Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
Yuxarıda göstərdik ki, pis avtomobillər yaxşı avtomobilləri bazardan sıxışdırıb çıxara bilər. Daha ümumi halda malların keyfiyyətində olan fərqlər daha pis nəticələrə gətirib çıxara bilər. Axı hadisələrin belə inkişafı da mümkündür ki, pis avtomobillər “çox da pis olmayan” avtomobilləri, “çox da pis olmayan avtomobillər” orta keyfiyyətə malik olanları, onlar “çox da yaxşı olmayanları”, onlar isə, öz növbəsində, yaxşı avtomobilləri bazardan sıxışdırıb çıxara bilər və beləliklə də, ümumiyyətlə bazarın mövcudluğuna son qoyula bilər. Fərz etmək olar ki, işlənmiş avtomobillərə tələb (Q d ) daha çox iki dəyişəndən asılıdır – avtomobilin qiymətindən (p) və işlənmiş avtomobillərin orta keyfiyyətindən (µ), yəni Q d = D(p,µ). Həm işlənmiş avtmobillərin təklifi (S), həm də onların orta keyfiyyəti qiymətdən asılıdır, başqa sözlə, µ = µ (p) və S = S(p). Tarazlıq nöqtəsində, verilən orta keyfiyyət zamanı təklif tələbə bərabər olmalıdır, yəni S(p) = D(p, µ(p)). Qiymət azaldıldıqda, bir qayda olaraq, keyfiyyət də azalır, odur ki, tamamilə mümkündür ki, qiymətlərin istənilən səviyyəsində baş tutmuş alqı-satqıların sayı sıfıra bərabər olacaq. Belə vəziyyəti faydalılıq nəzəriyyəsi vasitəsilə nümayiş etdirmək olar. Fərz edək ki, sadəcə iki qrup bazar agenti vardır: birinci və ikinci. Birinci qrupun faydalılıq funksiyası aşağıdakı şə kildə olsun: ܷ ଵ = ܯ + ݔ ୀଵ
burada, М – avtomobildən savayı bütün başqa nemətlərin istehlakı, х i –i saylı avtomobilin keyfiyyəti, n – avtomobillərin sayıdır. Analoji olaraq, fərz edək ki, ܷ ଶ = ܯ + 3 2 ݔ ୀଵ
burada М, х i və n yuxarıdakı kimi təyin olunur. Bu faydalılıq funksiyaları ilə bağlı üç fikir söyləmək olar. (1) Qeyri-xətti (məsələn, loqorafmik) faydalılıq funksiyasının seçimi artıq riyazi mürəkkəbliklərə gətirib çıxarardı. (2) Xətti faydalılıq funksiyasının istifadəsi məlumatın
39
asimmetrikliyinin nəticələrinə diqqəti cəmləşdirməyə imkan verir;əgər biz çökük faydalılıq funksiyasını istifadə etsəydik, biz eyni zamanda həm qeyri-müəyyənlik şə raitində meydana çıxan adi risk səviyyəsi variasiyası effektləri ilə (risk-variance effects), həm də burada müzakirə etmək fikrində olduğumuz xüsusi effektlərlə üzləşərdik. (3) U 1 və U
2 funksiyaları ikinci və hatta k saylı avtomobilin birinci ilə eyni dərəcədə faydalılığın artmasını təmin etməsi xüsusiyyətinə malikdir. Biz yenə də bizi maraqlandıran problemi düzgün nəzər bucağı altında nəzərdən keçirmək üçün realizmi qurban verməli oluruq. Sonra, fərz edək ki: (1) həm birinci, həm də ikinci qrupun bazar agentləri fon Neyman-Morqenşternin nəzəriyyəsinə müvafiq olaraq, gözlənilən faydalılıq funksiyasını maksimallaşdırır; (2) birinci qrup eyni keyfiyyət paylanmasına malik N avtomobildən ibarətdir х (0 ≤ х ≤ 2), ikinci qrupda isə avtomobil yoxdur; (3) “digər nemətlərin” qiyməti (M) birə bərabərdir. Bütün birinci tip bazar agentlərinin gəlirini (avtomobil satışından əldə olunan gəlir daxil olmaqla) Y 1 ilə, bütün ikinci tip bazar agentlərinin gəlirini isə – Y 2 ilə işarələyək. şlənmiş avtomobillərə tələb hər iki qrup tərəfindən irəli sürülən təklifin cəminə bərabər olacaq. Bölünməzlik xüsusiyyətini nəzərə almasaq, birinci tip bazar agentləri tərəfindən avtomobillərə tələb ߤ > 1 ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ ଵ = ܻ
ଵ/ ߤ < 1 ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ ଶ = 0 onlar tərəfdən təklif isə – ܵ ଵ = ே ଶ , < 2 (1) olacaq, bu zaman orta keyfiyyət:
ߤ = /2 (2) ((1) və (2) formullarının çıxarılması üçün avtomobllərin keyfiyyətinin eyni cür paylanması istifadə olunur.) Analoji olaraq, ikinci tip bazar agentlərinin tələbi:
40
3ߤ 2 > ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ ଶ = ܻ ଶ/ 3ߤ 2 < ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ ଶ = 0
təklifi isə – ܵ
ଶ = 0 bərabərdir. Beləliklə, D(p, µ) ümumi tələb:
< ߤ ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ(ܲ, ߤ) = (ܻ1 + ܻ2)/ ݉ < < 3ߤ/2 ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ(ܲ, ߤ) = ܻ2/ > 3ߤ/2 ݈݀ݑݍ݀ܽ ܦ(ܲ, ߤ) = 0
Lakin р qiymətində orta keyfiyyət р/2-yə bərabərdir, nəticə etibarilə, qiymətlərin istənilən səviyyəsində alqı-satqı baş tutmur, baxmayaraq ki, 0-dan 3-ə qədər istənilən qiymət zamanı ikinci tip bazar agentlərinin ödəməyə hazır olduğu qiymətə öz avtomobillərini satmaq istəyən birinci tip bazar agentləri tapılar. Assimmetrik informasiyaya aid olan məsələlərdən biri də sağlamlığın sığortası ilə uğursuz seçimin necə tənzimlənməsidir. Aşağıdakı nümunələri nəzərdən keçirək. Uğursuz seçimin bütün bazarlarda ortaya çıxmasına baxmayaraq ilk əvvəllər bu termin sığorta biznesində meydana gəlmişdir. Bu dasığorta xidmətləri bazarının ə həmiyyətli dərəcədə informasiya assimmetriyasına məquz qalması ilə əlaqədardır. Bir qayda olaraq, sığortanı əldə edən insanlar toplusu əhali içərisindən təsadüfi seçim deyildir. Hər şeydən əvvəl, bu – öz konkret şəsxi vəziyyətləri ilə haqqında özəl informasiyalı fərdlərdir. Məsələn, əgər sığorta şirkətihamiləlik və doğuçlarla bağlı bütün tibbi məsrəfləri qarşılayan fərdi sığorta vəsiqəsi buraxırsa, aydındır ki, bu vəsiqə yaxın zamanlarda uşaq dünyaya gətirməyi planlaşdıran qadın tərəfindən alınacaqdır. Övlad dünyaya gətirmə istəyi–sığorta şirkəti üçün sığortanı alan Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|