaf etdirmək, elmi dünyagörüşü formalaşdırmaqdır. Müəllimlər şagirdlərin fəallığını inkişaf etdirmək üçün hansı növ təfəkkürün çatışmadığını müəyyən etdikdən sonra onun inkişaf etdirilməsi qayğısına qalmaqla keyfiyyət əldə edilməsinə, şagirdin irəliyə doğru inkişafına imkan yaradırlar. Şagidlərin təfəkkürünün inkişaf etdirilməsi üçün müəyyən prinsiplərin nəzərə alınması məsləhət görülür. Göründüyü kimi kitab müəllifləri Qardner nəzəriyyəsini yeni şəraitdə daha kiçik detallarına gedib çıxmışlar. Bunun isə başlıca səbəbi şagird intellektinə təsir etməyin yeni metod və yollarını axtarmaqdan ibarətdir. Yəhudi xalqının müdrik bir sözü var: “Bütün çıxılmaz vəziyyətlərdən iki çıxış nöqtəsi var”. Bu, ağlın çevikliyinə, bütün vəziyyətlərdə alternativ yol axtarmaq zəruriyyətinə işarədir. Hər bir fikrə alternativ axtarmaq, mütləq ideyaları hazır standart fikirlərlə yeniləşdirmək ideyası müasir təhsilin qarşısında duran əsas vəzifələrdəndir. Bu gün dünya şöhrətli alimlərdən Lütfizadənin, R. Əliyevin nəzəriyyələri mövcud elmi kəşflərin alternativi kimi diqqəti cəlb edir. Alternativ düşüncə inkişafın əsasıdır. Əgər elmdə alternativ
55
düşüncə yaranmasa onun inkişafı olmayacaq. Çünki mövcud elmi nailiyyətlər ümumi qanunauyğunluqları müəyyənləşdirir. Buna görə də biz tərtib etdiyimiz testlərdə sualları elə şəkildə qurmalıyıq ki, şagirdin konkret intellektinə yönəlsin. Test cavablarını hazır biliklərin yoxlanmasından məntiqi düşüncəyə istiqamətləndirmək daha çox əhəmiyyətlidir. Tam bildiyimiz şeylərin içindən bilmədiklərimiz cəhətləri araşdırmaq bacarığı yaratmalıyıq. O şey ki, bizlərə tam aşikardır, Orda da gizli bir xəzinə vardır. N. Gəncəvi bu beyt ilə deyir ki, bildiyimiz bir şeyin içində minlərlə bilmədiyimiz sirlər vardır. həmin sirləri öyrənməyə səy etməliyik. Bu kəlam müasir təlim strategiyasının əsasını təşkil edə bilər. Bizim bildiklərimizin içərisində bilmədiyimiz minlərlə cəhət mövcuddur. Əgər müəllim öz dərsinə bu məntiqlə yanaşsa elmin tərəqqisi yolunda şagirdləri düzgün istiqamətləndirmiş olar.
56 ANA DİLİNİN ÖYRƏNİLMƏSİNİN MƏRHƏLƏLƏRİ Məktəbəqədər dövrdə dilin mənimsənilməsi imkanları
Çox zaman alimləri belə suallar maraqlandırır. Uşaq ana dilini öyrənməyə nə vaxtdan başlayır? Yəqin ki, bu suala hər kəs asanlıqla belə cavab verər: ana laylalarından! Biz də bu fikirdəyik. Lakin bu sadə sual-cavabın arxasında ana dilini öyrənməyin çox vacib bir sirri gizlənir. Uşaqlar məktəbə gələnə qədər kifayət qədər şeir əzbərləyir, nağıl bilirlər. Onlar məktəbə böyük bir həvəslə gəlirlər. Lakin bir sıra hallarda məktəb körpələrin poeziyaya olan bu həvəsini konkret bir qəlibə salır, onu məhdudlaşdırır. Nəticədə dünən şeiri çox asanlıqla əzbərləyən bir uşaq birdən-birə passivləşir. 4-5 yaşında uzun uzadı foklor nümunələrini birnəfəsə deyən körpə sanki çevrilib başqası olur. Axı, nə olmuşdur?! Nə üçün bu gün o, müəllimin ciddi şəkildə tapşırdığı bir əsəri əzbərləyə bilmir, və ya əzbərləmək istəmir? Bir şey tam aydındır: qaydalar varsa orada qaydaların qorunması da var. Başqa sözlə dil qanunlarınının pozulmaz sərhədləri var. Deməli haradasa məhdudiyyət var. Dil qanunlarının tətbiq olunması qaydaları var. Sanki uşaq birdən- birə foklor dünyasından ilk baxışda qanun-qaydası olmayan azad bir dünyadan ölçülü-biçili bir aləmə düşür. Oturmuşdum divanda, Qarmonum da yanımda. Birdən qapı döyüldü, Açdım gördüm canavar. Canavarı öldürdüm Başım dəydi divara. Divardan bir qız çıxdı Adını qoydum Tamara. Çox uzun olan bu folklor nümunəsini əzbər bilməyən uşaq yoxdur. Şeirə diqqət edək. Bəndlər arasında heç bir məntiqi
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|