Microsoft Word Inkishaf ve sulh ideyalar? I kitab doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
124 baxımından fərqlənən bir anlayışdır və strukturdur ki, burada fərqli düşüncələr hökm sürür. Mütləq şəkildə iyerarxik prinsiplər öndə olur və cəmiyyət tənzimlənmək üçün tərəflərə bölünür. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, rasional əsaslı cəmiyyətlər o cəmiyyətlər hesab edilə bilər ki, burada düşüncə fərqləri başlıca olaraq maariflənmiş təbəqənin, əhalinin üzvlərinə məxsus olsun. Maariflənməmiş təbəqə isə azlıq təşkil etsin və bu azlıq da maariflənmiş təbəqənin müəyyən etdiyi axarda üzə bilsin, həmin üzvlər axara qoşulsun. Rasionalizm, pozitivizm (burada, həm də empirizm) hal-hazırda daha çox istehsal müəssisələrində, elmi-tədqiqat və elmi tədris müəssisələrində üstünlük təşkil edir. Cəmiyyətdə isə baxışların rəngarəngliyi, elmi təfəkkürə malik olan insanlarla irrasional təfəkkürə malik olan insanlar arasında disproporsiyalar cəmiyyətin tamamilə ixtisaslaşmasına, rasionallaşmasına (birtərərəfli qayadada təkmilləşməsinə) və ya da irrasionallaşmasına imkan vermir. Rasional və irrasional subyektlər, tərəflər arasında tarazlıq pozulduqda, rasional təfəkkür subyektlərinin sayı üstələdikdə cəmiyyət müsbət dinamikaya malik olur. Lakin əksinə istiqamətdə isə proseslər baş verdikdə, əqli təfəkkürü çox yerlərdə, obyektlərdə, sahələrdə irrasional təfəkkür əvəz etdikdə, dəyişikliklər əksinə, mənfi istiqamətdə baş verir və cəmiyyətin münasibətlər mexanizmində konstruktivlik əvəzinə, qeyri-konstruktivlik, nizam əvəzinə xaos yaranır. Belə olan halda sistemli və məntiqi idrak, dərketmə öz yerini dayaz, səthi yanaşmaya, formal qəbula, varlığın formal anlayışına, qeyri-pozitivizmə verir. Mahiyyətin dərindən dərk edilməsi mümkün olmur. Məlumdur ki, hal-hazırda irrasional təfəkkürü rasional təfəkkür əvəz etməkdədir, bu proses neçə yüzilliklərdir ki, başlayıb. Hesab edilir ki, qədim yunan fəlsəfə məktəbi bu istiqamətdə böyük fundament yaradıb və fundamentin üst qatları tədricən həyata keçirilən təkmilləşmə proseslərinə xas olur. Rasional qavrayış vasitələrinin sayı artır, kompleks 125 xarakter kəsb edir və regionlar üzrə dalğalanır.Yeni-yeni fəlsəfi fikir cərəyanları yaranır və bir-birini əvəzləyir. Təbiət fəlsəfəsi (natur fəlsəfə) (idealist və materialist istiqamətlər-materiya və şüurun hansı qarşılıqlı münasibətdə olmaları sualına verilən cavabdan asılı olaraq fəlsəfədə iki istiqamət yaranmışdır: materializm və idealizm. Materialistlər hesab edirlər ki, ilk başlanğıc-maddi varlıq bütün mövcudatın əsasıdır insan şüurundan asılı olmayaraq, yəni obyektiv olaraq yaşayır. İdealistlər isə əks mövqedə dururlar və hesab edirlər ki, mənəvi amillər (ideya, ruh və s.) bütün mövcudatın varlığını müəyyən edir. Həm materialistlər, həm də idealistlər monizm- yun.”monos” bir, tək fikrinə əsaslanırlar. Monizm bütün varlığın bir başlanğıcı olduğunu təsdiq edən fəlsəfi təlimdir. Materialistlərdə bu başlanğıc –materiya, idealistlərdə isə şüur, ruh hesab edilir) 1 düşüncələri və fəlsəfədən ayrılan (baza olaraq natur fəlsəfədən elmi istiqamətlər formalaşmağa başlayıb), nəzəri və təcrübi olan elmi biliklər, obyektə tam və onun tərkib hissələrinin aspektindən yanaşmaq (məntiqi analizlər yolu ilə əlaqələndirilmə, xassələndirlimə), təhlil istiqamətləri və əldə olunan nailiyyətlər, vasitələr demək olar ki, rasional təfəkkürün irrasional təfəkkürü zaman-zaman üstələdiyini sübut etməkdədir. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, hər bir şəxs cəmiyyətin üzvüdür və özünü müvafiq məkandan kənarda hiss edə və təsəvvür edə bilməz. Cəmiyyətdə baş verən proseslərdə bu və ya digər səviyyədə iştirak edir və cəmiyyətdən bu və ya digər səviyyədə pay alır, faydalanır. Şəxslər cəmiyyətlə mübadilə şə raitində daima təmasda olurlar. Rasional təfəkkürün formalaşması da öz-özlüyündə məktəbin mövcudluğu amilini zəruri edir. Hal-hazırda fundamental elmlərin inkişafı, fəlsəfi elmlərin (təbiət və ictimaiyyət elmlərinin) nailiyyətləri cəmiyyətlərdə (sivil cəmiyyətlərdə) rasional təfəkkür 1 Yusif Rüstəmov. Fəlsəfənin əsasları. (mühazirə kursu). Bakı, “Nurlar” Nəşriyyat-Poliqrafiya mərkəzi, 2007, 504 səh., səh.26. 126 daşıyıcılarının sayını artırmaqdadır. Rasional təfəkkür daşıyıcılarının sayının müəyyənliyi isə məktəbləşmə, metodiki tədrisləşmə prosesindən asılı olur. Elmi fənlərin tədrisinin sistemli xüsusiyyətləri cəmiyyətin üzvlərinin təfəkkürünün formalaşmasında öz əvəzsiz rolunu oynayır. İdraka təsir edən elmi informasiyalar inikas təsiri yaradaraq idrakın məntiqi fəaliyyətini gücləndirir, idrakın obyekti tam və tərkib hissələrdə qəbulunu şərtləndirir. Beyin elmi informasiyalar qəbul etməklə (duyğu orqanlarının köməyi ilə informasiyaları qəbul edir) təkmilləşir. Təkmilləşmiş beyin (informasiyaları emal edən vasitə) isə öz fəaliyyətində (istiqamətvermədə mərkəzi aparat olaraq) məntiqi prinsipləri əsas götürür. Beyin cisimləri və onların birləşmələrindən yaranan maddələri və onların xassələrini əlaqəli şəkildə dərk edir. Elmi idrak təfəkkürdə xırdalama və xırdalardan birləşdirmə funksiyasını yerinə yetirir. Sistemləşmiş fəaliyyəti əks etdirən beyin insanların öz cəmiyyətlərinə olan məntiqi təsirlərini formalaşdırır. Hər bir insan (fərd, şəxs) öz formalaşmış baxışları ilə cəmiyyətdəki proseslərə təsir göstərir. Məktəblərdə mənimsənilən elmi biliklərin müvafiq istiqamətlər üzrə (fənlər üzrə) ard-arda öyrənilməsi təfəkkürün sistemləşməsinə səbəb olur. Belə halda sistemləşmiş təfəkkür hər bir şeyi öz yerində dərk etməyə imkan yaradır. Təbii ki, insanların həyat fəaliyyətləri gündəlik məişət səviyyəsindən ictimai səviyyəyə qədər dəyişərək rəngarənglik təşkil edir. Elmi təfəkkür və geniş dünyagörüşü daha çox ictimai məsələlərdə faydasını göstərir. Lakin bununla yanaşı, gündəlik həyat qaydalarında da özünü büruzə verir və tətbiqi məsələlərdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Elmi təfəkkür cəmiyyətin mahiyyətini olduğu şəkildə və təbii ə saslarla qəbul edir. Qeyd etmək olar ki, elmi biliklərin olması başlıca olaraq irrasional təfəkkürün miqyasını və kəmiyyətini azaldıb. Bəzi məsələlərdə, məsələn, “Novruz bayramı”nda irrasional təfəkkürün, mifik təfəkkürün bəzi elementləri (məsələn, Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|