Microsoft Word distant tehsil-movzu

64 

 

manat 

manat 

I 

46 

1600 

40 

1500 

II 

54 

1200 

70 

1000 

III 

20 

200 

30 

200 

 

Cədvəl əsasında ümumi məsrəf indeksinin, məhsulun maya dəyəri indeksinin və mahsulun fiziki həcm 

indeksinin hesablan-ması tələb olunur. Bu halda 

  ümumi məsrəf indeksi:  

 

             ∑ z

1 

q

1            

1500·40 + 1000·70 + 200·30    

   İ

zq 

=  ───── = ────────────────── = 0,955  (95,5%) 

                  ∑ z

0

 q

0           

1600·46 + 1200·54 + 200·20  

  

 

məhsulun maya dəyəri indeksi: 

 

          

∑ z

1 

q

1             

1500·40 + 1000·70 + 200·30    

  İ

z  

=  ───── = ────────────────── = 0,883  (88,3%) 

                ∑ z

0

 q

1           

1600·40 + 1200·70 + 200·30  

 

məhsulun fiziki həcm indeksi: 

 

            ∑ z

0 

q

1          

1600·40 + 1200·70 + 200·30 

   İ

q 

=  ───── =  ────────────────── = 1,081  (108,1%) 

                 ∑ z

0

 q

0        

1600·46 + 1200·54 + 200·20 

 

təşkil edər. Bu üç indeksin qarşılıqlı əlaqələrindən aydın olur ki, 

 

 

                   İ

zq

 ═ İ

z 

·

 

İ

q

 = 0,883 · 1,081 = 0,955   

 

Deməli, I rübə  nisbətən  məhsulun  maya dəyərinin 11,7  faiz aşağı düşməsi,  məhsulların  həcminin  isə 

8,14 faiz artması  nə-ticəsində ümumi  məsrəf 4,5  faiz aşağı düşmüşdür. Məhsulun  maya dəyərinin  aşağı 

düşməsi  müəssisəyə  18  min  manat  məs-rəfə  qənaət  etməyə  imkan  vermişdir.  Beləliklə,  ayrı-ayrı  amil-

lərin  fəaliyyətini  aşkar  etmək  məqsədinin  həlli  indekslər  siste-mini  tətbiq  etmək  və  əsas  indeksləri 

subindekslərə ayırmaq yo-lu ilə  həyata keçirilir. İndekslər sisteminin tətbiqi elmi təhlil üçün ən əlverişli 

vasitədir. İndekslər nəzəriyyəsinin mühüm mə-sələlərindən biri bu və ya digər indeksin çəkisinin düzgün 

seçil-məsi  haqqında  məsələdir.  İndekslərin  qurulmasına  formal-riyazi  mövqedən  yanaşma  sahəsində 

amerika  statistiki  İ.Fİşerin  “İn-dekslərin  qurulması”  işində  geniş  təsadüf  edilir.  Fişerin  bu  əsə-rində 

düzgün indeks qurulmasının tələblərini ödəyən iki test irə-li sürülür. Əsas şərtlərdən biri indekslərin vaxt 

etibarı  ilə  ildön-məliyini  təmin  etməkdir,  yəni,  qiymətlər  indeksinin  düsturunda  əsas  və  cari  dövrlərin 

yerləri dəyişilərsə, alınan yeni indeks köh-nə  indeks kəmiyyətinin tərsinə bərabər olar. Bu testin məntiqi 

əsaslandırılması ondan ibarətdir ki, digər əsas dövrə nisbətən ca-ri dövrdə qiymətlər iki dəfə artarsa, onda 

əsas  dövrün  qiymətləri  çari  dövrə  nisbətən  iki  dəfə  az  ola  bilər.  Bu  qaydanın  tələblərini  fərdi  indekslər 

təmin edir.Ayrı-ayrı əmtəələr üçün cari dövrün qiymət indeksi i

c

= P

1

:P

o

, əsas dövrün qiymət indeksi i

ə

= 

P

o 

: P

1 

olar. Bu indekslərin bir-birinə hasili vahidə bərabər olar. Eyni zamanda bu qaydanın tələblərini bir 

çox  aqreqat  indekslərin  düsturları  təmin  etmir.  Cari  çəkilərlə  ümumi  qiymət  indeksi  düs-turunda  kəsrin 

sürəti ilə məxrəcinin yerini dəyişsək, onda aşa-ğıdakı yeni indeksi alarıq:     

 

                                                ∑ p

0

 q

0          

 

             

 

                                                 ─────  ; 

                                                     ∑ p

1

 q

1 

 

    Lakin bu indekslərin hasili vahidə bərabər olmur. Ona görə də Fişer bu indeksin ideal olmadığını qeyd 

etmişdir.  Fişerin  II  testinin  mahiyyəti  aşağıdakı  kimidir:  qiymətlər  indeksinin  fizi-ki  həcm  indeksinə 

hasili  ümumi  əmtəənin  dəyər  indeksini  verir.  Lakin  bu  qayda  aqreqat  indekslərə  aid  edilə  bilməz.  Əsas 

döv-rün çəkiləri ilə qiymətlər indeksinin fiziki həcm indeksinə hasi-li əmtəə dövriyyəsi indeksini vermir. 

Onda Fişer onları çarpaz-laşdıraraq elə düstur (Fişer düsturu) çıxarır ki, onlar testləri tə-min edir:   

                                          ∑ p

1 

q

1 

       ∑ p

1

 q

0         

 

                              İ =     ─────  x  ───── ; 

                                      

    

 ∑ p

0

 q

1  

       ∑ p

0

 q

0     

               

 

     Fişerin  ideal  indeksi  müxtəlif çəkilərlə,  yəni  hesabat və  əsas dövrün çəkiləri  ilə  qiymətlər  indeksinin 

bir-birinə  hasilinin  orta  həndəsi  düsturuna  bərabərdir.  Fişer  müxtəlif  düsturlar  üzrə  he-sablamaların 

nəticələrini müqayisə edərək müəyyən etmişdir ki, aqreqat indekslər “ideal” düstura yaxınlaşan  nəticəni 

verir. 

 

 

---