Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 195 Đslahatların başında gələn, ölkədə pul siyasəti olaraq sərt pul siyasətinin tətbiqinə başlanılması və pul-valyuta siyasətini həyata keçirəcək orqanların təşkil olunması yaxud mövcud orqanların fəaliy- yətlərində dəyişikliklər edilməsi, bir sözlə struktur dəyişiklikləri idi. 1995-ci ildə Milli Bank və Banklar haqqında qanunun qəbul edilməsi, ölkənin maliyyə sferasında ən əhəmiyyətli addımlardan biri kimi qiymətləndirilə bilər. Bu qanun ölkədə pul siyasəti və bankların fəaliyyətinə açıqlıq gətirməklə bərabər, Milli Bankın vəzifə və səla- hiyyətlərini yerinə yetirə bilməsi baxımından da olduca böyük əhə- miyyət kəsb etməkdə idi. Həmin ildə qəbul edilmiş “Valyuta tənzimlənməsinin sərbəst- ləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə ölkənin valyuta ehtiyatlarının Milli Bank tərəfindən idarə edilməsi ilə əlaqədar idi ki, bu da sözü edilən orqanın sonrakı səmərəli fəaliyyətinin təşkil edilməsi və ölkədə effektiv valyuta siyasətinin həyata keçirilməsi baxımından əhəmiyyətli bir addım idi. 28 aprel 1995 tarixində əvvəl qurulmuş olan Vahid Valyuta Fondu ləğv edilərək, onun yerinə valyuta qazancı əldə edən bütün qurum və quruluşların valyuta qazanclarının 30%-ni 15 oktyabr 1993- cü ildə qurulmuş olan 340 Bakı Bankalararası Valyuta Birjasında satmaları məcburiyyəti gətirilmişdir. Xarici ticarətə Milli Bank tərəfindən gətirilən CĐF-BAKU tətbiqatı da ölkənin valyuta siyasətində tənzimləyici bir fəaliyyət olaraq qiymətləndirilə bilər. CĐF-BAKU ibarəsi, idxalat mövzusu olan mallarla əlaqədar müqavilələrin, malların Bakıda təslim qiyməti mənasına gələn mal + sığorta + nəqliyyat + maaşların razılaşma ilə müəyyən edilməsi mənasını verməkdədir. Digər tərəfdən ödəmə zamanını müəyyən edən başqa bir qaydaya görə, Azərbaycana idxal ediləcək mallar, Azərbaycan Gömrüyündən içəri girmədən və Gömrük Giriş Bəyannaməsi banklara təqdim edilmədən mal dəyərinin Azərbaycan xaricinə transferti qadağan olunmuşdu. Bu qayda, Azərbaycana mal idxalını çətinləşdirməkdə idi. Çox sürətli bir şəkildə idxalat akkreditiflərində, mal alış-satış fəaliyyətinə mövzu 340 Annual Report 1996, The International Bank of Azerbaijan, s. 95 Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 196 olan müqavilə məbləğinin 10%-indən və 10 min Dollardan çox olmamaq şərtiylə nağd ödəməyə icazə verilməməkdə idi. Bu miqdarı aşan nağd ödəmələr üçün Milli Bankdan icazə alınması lazım idi. Đxracat fəaliyyətinə gəlincə, ixrac edilən malların dəyəri Azərbaycan banklarına gəlməyənə qədər, ixracatçı firmalara nağd ödəmə aparılmamaqda idi. 341 Đstər sərt pul siyasəti, istərsə də struktur islahatlarının bazarın valyuta ehtiyaclarını qarşılamaq və valyuta dəyərini sabitləşdirmək üçün daha uğurlu olduğu 1995-ci il etibariylə istiqrarını qorumuş olan valyuta məzənnələrindən də anlaşılmaqdadır 342 . Tətbiq olunan sərt pul siyasətinin müsbət nəticələri çox erkən görülməyə başlandı. Bunu Manatın zaman-zaman Dollar qarşısında dəyər qazanması da isbat etməkdədir. Məsələn, 1996-cı ildə Manat Dollar qarşısında 7% dəyər qazanmışdır. 343 Mövzunu nominal rəqəmlərlə ifadə etsək, 1995-ci ildə dollar-manat məzənnəsi 1 $=4418 M ikən, 1996-cı ildə bu məzənnə 1$=4098 M-a enmişdir. Sonrakı illərdə də bu tendensiya davam etmiş, 1997-ci ildə 1 $=3986 M, 1998-ci ildə isə, 1 $=3869 M təşkil etmişdir. Bu dövr üçün ən əhəmiyyətli hadisələrdən biri də, Manatın emissiyası ilə əlaqədar olmuşdur. Belə ki, Milli Bankın 1995-1999- cu illər arasında emissiyaya gedərək bazara sürdüyü pul miqdarı ÜDM-un dəyişmə tendensiyası da diqqətə alınaraq aparılmışdır. Đllər etibariylə emissiyanın miqdarı aşağıdakı kimi olmuşdur: Tablo: 8. 1995-1999-cu Đllər Arasında Pul Emissiyası (mlrd.manat) 1995 1996 1997 1998 1999 Cəmi 336,4 267,9 342,7 -234,9 216,6 Qaynaq: http://www.azstat.org/publications/yearbook/2002/az/014_6.shtml#t14_6 Ümumiyyətlə, 1995-1999-cu illər arasında bazardakı pul kütləsinin miqdarı aşağıdakı tabloda verilmişdir: 341 Gündem dergisi, Mayıs, 1997, s. 24 342 Akdiş, s. 27 343 Diyalog dergisi, TÜSĐAB, Örnek Baskı, Bakü 1997, s.40 Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 197 Tablo: 9. 1995-1999-cu Đllərdə Pul Kütləsinin Strukturu (mlrd. Manat) 1995 1996 1997 1998 1999 Pul kütləsi (M2) 957,6 1204,2 1556,3 1218,5 1404,3 o cümlədən: Bank sistemindən kənar nəğd pul (M0) 602,4 865,4 1170,5 926 1135,8 Nəğdsiz vəsaitlər (M1) 355,2 338,8 385,8 292,5 268,5 Qaynaq: http://www.azstat.org/publications/yearbook/2002/az/014_5.shtml#t14_5 Valyuta məzənnələrinin analizində, yuxarıda vurğulandığı kimi valyuta məzənnələri gedərək 1995-ci ildən sonra azalma göstərsə də, 1998-ci ildən 1999-cu ilə kəçərkən əhəmiyyətli bir artım göstərmişdir. Belə ki, 1998-ci ildə valyuta məzənnəsi 1 $=3869 M ikən, 1999-cu ildə 1 $= 4373M olmuşdur. Yeri gəlmişkən ifadə etmək lazımdır ki, bu artış, həmin dövrdə Rusiya Federasiyasında baş verən böhranla əlaqədardır. Böhranın birbaşa Azərbaycan iqtisadiyyatında ciddi zərərləri görünməsə də, xüsusilə psixoloji və qismən də olabiləcək maddi zərərlərdən qorun- maq məqsədilə xalqın kütləvi şəkildə xarici valyutaya yönəlməsi, valyuta məzənnələrində bu artışı meydana gətirmişdir. Tablodan da göründüyü kimi, məzənnələr sonrakı dövrlərdə artım göstərsə də (2000-ci ildə 1 $= 4565 M, 2001-ci ildə 1 $= 4774 M, 2002-ci ildə 1 $= 4893 M), bu artım anormal xarakter daşımamış, ümumiyyətlə iqtisadiyyatın inkişaf tempinə uyğun şəkildə dəyişmiş- dir. Bu isə, valyuta siyasəti ilə əlaqədar hələ 1995-ci ildən başlanan islahatların sonrakı dövrlərdə də eyniylə davam etməsi ilə izah edilə bilər. Belə ki, bu gün Azərbaycan Respublikasının daxili valyuta bazarı üç valyuta bazarından və bankdaxili valyuta mübadilə əməliy- yatlarından (BDMƏ) ibarətdir. Bu üç valyuta bazarları: 1- Babı Banklararası Valyuta Birjası (BBVB), 2- Mütəşəkkil Banklararası Valyuta Bazarı (MBVB) və 3- Açıq Banklararası Valyuta Bazarıdır (ABVB). Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 198 Bu adları keçən valyuta bazarlarından MBVB 1997-ci ildən BBVB-nin tərkində, keçici olaraq və kommersiya banklarının liberal valyuta bazarı olaraq fəaliyyət göstərməkdədir. Ancaq, 1998-ci ilin ikinci yarısında ABVB-nin fəaliyyətə başlaması ilə bu qurum tədri- cən öz aktuallığını itirməyə başlamışdır. Misal üçün qeyd edək ki, 1999-cu ildə BBVB-nin əməliyyat həcmi 290,5 mln. $, MBVB-nin fəaliyyət həcmi 206,2 mln. $, ABVB-nin əməliyyatlarının həcmi 283,1 mln. $ təşkil edirdisə, 2000-ci ildə BBVB-nin həcmi 186,0 mln. $, MBVB-nin həcmi 123,6 mln. $, ABVB-nin həcmi isə 450,4 mln. $ təşkil etmişdir 344 . Azərbaycanda valyuta siyasəti ilə əlaqədar struktur islahatları ilə yanaşı lazımi qanunvericiliyin hazırlanmasında da böyük işlər görülmüşdür. Bu müddət ərzində istər valyuta siyasəti, istər sahib- karlıq fəaliyyəti, istər xarici və daxili investisiyalar, onların təşviqi, qorunması haqqında, istər daxili bazarın inkişafı və sərbəst bazar iqtisadiyyatının təkmilləşdirilməsi və inkişafı haqqında qanun, fər- man və sərəncamlar hazırlanaraq qüvvəyə minmişdir. Bu da həm bir başa, həm də dolayılı olaraq valyuta siyasəti və valyuta məzənnələri tətbiqatlarının uğuruna şərait yaratmışdır. Vurğulanan islahatlarla yanaşı, ölkədə valyuta ehtiyatlarının artırılmasına təsir göstərən bir çox başqa xüsuslar da olmuşdur. Bun- lardan ən əhəmiyyət kəsb edənlərindən birisi, ölkəyə xarici sərmayənin cəlb edilməsi olmuşdur. Başlanğıc olaraq 1993-cü ildə “Əsrin müqaviləsi” və ondan sonra imzalanan neft sazişləri vasitəsilə ölkənin xüsusilə neft sektoruna xarici sərmayənin axınının başlanıl- ması, sonra-dan Bakı-Tbilisi-Ceyhən kimi iri neft ixracı kəməri layihəsinin ortaya çımasına səbəb olmuşdur. Neft sahəsində tətbiq edilən bu strategiya, 1995-ci ildən etibarən ölkədə valyuta rezerv- lərinin artırılmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Əldə edilən xarici valyutanın səmərəli istifadəsini təmin etmək məqsədilə başqa bir struktur islahatına gedilmiş və Neft Fondu yaradılmışdır. Bu konrtaktlardan stimullaşdırılaraq iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarına da xarici sərmayə axını başlamışdır. 344 Đllik Hesabat 2000, Azərbaycan Respublikası Milli Bank, Bakı, s. 42 Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|