Microsoft Word broca'nin beyn\335- carl sagan 05 02 2014. doc
Yüklə 307,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BÜYÜK SORULAR B R PAZAR AY N Biz yükselen güçlerin en yükse
- N KOS KAZANCAK S (1948)
- GOTT VE KAPLUMBA ĞALAR
- AMN YOT K EVREN nsan için ölmek, do
- KAYNAKÇA BROCA’NIN BEYN (Bilim A şkı Üzerine Dü şünceler)-CARL SAGAN* Özgün adı: Broca’s Brain: Reflections on the Romance of Science
19
www.ozetkitap.com kilometreden biraz daha az) olduğuna göre, en yakın uygarlığın tek yönlü yıldızlar arası iletişimi için gereken sürenin yaklaşık 300 yıl olduğu ortaya çıkar. Soru ve cevap için gereken süre ise 600 yıl olacaktır. Yıldızlar arası diyaloğun –özellikle ilk temas anı sırasında- yıldızlar arası monologdan çok daha az olası olmasının sebebi budur. 1974 yılında Cornell Üniversitesinin Ulusal Bilim Vakfı için işlettiği Porto Rico’daki Arecibo Gözlemevinin 305 metrelik anteninden uzaya böyle bir mesaj gönderildi. Bu olaya vesile olan şey, dünyanın en büyük radyo/radar anteni olan Arecibo’nun kuruluşunu kutlama töreniydi. Sinyal, tören sırasında dünyanın tam tepesinde bulunan, yaklaşık bir milyon ayrık güneşten birküresel salkımın oluşturduğu M13 adlı yıldız topluluğuna gönderildi. M13, 24.000 ışık yılı uzaklığında olduğuna göre mesajın oraya ulaşması 24.000 yıl alacak. Eğer cevap vermeye hevesli bir yaratık dinlemedeyse cevabın bize ulaşmasından önce 48.000 yıl geçecek. Açıkça görülebileceği üzere Arecibo mesajı ciddi bir yıldızlar arası iletişim girişiminden ziyade dünyasal radyo teknolojideki fevkalade ilerlemenin bir göstergesiydi. Deşifre edilmiş mesajın anlamı şöyle bir şey: “Birden ona kadar işte böyle sayıyoruz. şte ilginç veya önemli olduğunu düşündüğümüz beş kimyasal elementin –hidrojen, karbon, nitrojen, oksijen ve fosforun- atom numaraları. Bu atomları birleştirmenin bazı yolları şöyle: adenin, timin, guanin sitozin ve birbirini takip eden şekerler ile fosfatlardan oluşan bir zincir. Bu moleküler yapı taşları sırayla bir araya getirilir ve zincirde yaklaşık dört milyar halka oluşturan uzun bir DNA molekülünün meydana getirir. Molekül bir ikiz sarmaldır. Bu molekül bazı bakımlardan bu mesajın merkezindeki hantal görünümlü yaratık için önemlidir. Bu yaratık 14 radyo dalga boyu ve yaklaşık 176 cm yüksekliğindedir. Yıldızımızın üçüncü gezegeninde bu yaratıklardan yaklaşık 4 milyar tane bulunur. Gezegenler –merkeze yakın dört küçük, dışarıya doğru dört büyük ve en uçta bir küçük olmak üzere- toplam dokuz tanedir. Bu mesaj size 2430 dalga boyu veya 306 metre çapında bir radyo teleskop yoluyla iletilmektedir.” BÜYÜK SORULAR B R PAZAR AY N Biz yükselen güçlerin en yükseğini gördük. Ve ona Tanrı adını verdik. stesek ona başka herhangi bir isim de verebilirdik: Sonsuzluk, Gizem, Mutlak Karanlık, Mutlak Işık, Madde, Ruh, Nihai Umut, Nihai Kader, Sessizlik …N KOS KAZANCAK S (1948) BU ARALAR ekseriyetle kendimi halka hitap eden bilimsel konuşmalar yaparken buluyorum. Bazen yıldız araştırmaları ve diğer gezegenlerin yapısı hakkında, bazen Dünya’daki yaşamın kökeni veya zeka düzeyi; bazen başka yerlerde yaşam araştırmaları ve bazen de görkemli evrensel bakış açısı hakkında konuşmam isteniyor. En sık sorulan sorular –hafifçe gizlenmiş dinsel sorgulamalar olduğuna inandığım- tanımlanmamış uçan cisimler ve eskiçağ astronotları üzerine. En az bunlar kadar sıkça sorulan bir soru, özellikle yaşamın evrimi veya zeka üzerine bir konuşmamdan sonra gelen “Tanrı’ya inanıyor musunuz?” sorusudur.
kelimesi birçok kişi için farklı anlamlar içerdiğinden, sıklıkla soruyu sorana. “tanrı” ile neyi kastettiğini sorarım. Tuhaftır ki, bu genellikle beklenmedik ya da şaşırtıcı bir tepki olarak görülür: “Biliyorsunuz canım Tanrı işte. Herkes Tanrının kim olduğunu bilir.” Veya “Evrende her yerde var olan ve bizden daha kudretli bir çeşit güç.” Böyle birkaç tane güç var, doğru. Oldukça Geniş anlamlar içeren bir kavramdır bu. Bazılarına göre Tanrı, göklerde bir yerdeki tahtına kurulmuş harıl harıl her düşen serçenin çetelesini tutan, uzun beyaz sakallı, beyaz tenli, dev cüsseli bir kişidir. Diğerleri ise –mesela Baruch Spinoza ve Albert Einstein toplamı olduğunu düşünmüştür. Bildiğim kadarıyla, gizli bir göksel konumdan insanlığın kaderini tayin eden mukaddes varlıklar olduğuna dair kesinliği tartışılmaz kanıtlar yok; ama
20
www.ozetkitap.com
fiziksel yasaların varlığını inkar etmek herhalde çılgınlık olurdu. Tanrıya inanıp inanmadığımız büyük ölçüde Tanrı derken neyi kastettiğimize bağlıdır. Dünya tarihinde muhtemelen on binlerce din olmuştur. yi niyetli dinsel bir inanışa göre bunların hepsi temelde birbirinin aynıdır. Olaya psikolojik açıdan bakıldığında, birçok dinin özünde gerçekten önemli benzerlikler bulunduğu görülebilir, ama törenler ve öğretilerdeki detaylar açısından bakıldığında, organize dinlerdeki çeşitliliğin çarpıcı boyutlara ulaştığı fark edilir. Bertrand Russell bir zamanlar, Britanya’nın Birinci Dünya Savaşına katılmasına barışçı bir şekilde karşı çıktığı için tutuklanmıştı. Hapishane memuru Russel’a –o zamanlar yeni gelenlere yöneltilen rutin soruyu- hangi dinden dolduğunu sordu. Russel, “Agnostik” diye cevap verince kendisinden bunun nasıl yazıldığını açıklaması istendi. Memur daha sonra dostça bir ifadeyle gülümseyip başını iki yana sallayarak, “Birçok farklı din var, ama herhalde hepimiz aynı Tanrıya tapıyoruz,” dedi. Russel haftalar boyu bu sözü hatırlayıp güldüğünü söyler. Evrenle ilgili bilgilerimiz arttıkça Tanrıya giderek daha az iş düşüyormuş gibi bir görüntü ortaya çıkıyor. Sıklıkla dile getirilen bir fikre göre –elbette bu Aristocu bir fikirdir- evrenin oluşumu için en azından bir Tanrı gereklidir. Bu daha detaylı incelemeye değer bir nokta. Her şeyden önce evrenin sonsuz derecede yaşlı olabileceği ve bu yüzden bir Yaratıcıya ihtiyacı olmayacağı pekala mümkündür. Bu da Büyük Patlamadan beri süregelen olayların, evrendeki sonsuz oluşumlar ve yok oluşlar dizisinin, bir saat sarkacı gibi salınan bir evrende sadece en son tezahürleri olduğu fikrine izin veren şu anki kozmolojik bilgimizle uyuşmaktadır. Yine de biz Tanrı tarafından ve her nasılsa hiç yoktan yaratılan bir evren fikrini irdeleyelim. O zaman doğal olarak şu soru ortaya çıkacaktır: Tanrı nereden gelir? Büyükleri tarafından sus pus edilmeden önce on yaşındaki çocukların çoğunun aklına gelen bir sorudur bu. Büyük kozmolojik soruların, insanlığın dinsel hassasiyetlerini etkilemeyecek akla yakın cevapları yok. Ancak cevapların bürokratik ve bağnaz dinleri bozguna uğratma ihtimali var. Sonsuza dek hep aynı kalacak şekilde kurulmuş, eleştiriye kapalı dinlerin uzun vadede yozlaşması bence kaçınılmazdır. Evet, modern bilimsel anlama kabiliyetimiz belki sınırlı ama MÖ 1000 yılındaki Babilli atalarımızınkinden çok daha ileri. nanıyorum ki, gerek bilimsel gerekse toplumsal yönden yeniliklere kendini uyarlamaya gönülsüz dinler er geç silinip gidecektir. Bir inanç sistemi kendisine yönelik en ciddi eleştirilere cevap vermediği sürece hayatta kalamaz, gelişip ışıldayamaz. Dinin huzur verdiği, destek sağladığı, duygusal ihtiyaç anlarında sığınak görevi üstlendiği ve son derece yararlı sosyal açılımları olduğu su götürmez bir gerçek. Ancak bu, asla dinin sınamaya, eleştirel incelemeye ve kuşkuculuğa kapalı olması gerektiği anlamına gelmez.
Din, belli bir zaman boyunca evrendeki konumumuza genel kabul görmüş bir anlayış getirmişti. nsanlık var olalı beri mitlerin, efsanelerin, felsefe ve dinin en büyük amaçlarından biri şüphesiz buydu. Ancak farklı dinler arasındaki çatışmalar ve dinin bilimle çatışması, en azından birçoklarını zihninde bu geleneksel anlayışı yıktı.
: Onlara göre bu, hakkında derin düşünülmesi gereksiz ve zaten her koşulda kontrolümüz dışında kalan bir olgudur. Ama gerçekleri ve alternatifleri tarafsız bir elekten geçirmeden seçtikleri bir dizi inancın kendileri için derin anlamlar taşıdığını açıkça itiraf edenler, araştırma amacıyla sorulan soruları rahatsızlık veren bir meydan okuma olarak görecektir. 21
www.ozetkitap.com
Kalpten inancım şu ki, geleneksel türden bir Tanrı varsa merak duygumuz ve zekamız onun eseri. Eğer evreni ve kendimizi keşfetme tutkumuzu baskılarsak (böyle bir eylemde bulunamayacak olmamız bir yana) Tanrı vergisi bu armağanların da değerini verememiş olurduk. Öte yandan eğer böyle bir geleneksel Tanrı yoksa merakımız ve zekamız hayatta kalma yönündeki en temel aletlerimizdir. Her iki durumda da bilgiye sahip olma girişimi hem bilim hem de dinle tutarlı olmanın yanı sıra, insan türünün devamı için de elzemdir.
Doğulu bir filozofa rastlayan Batılı bir gezgin ona dünyayı nasıl tanımladığını sorar: • “Dünya, sırtı düz bir dünya kaplumbağasının üzerinde duran kocaman bir
• “Ah evet, iyi ama dünya kaplumbağası nerede duruyor?” • “Daha büyük bir kaplumbağanın sırtında.” • “Tamam da o nerede duruyor?” • “Çok zekice bir soru. Ama işe yaramaz bayım. Kaplumbağalar böylece sürer
Ş u anda biliyoruz ki bizler uçsuz bucaksız ve mütevazı bir evrendeki minicik bir toz zerresinin üzerinde yaşıyoruz. Eğer gerçekten var iseler, ilahlar artık günlük insani işlere müdahale etmiyorlar. Yaşadığımız evren insan merkezli bir evren değil. Ve öyle görünüyor ki kainatın yapısı, oluşumu ve kaderi, uzak atalarımızın algıladığından çok daha derin gizemler taşıyor. Bütün galaksiler birbirinden uzaklaşmaktadır ve böylece herhangi bir galaksideki bir astronom diğer bütün galaksilerin kendisinden kaçtığını gözlemler. Elimizdeki verilere dayanarak bu karşılıklı uzaklaşmayı geçmişe doğru –belki 15 ya da 20 milyar yıl öncesine- götürürsek bütün galaksilerin birbirine “temas etmesi” gereken, yani hepsinin son derece kısıtlı hacimdeki bir uzay boşluğuna sıkıştığı bir zaman buluruz. Evrendeki bu genişleme için üç açıklama yolu bulunmuştur. Durağan Durum, Büyük Patlama ve Salınan Evren kozmolojileri Durağan Durumda galaksiler birbirinden uzaklaşır, daha uzaktaki galaksiler çok daha yüksek hızlara ulaştığı için bunların ışığı Doppler etkisiyle giderek daha uzun dalga boylarına kayar. Belirli bir uzaklığa erişen bir galaksi artık o kadar hızlı hareket eder ki, kendisinin olay ufku olarak adlandırılan noktasını geçer ve bizim bulunduğumuz konum itibariyle ortadan kaybolur. Genişleyen bir evrende öylesine büyük bir mesafe vardır ki, bunun ötesinden bilgi alma şansı yoktur. Eğer her hangi bir müdahale olmazsa zamanla bu sınırın ötesine giderek daha çok galaksi geçip kaybolacaktır. Ancak Durağan Durum kozmolojisinde sınırın ötesinde kaybolan madde, evrenin her tarafında durmaksızın oluşan ve sonunda yoğunlaşıp yeni galaksilere dönüşen tamamen eşit miktardaki madde ile dengelenecektir. Durağan Durum kozmolojisinde Büyük Patlama yoktur; yüz milyar yıl öncesinin evreni bugünkünün aynasıdır ve bir yüz milyar yıl sonra da aynı olacaktır. O zaman yeni madde nereden geliyor? Madde nasıl yoktan var olabilir? Eğer Durağan Durum hipotezi doğruysa galaksilerin birbirine çok yakın bulunduğu bir zaman asla olmadı. O zaman evren en büyük haliyle değişmiyor ve sonsuz denecek kadar yaşlı.
Evren eğer durağan bir durumda değilse değişiyor demektir ve değişken evrenler evrimsel kozmolojilerle tanımlanır. Astrophysical Journal’in 15 Aralık 1974 sayısında yayınlanan önemli bir bilimsel makale, evren sonsuza dek genişleyecek mi (“açık” bir evren) yoksa giderek yavaşlayıp tekrar büzüşecek mi (“kapalı” bir evren) sorusu üzerine odaklanan geniş çaplı gözlemsel kanıtlar ortaya koydu. Çalışma, o zaman her ikisi de California Teknoloji Enstitüsünde görevli J. Richard Gott III ve James E Gunn ile Teksas Üniversitesinden David N. Schromm ve Beatrice M. Tinsely’ye aitti. leri sürdükleri fikirleri tartışırken uzayın “yakındaki” iyice gözlemlenmiş 22
www.ozetkitap.com
bölgelerinde yer alan galaksilerdeki ve galaksiler arasındaki kütleye ilişkin hesaplamalarını yeniden gözden geçiren ve bununla evrenin geri kalanı hakkında varsayımda bulunan ekibin ulaştığı sonuç şu: Genişlemeyi yavaşlatmak için yeterli madde yok. Evrenin modern deneysel kozmoloji tarafından aydınlatılan doğası, evren ve tanrılarla ilgili spekülasyonlarda bulunan Yunanlılarınkinden çok daha farklı. Eğer insan merkezlilikten uzaklaşabilirsek, samimiyetle ve serinkanlılıkla bütün alternatifleri değerlendirebilirsek belki de gelecek birkaç on yıllık zaman diliminde ilk kez evrenin yapısı ve kaderini tamı tamına anlayabileceğiz. Ve işte o zaman Gott biliyor muydu, bilmiyor muydu öğreneceğiz. AMN YOT K EVREN nsan için ölmek, doğmak kadar doğaldır; ve küçük bir bebek için muhtemelen biri öteki kadar acı vericidir. FRANC S BACON-Ölüm Üzerine (1612) Son birkaç milyon yıl içerisinde insan beynindeki muazzam büyümeden dolayı çocuk doğumunun verdiği acının, özellikle insan annelerde bıraktığı izin ulaştığı nokta karşısında müthiş bir hayrete kapılıyorum Ortaya çıkan tabloda sanki zekamız mutsuzluğumuzun kaynağıymış gibi bir görünüm var; ama bu aynı zamanda mutsuzluğumuzun bir canlı türü olarak kuvvetimizin kaynağı olması anlamına da geliyor. Bu fikirler dinin yapısı ve kökenine dair sorulara biraz ışık tutabilir. Batılı dinlerin çoğunda ölümden sonra hayata bir özlem vardır. Doğu dinleri ise yeniden doğuş ve ölümler döngüsünde bir huzurun peşindedir. Ama her ikisinde de bir cennet vaadi, bireyin ve evrenin saf birleşmesi, 1. Aşamaya bir geri dönüş vardır. Her doğum bir ölümdür; çocuk amniyotik evreni terk eder. Bununla beraber reenkarnasyona inananlar her ölümün bir doğum olduğunu iddia ederler; ölümün eşiğine gelme sırasında perinatal hafızanın doğum olarak hatırlanmasının tetiklediği bir öneri olabilir bu.
nanç ilkelerinin değerlendirilmesinde çok farklı iki yaklaşım vardır. Bir tarafta, içsel tutarsızlıkları olmasına veya dış dünya ya da kendimizle ilgili iyi bildiğimiz gerçeklerle epeyce çelişmesine rağmen, dini olduğu gibi kabul eden ve ekseriyetle saf mizaçlı insanlar bulunur.
iflah olmaz kuşkucular yer alır. Kendilerini su katılmamış rasyonalistler olarak gören bazıları kayıtlara geçmiş muazzam dini deneyime bile karşı çıkmaktadır. Bu mistik anlayışın bir anlamı olmak zorunda, peki ama nedir bu anlam? Bürokratik dinlerin insanlık tarihi boyunca dünyevi otoriteyle işbirliği yaptığı ve belirgin bir inancı aşılamanın ekseriyetle ulusu yönetenlere menfaat sağladığı bir gerçek. Dini inancı rasyonalist açıklama girişimlerine şiddetle karşı çıkılmıştır.
bu fikri yüzünden sövgüye maruz kalmıştır. Freud’a göre babacan bir Tanrı, kısmen çocukluktaki baba algımızın erişkinliğe bir yansımasıdır; Freud din üzerin yazdığı kitabına da Bir Yanılsamanın Geleceği adını vermişti. Öleceğiz ve ölümden korkuyoruz. Bu bütün kültürlerde görülen evrensel bir korku ve muhtemelen önemli bir yaşamsal değeri var. Ölümü ertelemeyi veya ondan sakınmayı arzulayanlar dünyayı geliştirebilir, kendilerini bekleyen tehlikeleri azaltabilir, kendilerinden sonra yaşamaya devam edecek çocuklar yapabilir ve kendi adlarıyla anılacak büyük eserler yaratabilirler. Dinle ilgili konular üzerine akılcı ve kuşkucu söylemlerde bulunanlarsa, insandaki ölüm korkusuna karşı yaygın destek gören çözüme, yani ruhun beden çürüdükten sonra yaşamaya devam ettiği hipotezine meydan okuyor olarak algılanırlar. Çoğumuz ölmeyi
23
www.ozetkitap.com
arzulamayız ve bu yüzden ölümün son olduğunu, kişiliğimizin ve ruhlarımızın yaşamaya devam etmeyeceğini söyleyenler bizi rahatsız eder. Tanrı ve ruh hipotezleriyle ilgili sorular ortaya atanların tamamı hiç de ateist değildir. Ateist, Tanrının var olmadığından kesin emin olan, Tanrının var olmadığına dair çürütülmesi mümkün olmayan deliller ortaya koyabilen birisidir. Ben henüz böyle çürütülmesi mümkün olmayan deliller duymadım. Tanrı çok uzak zamanlar, mekanlar ve nihai nedenlerle ilişkili olduğu için Onun var olmadığından emin olabilmenin yolu, evren hakkında şu anda bildiğimizden çok daha fazlasını bilmekten geçiyor. Evrenin yapısını, kökenini ve geleceğini araştıran astronomlar karmaşık gözlemler yapıyor, evreni diferansiyel denklemlerle ve tensör hesaplamasıyla tarif ediyor, X-ışınlarından radyo dalgalarına kadar evreni tarıyor, galaksileri sayıp, hareketlerini ve uzaklıklarını tespit ediyorlar. Bunların hepsi tamamlandığında üç farklı görüş arasından bir tanesi seçilmelidir; Huzur dolu ve sakin Durağan Durum evreni; evrenin eziyetli ve sonsuz ölçekte genişleyip büzüştüğünü savunan Salınan Evren teorisi; ve had safhada radyasyonla birlikte şiddetli bir olayın başlattığı devamlı büyüyen ve gelişen, soğuyan, evrim geçiren ve sakinleşen Büyük Patlama evreni. Dünya dinlerinde Yeryüzünü annemiz, gökyüzünü ise babamız olarak tanımlamak gelenekseldir. Bu Yunan mitolojisinde Uranüs ve Gaea için doğru olduğu kadar Amerika Yerlileri, Afrikalılar, Polinezyalılar ve Dünya gezegenindeki toplumların çoğu için de aynıdır. Bununla beraber perinatal deneyimin en can alıcı noktası şu ki bizler annemizi terk ederiz. Bunu önce doğumda, daha sona ise dünyayı kendi kendimize tanıma yolculuğuna çıktığımızda yaparız. Bu vedalar ne kadar acı olursa olsun insan türünün devamlılığı için elzemdir. Acaba bu gerçeğin, en azından birçoğumuz için, uzay yolculuğunun neredeyse mistik cazibesiyle bir alakası olabilir mi? nanıyorum ki, eğer korkunç bir aptallık ve hırsa kapılıp kendi kendimizi yok etmezsek, bizi yıldızlara götürecek , geri dönüşü olmayan bir yolculuğa çıkmış bulunuyoruz. Ve orada uzayın derinliklerinde bir yerde, er geç başka zeki varlıklara ulaşmamız an meselesi. Bazılar bizden daha geride olacak; bazıları, muhtemelen çoğu ise daha ileride, daha gelişmiş. Merak ediyorum acaba uzayda yolculuk yapan varlıkların hepsi, doğumu eziyetli yaratıklar mı olacak? Bizden daha gelişmiş yaratıkların bizim anlayabileceğimizin çok ötesinde yetenekleri olacaktır. Bir nevi gerçek anlamda bizlere tanrılar gibi gözükeceklerdir. Bebeklik çağındaki insan türünün büyümesi çok uzun zaman alacak. Soyumuzun temsilcileri belki o uzak zamanlardan, insan ırkının hayal meyal hatırlanan Dünya gezegeninden çıkıp geldiği o uzun ve dolambaçlı yolculuktan geriye dönüp bakacak, kişisel ve ortak tarihlerimizi, bilim ve dinle yaşadığımız aşkı berraklıkla, anlayışla ve aşkla hatırlayacaktır.
BROCA’NIN BEYN (Bilim Aşkı Üzerine Düşünceler)-CARL SAGAN* Özgün adı: Broca’s Brain: Reflections on the Romance of Science ngilizceden Çeviren:Volkan Yazman Say Yayınları -Bilim Dizisi 1. Baskı: Say Yayınları, 2011 * CARL SAGAN: Cornell Üniversitesin ‘de astronomi ve uzay bilimleri profesörü ve gezegen araştırmaları laboratuvarı müdürü olarak görev yapmıştır. NASA tarafından kendisine Sıra Dışı Bilimsel Başarı ve Seçkin Kamu Hizmeti ödülleri verilmiştir. Sagan’ın Emmy ve Peabody ödüllerini kazanan belgesel dizisi Kozmos Amerikan televizyonculuk tarihinde en çok izlenen programdır. Yüklə 307,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|