Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
61
töhfəmizdir. Çalışdıq, şəkillərin diliylə onlar üçün riyaziyyat aləminə, məntiq dünyasına bir cığır açaq. Boyaları seçməkdə onlara sərbəstlik verdik, hər bir şəkli rəngləyərkən təxəyüllərinin gücünə arxalansınlar istədik. Düşüncə qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün sadə suallar tərtib etdik. Fikirləşdik ki, əziz valideynlər, bu xırdaca məsələlərin şərtini anlamaqda balalarınıza kömək əlinizi həvəslə uzadarsınız. Ümidvarıq ki, bir balaca əməyimiz körpələrimizə bu mürəkkəb dünyamızı addım-addım dərk etməkdə bir vasitə olacaq. Uğurlar olsun! (23,3) Yeni tipli ədəbiyyatın yaradılması müasir dövrün tələbləri ilə bağlıdır. Bu problemi düzgün qiymətləndirərək X. Əlizadə yazır: “Bunları və bu sahədə metodik vəsaitin az olduğunu nəzərə alaraq, ibtidai sinif müəllimlərinə kömək məqsədilə öz iş təcrübəmizə əsaslanaraq “Düşün, tap!” adlı metodik vəsaiti hazırlamalı oldum. Vəsaitdə ibtidai siniflərdə didaktik oyunların əhəmiyyəti, yeri, rolu, təşkili metodikası, habelə didaktik oyunların məzmunu və onların cavabları verilmişdir. Vəsait haqqında öz rəy və təkliflərini bildirən oxuculara əvvəlcədən öz minnətdarlığımı bildirirəm. “ Yeni nəşr olunan “Sənin sevdiyin yüz nağıl”, “Şəkilli bilməcələr”, “Düşün tap” və s kimi kitablarda uşaqların intellektinə təsir edəcək yazı nümunələrinin, şəkillərin, dioqramların verilməsi göstərir ki, Azərbaycan Respublikasında Ümumi Təhsilin Milli Kurrikulumu sənədi artıq təkcə məktəblərə deyil, nəşriyyat orqanlarına da təsir etmişdir. Insanlar bir həqiqəti dərk etməyə başlamışlar ki, uşaq intellektinə təsir etmək ona hazır biliklər verməkdən daha faydalıdır. Bu əyləncəli kitabların əksəriyyəti təbiət elmlərinə aiddir. Xüsusilə uşaqlarda riyazi təsəvvürlərin inkişaf etdirilməsinə hesablanmışdır. Riyaziyyatın əhəmiyyəti haqqında dünyanın böyük sənətkarları çox qiymətli fikirlər söyləmişlər. Onlardan aşağıdakıları xatırlatmaq olar:
62 - “Riyaziyyat fənni o əqədər çətindir ki, onu bir qədər əyləncəli etmək imkanından istifadə etmək faydalıdır” (B. Paskal). B. Paskalın bu sözlərini eyni ilə ana dilinə də aid etmək olar. Qrammatikanın qanunları heç də dəqiqliyinə görə riyazi qanunlardan geri qalmır. Buna görə ana dilinin tədrisi prosesində də əyləncə və oyun elementlərindən istifadə son dərəcə zəruridir. - “Riyaziyyat elmlərin şahı, hesab isə riyaziyyatın tacıdır” (K. F. Qaus). Bu fikirlə şərti olaraq razılaşmaq olar. Lakin elmlərin hamısının mahiyyətini düzgün anlayanda onun gözəlliyi, başqa sözlə “elmlərin şahlığı” üzə çıxır. Deməli, dərslər elmin mahiyyətini aşmağa xidmət göstərməlidir. Ana dilinin tədrisi prosesində sözün alt qatında gizlənən məna gözəlliyini üzə çıxartmaq lazımdır. Müəllim buna nail olsa “ana dili bütün elmlərin tacıdır” fikrini hamı təsdiq edər. - “Kimya fizikanın sağ əli, riyaziyyat isə onun görən gözləridir” (M. V. Lomonosov). - “Heç bir bəşər tədqiqatı riyazi isbatdan keçmədən həqiqət adlandırıla bilməz” (Leonardo da Vinçi). - “Riyaziyyatın da özünə məxsus estetika vardır” (A. Kolmoqorov). - “Riyazi həqiqətlər əbədidir”. (F. M. Volter) - “Elm yalnız ona riyaziyyat daxil olduğuna görə elmdir” (İ. Kant). - “Həyat yalnız iki şeylə gözəldir: riyaziyyata yiyələnmək və riyaziyyatı öyrətmək” (S. D. Puasson). - “Riyaziyyatın inkişaf etdirilməsi və təkmilləşdirilməsi dövlətin tərəqqisi ilə sıx bağlıdır” (Napaleon Bonopart). - “Təbiətin ən böyük kitabı riyaziyyat işarələri ilə yazılmışdır” (Q. Qaliley). - “Uçuş riyaziyyat deməkdir” (V.P. Çkalov). 63
- “ O elmin ki, riyaziyyatla əlaqəsi yoxdur və oraya riyazi elmlərdən biri tətbiq edilmir, onda o elmdə heç bir yəqinlik hasil edilə bilməz” (Leonardo da Vinçi). - “Həndəsədə olduğu kimi, poeziyada da ilham lazımdır” (A. S. Puşkin). - “Tez və ya gec hər bir düzgün riyazi ideya bu və ya digər işdə öz tətbiqini tapır” (A. N. Krılov). Bu deyimlərdə diqqəti cəlb edən əsas cəhət riyaziyyat elminin şagird intellektinə güclü təsir etmək imkanlarıdır. “Ana dili”ni riyazi dəqiqliklə öyrənmək onun tədrisində xüsusi əhəmiyyəti kəsb edir. Belə olan tərzdə ana dilinin tədrisi prosesində riyaziyyat elementlərini tətbiq etmək faydalı olmazdmı? Uşaqların çox süvdiyi rəqəmlərlə məktublaşmaq məşğələsini sinfə gətirmək mümkündür. Oyunun qaydası belədir ki, hər rəqəm bir hərfi əvəz edir. Sonra həmin rəqəmləri hərf əvəzinə bir-birinin ardınca yazıb söz almaq mümkü olur. Məsələn, 1 rəqəmi A hərfini, 2 N hərfini, 3 T hərfini və s. göstərir. Əgər biz ana sözünü yazmaq istəyiriksə 121 rəqəmini, “ata” sözünü yazmaq istəyiriksə 131 rəqəmini yazırıq. Müasir mərhələdə bu həqiqəti dərk edən bir sıra nəşriyyatlar uşaqlar üçün nağıl kitabları çap edərkən oxucuların intellektinə təsir edən suallardan yararlanırlar. Məsələn, “Qələm” nəşriyyatı “Yüz sevimli nağıl”seriyasından buraxdığı kitabların sonunda aşağıdakı sual və tapşırıqları vermişdir. * Nağıldakı obrazların adları; onlarda bəyəndiyin və bəyənmədiyin keyfiyyətlər hansıdır? Nəyə görə? *Özündə bəyəndiyin və bəyənmədiyin xüsusiyyətlər varmı? Hansılardır? *Nağıldakı hər hansı hadisəni dəyişmək istərdinmi və necə?
*Nağıl haqqında duyğularınla bağlı şeir yaza bilərsənmi?
64
Nə üçün? *Nağılda sənə qeyri-adi görünən hadisə və obrazlar hansılardır? Hansı cəhətlərinə görə onları qeyri-adi hesab edirsən? Həyatda bu obrazlara və hadisələrə rast gəlmək olarmı? * Hadisələrin baş verdiyi məkanları ardıcıllıqla sadalaya bilərsənmi? * Nağılda rastlaşdığın yeni sözlər və onların mənalarını yaza bilərsənmi? * Nağılla bağlı ssenari yazmalı olsan, hadisə və qəhrəmanları necə seçərdin? *Nağılın müəllifi sən olsaydın, kitaba hansı adı verərdin? Nəyə görə? *Nağılda ən çox sevdiyin bənzətmə hansıdır? *Nağıldakı qəhrəmana məktub yazsan, nə yazardın? *Nağılı oxuduqdan sonra hansı nəticəyə gəldin? *Kitabın üz qabığını sən necə çəkərdin? *Nağılı sən yazsaydın sonunu necə bitirərdin? Ana dilinin zərifliyini, incəliyini və gözəlliyini uşaqlar lap körpəlikdən anlamalıdır. Uzun əsrlər boyu anaların beşik başında oxuduqları laylalar, bayatılar vasitəsilə hələ dünyanın başqa sirləri ilə tanış olmayan uşağa dilin gözəlliyini ana südü ilə əmizdirirlər. Bəlkə elə buna görə də bir sıra xalqlarda “ana dili” termini daha geniş yayılmışdır. Ana dilinin öyrənilməsi prosesində məktəbəqədər yaşlı uşaqların intellekt qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi müstəqil bir problem kimi diqqəti cəlb edir. Bütün anlayışların əsası körpəlikdən qoyulur. Deməli müxtəlif vərdişlərin, bacarıqların və intellektin də əsası bu dövrdən başlanır. “Cücələrim” mahnısının dünya uşaqlarının dilində yayılmasının əsas sirri bu nəğmədəki “C” səslərinin dəfələrlə təkrar olunmasıdır. Uşaq “cip, cip, cip” deyə cücələrin səsini
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|