Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Üçüncü sektor v ə sosial şəb ək əl ər bazarın alternativi kimi
62
3.2. Üçüncü sektor və sosial şəbəkələr bazarın alternativi kimi Bazarın mühüm funksiyalarından olan vasitəçilik funksiyasıdır ki, KT-nin meydana gəlməsi və geniş tətbiqi nəticəsində öz mahiyyətini itirməkdədir. Vasitəçilik funksiyasının mahiyyəti bundan ibarətdir: bazar təchizatçı ilə istehlakçını, satıcı ilə alıcını bilavasitə birləşdirir, onların qiymət, tələb, təklif, alqı-satqı barəsində müzakirələr aparmalarına, ortaq məxrəcə gəlmələrinə imkan yaradır. nternet bu günkü dövr üçün bazarın vasitəçilik funksiyasını öz üzərinə götürür, peşəkar vasitəçilik fəaliyyətinə (broker, diler) də getdikcə ehtiyac duyulmur. Bazar iqtisadiyyatına xas olan bu mühüm funksiyanın deformasiya olunması iqtisadiyyatda yeni situasiya yaradır. Belə bir şəraitdə alqı-satqı prosesinin sadələşməsi, müvafiq maneələrin aradan qalxması və qiymətlərin aşağı düşməsi müşahidə olunur. ABŞ-ın keçmiş ticarət naziri U.Deyli hesab edir ki, nternet alıcı ilə satıcı arasında birbaşa əlaqə yaradaraq və onlardan hər birinə digəri haqqında daha çox informasiya təqdim edərək, “münaqişəsiz kapitalizm”i yaratmağa yardım edə bilər. Onun fikrincə, nternet tranzaksiya xərclərini aşağı salır, vasitəçi aradan çıxır və ə mtəənin dəyərinin qaldırılması üçün çalışmağa başlayır. Keçmiş nazirin qənaətinə görə, yalnız bəzi təşkilatlar ən aşağı qiymətlər hesabına müvəffəqiyyət qazana biləcəklər, ona görə də digər şirkətlər müştəriyə göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi strategiyasını seçməyə məcburdurlar: “Əgər siz xidmət göstərməklə məşğul olmaq istəyirsinizsə, əməkdaşlarınızı intellektlə silahlandırın” [9]. Amerikanın tarixçi alimi C.Berk “Qarşılıqlı əlaqələr” əsərində qeyd edir ki, nternetin hesabına kommersiya sövdələşmələrinin ə ksəriyyəti alqı-satqı subyektlərinin bilavasitə reallaşdırdıqları elektron tranzaksiyalar şəklində həyata keçiriləcək, ənənəvi vasitəçilər ya yoxa çıxacaqlar, ya da onların kontragentləri üçün ə lavə dəyər qazandıran əlavə xidmətlər göstərməyə başlayacaqlar. Onun qənaətincə, müştərilərə xidmət göstərmək biznesin həlledici funksiyasına çevriləcək. C.Berk 63
ə minliklə yazır ki, müştərilərlə daha çox fərdiləşən işlərə olan tələbat şirkətləri öz daxili fəaliyyətlərini elektronlaşdırmağa sövq edəcəkdir [9]. KT-nin sürətli inkişafı və hərtərəfli tətbiqi ilə əlaqədar daha bir köklü dəyişiklik bazardankənar (qeyri-bazar) istehsal sferasınının inkişafı ilə əlaqədardır. Bazardankənar istehsal sferası dedikdə ev təsərrüfatlarının mübadilə deyil, öz ehtiyacları üçün istehsal fəaliyyəti nəzərdə tutulur. nsana özünəxidmətlə məşğul olmağa imkan yaradan T-nin sürətli inkişafı ilə ə laqədar Amerika alimi E.Toffler hələ 1980-ci ildə mühasibatlıqdan kənar, qapalı, ölçülməyən, nəzarət olunmayan və ödəniş edilməyən iqtisadi fəaliyyəti təsvir etmişdi. Onun fikrincə, bu nə kölgə iqtisadiyyatıdır, nə də kriminal iqtisadiyyatdır. E.Toffler hesab edir ki, ev təsərrüfatına keçidlə əlaqədar fərdi məşğulluğun ekspansiyası müşahidə edilir. Belə ki, hər bir yüksək ixtisaslı işçi hazır məhsul əldə etmək üçün hər işi özü görə bilər [10]. Evdə məşğulluğun iqtisadiyyata aşağıdakı kimi təsirləri vardır: 1. Evdə məşğulluq sistemi informasiya sektorunun inkişafını və sənaye sahələrinin (neft, avtomobil, kağız sənayesi və s.) daralmasını stimullaşdırır. 2. nsanlar klassik “muzdlu işçi” statusundan imtina edərək müstəqil sahibkarlara çevrilirlər. 3. Evdə məşğulluğun psixoloji üstünlükləri də mövcuddur: sənaye iqtisadiyyatına xas olan muzdlu işçi daim işini itirmək qorxusu ilə yaşasa da, ev məşğulluğu şəraitində belə təhlükələr mövcud deyil. Görkəmli Amerika iqtisadçısı və filosofu C.Rifkin “ şin sonu: qlobal məşğulluğun tənəzzülü və postbazar erasının başlanğıcı” (1995) əsərində yazır ki, “biz bəşər sivilizasiyasının çox vacib mərhələsinə yaxınlaşırıq” [11]. Daha az sayda işçi qüvvəsindən istifadə edərək qlobal şirkətlər misli görünməmiş miqdarda əmtəə və xidmət istehsal etmək gücünə malikdirlər. şçi qüvvəsinin olmadığı yerlərdə yeni informasiya texnologiyaları yeni istehsal mərhələsinin təməlini təşkil edir, özü də bu təməl qoyma prosesi dünya əhalisinin yüksək templə artdığı bir dövrə təsadüf edir.
64
C.Rifkin hesab edir ki, bəşəriyyət əmək proseslərinin böyük hissəsinin insanlardan avtomatlara keçəcəyi gələcəyə hazır olmalıdır: “Nəzərə almaq lazımdır ki, insanlar öz əməyini bazarda əmtəə kimi satmaqda davam edirlər. Artıq əməyin ə mtəə kimi əhəmiyyətinin minimuma enəcəyi dövrdə yeni yanaşmalar düşünmək və tətbiq etmək lazımdır ki, insanları gəlirlərlə təmin etmək və onların alıcılıq qabiliyyətini sığortalamaq mümkün olsun” [11]. C.Rifkinin fikrincə, yeni texnoloji potensialın nəticəsi olan artan istehsal imkanlarının bəhrəsi milyonlarla insanın mülkiyyəti olmalıdır. Buna iş vaxtının qısaldılması, əmək haqqının daim artırılması yolu ilə nail olmaq olar: “Bizi hansı gələcəyin gözləməsi əmək məhsuldarlığının artması hesabına əldə olunan maddi nemətlərin necə bölünəcəyindən asılı olacaq” [11]. Amerikalı alim hesab edir ki, bazar iqtisadiyyatında kütləvi məşğulluğun ixtisar edilməsi, həmçinin dövlət idarəetmə xərclərinin azaldılması “üçüncü sektora” – qeyri-bazar iqtisadiyyatına diqqətin artırılmasını tələb edir. nsanlar özlərinin sosial və şəxsi tələbatlarının ödənilməsi ümidi ilə məhz üçüncü sektora – sosial iqtisadiyyata üz tutacaqlar. C.Rifkinin qənaətinə görə, yaxın gələcəkdə qısa iş gününə malik olan insanlar ə yləncəyə və istehlaka daha çox diqqət ayıracaqlar. Eyni zamanda, işsizlərin və qismən işi olanların sayı sürətlə artacaq. Həmin insanların bir çoxu üçüncü sektora üz tutacaq. Bu insanların istedadı və enerjisini lokal cəmiyyətlərin yaradılmasına və bazardan və dövlətdən asılı olmayan üçüncü sektorun formalaşdırılmasına yönəltmək olar.
Sosial iqtisadiyyat bazar qanunauyğunluqlarına və ya inzibati-hüquqi qaydalara tabe olmur. Bu sektor insanlara yeni sosial funksiya və vəzifələri sınaqdan keçirməyə şə rait yaradır. nsanların istehsal-bazar və ictimai sektordan qismən qeyri-formal sosial iqtisadiyyata yönəlməsi iqtisadiyyatın institusional quruluşunda fundamental dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Yeni institusional və sosial quruluş həkmən bazar quruluşundan fərqlənəcəkdir.
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|