Microsoft Word qasimli kenale doc
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 1) sərbəst dönərli valyutalar (SDV). Bu valyutalar qeyri-məhdud daxili və xarici dönərliyə malikdirlər və valyuta ehtiyatlarının formalaşdırılması üçün istifadə edilə bilərlər. BVF-nin Nizamnaməsinin yeni redaksiyasına uyğun olaraq (1978-ci il) bu anlayış “ sərbəst istifadə olunan valyuta” anlayışı ilə əvəz olunmuşdur. BVF tövsiyələrinə görə, bu cür valyutalar kimi ABŞ dollarını, avronu, ingilis funt-sterlinqini, sveçrə frankını, yapon ienasını göstərmək olar. Faktiki olaraq sərbəst dönərli valyutalar həmin ölkələrin valyutalarına aid edilir ki, bu ölkələr əsasən sənayecə inkişaf etmişlər və tədiyyə balanslarının cari əməliyyatları üzrə valyuta məhdudiyyətləri yoxdur. 2) nisbətən dönərli valyutalar. Bu valyutalara valyuta məhdudiyyətləri tətbiq edilir və onlar bütün xarici valyutalara mubadilə edilmirlər; 3) qapalı (dönərli olmayan) valyutalar. Bu valyutalar ancaq bir ölkə çərçivəsində fəaliyyət gostərir və dünya valyuta bazarında digər valyutalara dəyişdirilmir. Valyuta məzənnəsi müəyyən bir ölkənin pul vahidinin digər ölkənin pul vahidində və ya beynəlxalq hesablaşma valyuta vahidlərində ifadə edilmiş qiymətidir. Valyuta məzənnəsinin əsasında (xususilə möhkəmləndirilmiş rejim zamanı) valyuta pariteti durur. Valyuta pariteti qanuvericiliklə müəyyən edilmiş iki valyuta arasında olan nisbətdir. Avronun tətbiqinə qədər paritetlər Avropa valyuta sistemi ölkələrində aktiv surətdə istifadə edilirdi. Qızıl-monet standartı zamanı valyuta
məzənnəsinin əsasını qızıl pariteti, yəni iki valyutanın qızıl çəkilərinin nisbəti təşkil edirdi. Praktikada valyutaların məzənnələri ancaq təsadufi olaraq və qısa müddətə onların paritetləri ilə üst-üstə duşə bilər. Bu, tələb və təklifin tarazlığı zamanı baş verir. Qızıl standartı zamanı valyuta məzənnələri paritetdən yalnız “qızıl nöqtələri” sərhədində, yəni ±1% həddində fərqlənə bilərdi. Çünki, qızılın göndərilməsi zamanı çəkilən xərclər heç vaxt onun dəyərinin 1%-ni keçmirdi. Hər bir valyuta sisteminin məxsusi valyuta məzənnəsi rejimi, valyuta məzənnəsinin muəyyən edilməsi və dəyişdirilməsi mexanizmi vardır. Valyuta sisteminin fəaliyyət göstərməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biri də valyuta məzənnəsi rejimidir. ki əks valyuta məzənnəsi rejimi mövcuddur ki, onların da əsasında müxtəlif variantlarda valyuta məzənnəsi rejimi formalaşdırmaq mümkün olur: Təsbit olunmuş valyuta məzənnəsi rejimi və üzən valyuta 11 məzənnəsi rejimi. Təsbit olunmuş valyuta məzənnəsi rejimində ölkənin milli valyutasının məzənnəsi qanunvericilik yolu ilə müəyyənləşdirilir və əsasən çox cüzi kənarlaşmalara (müəyyən dəhliz daxilində) yol verilir.
Təsbit edilmiş məzənnə rejimi dedikdə ölkənin milli valyutasının sərbəst dönərli xarici valyutaya qarşı dəyişməz saxlanılması nəzərdə tutulur. Yəni təsbit edilmiş məzənnənin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o kifayət qədər uzun müddət ərzində (aylar və ya illər) sabit qalır. Məzənnəni sabit saxlamaq üçün Mərkəzi Bank valyuta bazarında tələb və təklifi aktiv alış-satış əməliyyatları vasitəsilə tarazlaşdırır. “Üzən” valyuta məzənnəsi rejiminin tətbiq edildiyi zaman valyuta məzənnəsi valyutaya olan tələb və təklifin təsiri əsasında formalaşır, hər gün və tez-tez dəyişir. Lakin, “üzən” valyuta məzənnəsi rejimi mərkəzi bank tərəfindən valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsinə yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi imkanını istisna etmir. Belə ki, müstəsna hallarda Mərkəzi Bank məzənnənin kəskin tərəddüdlərinin qarşısını almaq məqsədilə valyuta bazarına müdaxilə edib məzənnə dəyişikliyini “hamarlaya” bilər. Hesablama üsuluna görə, valyuta məzənnələri faktiki və paritet (müqayisə olunan ölkələrin valyutalarının alıcılıq qabiliyyəti paritetlərindən çıxış edilərək müəyyən edilən) olurlar. Paritet məzənnələr praktikada tez-tez real hesablama ilə üst-üstə düşmürlər, ondan bu və ya digər tərəfə fərqlənirlər. nflyasiyanı nəzərə almaqla nominal (NM) və real (RM) məzənnələri fərqləndirmək lazımdır. Bununla yanaşı, nominal effektiv valyuta məzənnəsi və real effektiv valyuta məzənnəsi fərqləndirilir. Nominal effektiv valyuta məzənnəsi milli valyuta ilə digər olkələrin valyutaları arasında həmin ölkələrin bu ölkənin valyuta ə məliyyatlarında xususi çəkisindən çıxış edilərək hesablanmış nisbəti əks etdirən valyuta məzənnəsi indeksidir. Real effektiv valyuta məzənnəsi qiymət dəyişmələrini nəzərə almaqla hesablanan nominal effektiv valyuta məzənnəsidir. Milli valyutanın dönərlilik dərəcəsi və valyuta məzənnəsinin səviyyəsi, həmcinin digər valyuta parametrləri valyuta bazarında müəyyən edilir. Valyuta sisteminin digər elementi valyuta məhdudiyyətlərinin mövcudluğu və ya mövcud olmamasıdır. Valyuta sərvətləri ilə əməliyyatlərın məhdudlaşdırılması həmçinin BVF vasitəsilə dövlətlərarası tənzimlənmənin obyekti kimi çıxış edir. 12 Valyuta bazarı xarici valyutanın və müxtəlif valyuta dəyərlilərinin alqı-satqısı üzrə ə məliyyatlar nəticəsində yaranmış sabit iqtisadi və təşkilati münasibətlər sistemidir. Valyuta bazarında müxtəlif iqtisadi subyektlər arasında qarşılıqlı münasibətlər sistemi bərqərar olur. Valyuta bazarının əsas subyektləri kimi transmilli banklar, kommersiya bankları, ticarət-sənaye və maliyyə şirkətləri, mərkəzi banklar, birjalar, beynəlxalq və regional təşkilatlar, fiziki şəxslər və digərləri çıxış edirlər. Valyuta bazarının əsas vəzifəsi beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə xidmət gostərməkdir. Milli valyuta bazarları dedikdə ölkə ərazisində yerləşən bankların ölkənin milli valyutasına münasibətdə, həmçinin onun rezidentlərinə və qeyri-rezidentlərinə valyuta xidmətləri göstərmələri üzrə həyata keçirdikləri əməliyyatların məcmusu başa duşulur. Bundan başqa, şirkətlərin öz aralarında həyata kecirdikləri valyuta əməliyyatları da daxili milli bazar əməliyyatlarına aiddir. Valyuta bazarları xarici pulların alınıb satıldığı məkana deyilir. Valyuta bazarlarında xarici pullar ölkənin öz milli pulu qarşılığında dəyişdirilir. Ancaq, təbii ki, bir ölkənin valyuta bazarında iki xarici pulun da dolaylı və ya dolayısız yoldan, bir-birinə çevrilmə imkanı vardır. Bu açıqlamalara görə, ə gər dünyada tək bir pul vahidi istifadə edilsəydi (məsələn qızıl standartındakı kimi) valyuta bazarı da lazım olmazdı. Halbuki, hər ölkə siyasi suverenliyi nəticəsində fərqli bir pul vahidinə malikdir. Valyuta bazarı əməliyyatlarında ən yüksək həcmə nağd pulların alqı-satqısı deyil, nağdsız valyuta bazarında olan əməliyyatlar təşkil edir.Adətən nağd valyutadan istifadə edənlər, gəzmək məqsədi ilə xaricə getmək, kiçik yığımlarını inflyasiyadan qorumaq və ya valyutadakı dəyər artımlarından spekulyativ mənfəət əldə etmək istəyənlərdir. Ancaq ixracat və idxalat əməliyyatlarında hesablaşmalar, ölkə хаricinə sərmayə göndərilməsi к imi böyük həcmli əməliyyatlar nağdsız ödəmə formasında yerinə yetirilir. Bu cür ödənişlərdə bank köçürmələrindən geniş istifadə edilir. Hər bir milli valyuta bazarı öz xüsusiyyətlərinə malikdir ki, bu da onu unikal, digərlərinə oxşamayan edir.Beləliklə, müasir valyuta sistemləri və valyuta bazarları mahiyyətinə görə dünya səviyyəsində fəaliyyət gostərirlər, bu da onları dünya təsərrufatının və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin vacib tərkib hissəsinə çevirir.
Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|