44
Həccac
1
ovlaqda öz ordusundan ayrı düşdü, bir təpə
üstünə gəlib gördü ki, bir ərəb öz çuxasını həşəratdan
təmizləyir, dəvələri onun yan-yörəsində otlayır. Dəvələr
Həccacı gördükdə hürkdülər. Ərəb başını qaldırıb qəzəblə dedi:
«Bu biyabanda belə göz qamaşdıran paltarla gəzən kimsə, allah
ona lənət eləsin».
Həccac heç nə deməyib irəli gəldi və dedi: «Salam olsun
sənə, ey ərəb».
Ərəb dedi: «Sənə nə salam olsun, nə savab».
Həccac su istədi. Ərəb dedi: «Aşağı en, zəhmət və
əziyyətlə özün iç. Mən nə sənin dostun, nə də nökərinəm».
Həccac aşağı enib su içdi, sonra ərəbə dedi: «Ey ərəb,
adamların ən yaxşısı kimdir?»
Ərəb dedi: «Səndən iraq, peyğəmbər Ə. S.»
2
.
Əbutalib oğlu Əli haqqında soruşdu. Dedi: «Əzəmət və
alicənablığının tərifi ağıza sığışmır». Sonra dedi: «Əbdülməlik
ibn Mərvan
3
haqqında nə deyə bilərsən?».
Ərəb cavab vermədi.
Həccac dedi: «Ey ərəb, mənə cavab ver». Ərəb dedi: «Pis
adamdır». Soruşdu: «Nə üçün?» Dedi: «Elə bir iş tutub ki,
məşriqdən məğribə qədər xalq cana doymuşdur». Dedi: «O
hansı işdir?» dedi: «Bu murdar və qəddar Həccacı müsəlmanla-
ra əmir təyin etmişdir».
Həccac heç nə demədi.
Birdən bir quş uçub civildədi. Ərəb üzünü Həccaca tutub
1
Щяъъаъ – Щяъъаъ ибн Йусиф ялсягяфи. Ямяви
хялифяляринин ян мяшщуру вя ян гяддары щесаб
едилир. 20 ил щакимиййят
башында олмуш вя 120
миндян
чох адам едам етдирмишдир (661–715).
2
Я. С. – Ялейщиссялам.
3
Ябдцлмялик Ибн Мярван – Ямявилярин бешинъи
хялифясидир, 644/45–705/6-ъы иллярдя йашамыш, 21
иля йахын хялифялик етмиш, чох залым олмуш, юзцндян
даща гяддар олан Йусиф оьлу Щяъъаъын щакимиййят
башына кечмясиня имкан йаратмышдыр.
45
soruşdu: «A kişi, sən kimsən?» Dedi: «Bu nə sorğu-sualdır?».
Ərəb dedi: «Bu quş mənə xəbər verdi ki, bura bir qoşun
yaxınlaşır və onun əmiri sənsən».
Bu sözləri deməkdə idi ki, Həccacın qoşunu gəlib çatdı.
Ona baş əydilər. Ərəb bunu gördükdə rəngi qaçdı.
Həccac əmr etdi ərəbi də özləri ilə aparsınlar. Sabahısı
gün səhər süfrə saldırdı. Camaat yığıldıqda, Həccac həmin
ərəbi də çağırdı. Ərəb içəri girib dedi: «Ey əmir, sənə salam
olsun». Həccac dedi: «Mən sən deyən kimi deməyəcəyəm.
Sənə də salam olsun». Sonra dedi: «Yemək istəyirsənmi?»
Dedi: «Taam sizinkidir, icazə versəniz yeyərəm». Dedi: «İcazə
verirəm».
Ərəb əlini uzadıb yeməyə başlarkən dedi: «Bismillah,
inşallah, taamdan sonra da nə olsa, xeyir olacaqdır».
Həccac dedi: «Heç bilirsənmi ki, dünən mənim başıma nə
gəlib?» Ərəb dedi: «Allah xatirinə, dünən səninlə mənim
aramda olan sirri bu gün açma». Sonra Həccac dedi: «Onda
gərək iki şeydən birini qəbul edəsən: ya mənim yanımda qal,
səni yaxın adamlarımdan biri edim, ya səni Əbdülməlik ibn
Mərvanın yanına göndərim, onun haqqında dediklərini də ona
xəbər verim». Ərəb dedi: «Başqa bir iş də eləmək olar». Dedi
«O hansıdır?» Dedi: «Odur ki, qoyasan, mən sağ-salamat öz
vətənimə qayıdam, nə mən sənin zünü görəm, nə sən mənim».
Həccac güldü, dedi ona min dirhəm verib vətəninə yola
salsınlar.
Q i t ə
Arif gərək xoş bir söz söyləməklə
Zalimləri adil etsin hər zaman.
Səxavətli ehsandan əl çəkibsə,
Öz yoluna qaytarsın onu haman!
***
46
Hekayət.
Yəzdgörd
1
oğlu Bəhramı
2
öz hərəmxanasının namünasib
bir yerində gördü, ona əmr etdi: «Xaricə çıx, hacibə
3
otuz şallaq
vur, onu hərəmxanadan qov, yerinə filankəsi qoy». Bəhram,
atası necə buyurmuşdusa, elə də etdi, lakin on üç yaşlı bir uşaq
olduğundan, atasının nə üçün hacibə qəzəbi tutduğunu başa
düşmədi.
Sonra, bir gün Bəhram yenə də hərəmxanaya gəlib içəri
girmək istərkən ikinci hacib əlini onun sinəsinə qoyub geri
qaytardı. Dedi: «Bundan sonra səni buralarda görsəm, otuz
şallaq əvvəlki hacibə xəyanət etdiyin üçün, otuz şallaq da mənə
xəyanət etmək istədiyin üçün vuraram».
Bu xəbər Yəzdgördə çatdı. İkinci hacibi çağırıb təriflədi,
hədiyyə verib, xələt bağışladı və vəzifəsini artırdı.
Q i t ə
Şahı elə qorumaq lazımdır ki, heç zaman,
Astanadan keçməsin nə qul, nə də ki, azad.
Dövlət sirri kimidir hərəm, gərək oraya
Yel də əsə bilməsin, quş da salmasın qanad.
***
Hekayət.
Hörmüz ibn Şapurun
4
vəziri ona məktub yazdı ki, dərya
sövdəgərləri
çoxlu cavahir gətirmişlər, onları yüz min dinara
1
Йяздэцрд – Сасаниляр сцлалясинин сон щюкмдары III
Йяздэцрд нязярдя тутулур. (632–653).
2
Бящрам – Сасани шащларындан Бящрам-Эур нязярдя
тутулур. (421–438/9).
3
Щаъиб – Сарай хидмятчиси, щярямхана бахыъысы,
пярдядар.
4
Шащпур, Шапур – Цмумиййятля шащ оьлу. Иранда бир
нечя шащын ады олмушдур. Ян мяшщуру Ярдяшир
Бабяканын оьлу Ы Шапурдур.
47
şah üçün almışam. İndi eşidirəm ki, şah onları istəmir, əgər bu
doğrudursa, filan tacir yüz min dinar qazancına istəyir. Hörmüz
cavabında yazdı ki, yüz min və yüz-yüz min dinar olsa belə,
yenə də lazım deyil. Biz sövdəgərliklə məşğul olsaq, bəs şahlığı
kim edəcəkdir və ya tacirlər nə ilə məşğul olacaqdır?
Q i t ə
Sultanların şəninə belə işlər yaraşmaz,
Dövlət yığmaq qəsdilə tacir olsun hökmdar.
Şah edərsə alveri özünə sənət, peşə,
Bəs sövdəgər, tacirlər nə ilə məşğul olar?!
***
Hekayət.
Əmirəlmöminin Ömər
1
... öz xəlifəliyi dövründə Mədinə-
yi-Münəvvərə
2
şəhərində bir divarə suvaq çəkirdi. Bir yəhudi
yaxınlaşıb şikayət etdi ki, Bəsrə
3
hakimi məndən yüz min
dinarlıq mal alıb, indi pulunu vermir, get-gələ salır. Ömər dedi:
«Kağızın varmı?» Dedi: «Yox». Ömər yerdən bir saxsı götürüb
üstünə yazdı: «Səndən şikayət edən çox, razı qalan isə heç
yoxdur. Ya zülmdən əl çək, ya hakimiyyətdən!» Axırda yazdı
ki, «Ömər Xəttab oğlu». Nə möhür vurdu, nə imza atdı. Lakin
onun zəhmi adamları elə basmışdı ki, o saxsını Bəsrə hakiminə
verdikdə, atdan düşüb yeri öpdü, dərhal yəhudinin pulunu
verdi. Yəhudi heç atdan da düşmədi.
1
Юмяр– Юмяр ибн Хяттаб, 634–644-ъц иллярдя
хялифялик етмиш вя хялафяти хейли эенишляндирмишдир
(580–644).
2
Мядиняйи-Мцняввяра – Мядиня шящяринин адыдыр.
Шяргдя, хцсусиля дини ядябиййатда, мцгяддяс щесаб
едилян
шящярлярин
адлары
бу
«мцгяддяслийи»
билдирмяк цчцн ъцт дейилир. Мясялян Мяккяйи-
Мцяззямя,
Мяшщяди-Мцгяддяс,
Бейтялмцгяддяс,
Кярбялайи-Мцялла вя с.
3
Бясря – Ирагда шящяр адыдыр.