Microsoft Word qasimli kenale doc
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 müdaxiləsi dövlətin mərkəzi bank qismində valyuta tənzimləməsi məqsədi ilə valyuta bazarına müdaxiləsidir. Mərkəzi bank valyuta bazarında xarici valyutanın kütləvi təklifi və ya yığılması yolu ilə valyuta bazarını tənzimləyə bilir. Valyuta müdaxiləsindən çox vaxt ölkəyə mal və xidmətlər idxalının ixraca nisbətdə sürətlə artması nəticəsində milli valyuta məzənnəsinin xarici valyutaya nəzərən aşağı düşdüyü şəraitdə valyuta məzənnəsinin stabilləşdirilməsi üçün istifadə olunur. Valyuta müdaxiləsi XIX əsrdən tətbiq edilməyə başlamışdır. Qızıl monometallizminin ləğvindən sonra valyuta müdaxiləsi geniş vüsət aldı. 1929-1933-cü illər dünya iqtisadi böhranı zamanı mərkəzi banklar valyuta dempinqinə yardım etmək üçün öz valyuta məzənnələrinin aşağı salınması məqsədini daşıyan valyuta müdaxiləsindən istifadə etmişlər. Valyuta müdaxilələrinin həyata keçirilməsinin maddi bazası kimi 30-cu illərdə ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, taliya, Kanada və başqa ölkələrdə yaradılmış valyuta stabilləşdirilməsi fondları çıxış etmişdir. Bu fondlara -valyuta məzənnəsini tənzimləmək məqsədilə valyuta müdaxilələrindən istifadə edən, qızıl, xarici və milli valyutalar ilə olan dövlət fondları aid edilir. Müasir şəraitdə bu fondların təyinatı və rolu ayrı-ayrı ölkələrdə ə sas xüsusiyyətlərə malikdir. Fransada bu hədəf fondu rəsmi qızıl-valyuta ehtiyatları səviyyəsində müəyyən olunur. Fransa bankı öz müdaxilə əməliyyatlərının xarakter və miqyasını açıqlamamaq üçün bu fondun ölçüləri haqqında məlumatlar nəşr etdirmir. ABŞ-da valyuta stabilləşdirilməsi fondu öz real məğzini itirmişdir (onun həcmi 1934-cü ildən, yəni yaradılması vaxtından 2milyard dollar həcmində dəyişməz qalmışdır.), belə ki, federal ehtiyat bankları valyuta müdaxilələrini əsas etibarilə “svop” müqavilələri ə sasında xarici ölkələrin mərkəzi banklarının kreditləri hesabına həyata keçirirlər. Böyük Britaniyada valyuta stabilləşdirilməsi fondları hal-hazırda ölkənin bütün qızıl-valyuta ehtiyatlarını birləşdirir. Deviz siyasəti ancaq müvəqqəti və məhdud miqyasda valyuta məzənnəsinə təsir edir. Əgər məzənnə formalaşdırılmasının bazar amilləri dövlət tənzimlənməsindən güclüdürsə, o zaman valyuta müdaxiləsinə çəkilən xərclər heç də həmişə valyuta məzənnəsi stabilliyini təmin etmir. Valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası - beynəlxalq hesablaşmaları təmin etmək, valyuta müdaxilələrini həyata keçirmək və valyuta itkilərinden qorunmaq məqsədi ilə 19 dövlətlərin, bankların və TMK-ların valyuta ehtiyatlarının onların tərkibinə müxtətif valyutaları daxil etmək yolu ilə strukturunun tənzimlənməsinə yönəldilmiş siyasətidir. Bu siyasət qeyri-sabit valyutaların satılması və daha sabit, həmçinin beynəlxalq hesablaşmalar üçün vacib olan valyutaların alınması yolu ilə həyata keçirilir. ABŞ dollarının qeyri-sabitliyi onun kapitalist dünyasının rəsmi valyuta ehtiyatlarında olan payının tərəddüdünə səbəb oldu ( 1973-cü ildə 84.3%, 1983-cü ildə 71.3%, 1993-cü ildə təxminən 60%). Mövqelərin möhkəmləndirilməsi ilə əlaqədar olaraq rəsmi ehtiyatlarda alman markının (təxminən 20%), yapon ienasının, isveçrə frankının payı artır. Valyuta pariteti və valyuta məzənnəsi rejimi milli və dövlətlərarası tənzimlənmənin obyektidir. Bretton-Vudsk razılaşmasına əsasən ölkələr dollara nisbətdə bazar məzənnəsi əsasında BVF-də milli valyuta məzənnəsini möhkəmləndirdilər və rəsmi qızıl qiymətinə uyğun olaraq valyutanın qızıl tərkibini müəyyənləşdirdilər. Fondun üzv dövlətləri öhdəlik götürdülər ki, bazarda öz valyutalarının məzənnələrinin paritetdən ± 1% yuxarı yayınmasına yol verməsinlər. ( Avropa valyuta razılaşmasına əsasən Qərbi Avropa ölkələri üçün ±0,75%). Möhkəmləndirilmiş məzənnə rejimi zamanı periodik olaraq valyuta ziddiyyətlərini kəskinləşdirən valyuta təhrifləri-rəsmi və bazar məzənnələrinin uyğunsuzluğu baş verirdi. Bretton-Vudsk sisteminin böhranı nəticəsində bazar tələbi və təklifinin təsiri altında nisbətən sərbəst tərəddüd edən üzən valyuta məzənnələri rejimi təqdim olundu. 1971-ci ilin avqustunda xarici ölkələrin mərkəzi bankları üçün dolların qızıla mübadiləsinin dayandırılması nəticəsində ölkələrin ə ksəriyyəti üzən valyuta məzənnəsi rejiminə keçdilər. Bu, 1973-cü il 16 mart tarixində “qrup 10”-un Paris razılaşması əsasında möhkəmləndirildi. Qarşılıqlı tərəddüdlərinin dar hədləri çərçivəsində birgə tərəddüd edən valyuya məzənnəsi rejimi olan “Avropa valyuta ilanı” rejimi Avropa iqtisadi birliyi ölkələri tərəfindən təqdim olunmuşdur. Əvvəlcə ( 1972-ci ilin aprel- 1973-cü ilin mart ayları) “ tuneldə ilanlar” rejimi tətbiq olundu. Qrafik şəkildə “ilan” – 6 Avropa ölkəsinin (Almaniya, Fransa, taliya, Niderland, Belçika, Lüksemburq) öz aralarında (±1,125%) valyuta məzənnələrinin tərəddüdlərinin dar çərçivəsini kimi müəyyən edilirdi, “tunel” isə- onların dollara və başqa valyutaya (±2,25%) birgə üzməyinin xarici sərhədlərini müəyyən edirdi. 1973-cü il 19 martda tunelin ləğvi ilə A B ölkələrinin öz aralarında
20 məzənnə tərəddüdlərinin sərhədi ± 1,125%, 1976-cı ilin yanvarından sonra isə ±4,5% olmuşdur. Əgər ölkənin valyuta məzənnəsi bu sərhəddən aşağı düşərdisə mərkəzi bank xarici valyuta ilə milli valyutanı satın almaq formasında valyuta müdaxiləsi həyata keçirməyə məcbur idi. Valyuta müdaxiləsinin koordinasiyası, hesablaşmaların tənzimlənməsi və qarşılıqlı kredit dəstəyi üçün AVƏF (1973—1993-cü illər.) yaradıldı, daha sonra isə bu fond 1994-cü ildə Avropa Valyuta nstitutu ilə əvəz olunmuşdur. Valyuta siyasətinin formalarından biri də təsbit olunmuş və üzən valyuta məzənnələri arasında aralıq mövqe tutan ikiqat valyuta bazarıdır. Bu forma 70-ci illərin ə vvəllərindən Belçika, Fransa və taliyada təqdim olunmuşdur. Onun əsas mahiyyəti valyuta bazarını iki hissəyə bölməkdir: kommersiya əməliyyatları və xidmətlərinə görə rəsmi valyuta məzənnəsi tətbiq olunur; maliyyə əməliyyatlarına görə isə ( kapitalın, kreditin hərəkəti və s.) bazar məzənnəsi tətbiq olunur. Kommersiya əməliyyatları üzrə azaldılmış məzənnə əmtəə ixracının stimullaşdırılması və tədiyyə balansının tarazlığı üçün istifadə olunur. Kommersiya və maliyyə məzənnələri arasındakı uyğunsuzluq ə həmiyyətli dərəcədə olan zaman mərkəzi bank onları bərabərləşdirmək üçün valyuta müdaxilələri həyata keçirirdi. kiqat valyuta bazarı valyuta ehtiyatlarına bir qədər qənaəti təmin edirdi, belə ki valyuta müdaxilələrinə tələbat azalmışdır. Üzən valyuta məzənnələrinə keçidlə əlaqədar olaraq ikiqat valyuta bazarları 1973-cü ildə taliyada, 1974-cü ildə Fransada, daha sonra isə Belçikada ləğv olunmuşdur və hal-hazırda bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə tətbiq edilir.
Devalvasiya və revalvasiya valyuta siyasətinin ənənəvi metodlarıdır.
Devalvasiya (latın. “de” - “əks hərəkət”, “valeo” - “əhəmiyyət kəsb edirəm” deməkdir) – xarici valyutalara, eləcə də beynəlxalq valyuta hesab vahidlərinə (SDR, Avro) münasibətdə milli valyutanın rəsmi məzənnəsinin azalması və ya pul vahidinin qızıl məzmununun qanunvericiliyə uyğun olaraq azaldılmasıdır (qızıl standartı zamanı); pul tədavülünün və valyuta məzənnəsinin sabitləşmə metodudur. Qızıl standartı ləğv edildikdən sonra (1930-cu illər) devalvasiya valyuta siyasəti metodu kimi istifadə olunur. Üzən valyuta məzənnəsinə keçməklə bazarda devalvasiya körtəbii şəkildə baş verir və heç də həmişə qanunvericiliklə tərtib olunmur. Uyğun olaraq “devalvasiya” anlayışı forma dəyişikliyinə məruz qalır. Devalvasiya dedikdə valyutanın məzənnəsinin nisbətən Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|