Microsoft Word Az?rbaycanda su ehtiyatlar?n?n t?s?rrufat v? ekoloji ?h?miyy?t? dissertasiya doc docx
Yüklə 492,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ağstafaçay,Kazretula,Algeti,Xramçay və b. nəql etdikləri pollyutantlar (ümumi çirkləndirici maddələr) hesabına daha da kəskinləşir. Ağstafaçayın suyunun zəhərlənməsi nəticəsində suda oksigenin miqdarı 4- 5 dəfə azalır,belə suyun istifadəsi təhlükəlidir. Çayın zəhərlənməsi suda olan mikrofloranın inkişafına da mənfi təsir göstərir. Ermənistan tərəfindən zəhərlənən Ağstafaçay Qazax rayonunda yaradılan su anbarında cəmləşir və bölgənin kənd-qəsəbələrində məişətdə,suvarmada istifadə olunur. Ona görə bu su anbarı əhalinin sağlamlığı üçün real təhlükə mənbəyinə çevrilmişdir, o, məişətdə istifadə edilməməlidir. Dövlət Hidrometeorologiya Komitəsinin çoxillik məlumatına görə Kür çayının çirklənmə indeksi Şıxlı kəndində 1,60-2,2, Yenikənd qəsəbəsində 1,97 (mülayim çirklənmə - III qrup), Mingəçevirdə 2,9 (çirklənmiş- IV qrup), Yevlax şə hərində 1,82,Pirəzə kəndində -1,26,Zərdabda-1,42-2,34, Mollakənddə-2,14, Surra kəndində-2,11-2,44 (mülayim çirklənmə III qrup), Bankə qəsəbəsində 3,62-3,64 (çirklənmiş –IV qrup) və Mayak qəsəbəsində 5,10 (çirkli V qrup) ölçüdə qeydə alınmışdır.Araz çayı sularının çirklənmə indeksi Sədərək məntəqəsində 1,82-2,24(mülayim çirklənmə III qrup),Culfada 3,32 (çirklənmiş IV qrup) , Saatlıda 3,64-4,93 (çirklənmiş və çirkli IV-V qrup) təşkil etmişdir. Göstərilən Komitənin məlumatına əsasən (1987-89-cu illər) Şıxlı kəndi yaxınlığında çayın sularında oksigenə olan biokimyəvi tələbat (OBT s ) – 3,71 mq/l,neft məhsulları 0,15 mq/l, fenollar 0,03 mq/l,yəni normadan bir neçə dəfə artıqdır. Heksoxloran kimi pestisidin isə il boyu miqdarı 0,006 mkq/l-ə qədərdir. Mingəçevir yaxınlığında Kür sularında neft məhsullarının miqdarı 0,18 mq/l, (4SKH-son konsentrasiya həddi), fenolların miqdarı isə 0,005-0,01 mq/l-ə qədər olmaqla normadan 5-10 dəfə artıqdır.Heksoxloranın miqdarı isə sularda 0,037 mkq/l-ə qədərdir. Göstərilən ərazidəki, hidroloji məntəqələrdən götürülmüş su nümumələrində bixromat oksidləri 13,5-22,6 mq/l,neft məhsulları 0,03-0,25 mq/l, fenollar 0,003-0,04 mq/l, heksoxloran 0,005-0,037 mkq/l təşkil etmişdir. Benzol turşuları 2,8 mq/l, yəni normadan 5-6 dəfə artıq olmuşdur. Mingəçevir- Ş irvan şəhərləri arasında ammonium,nitrit,nitrat,ümumi fosfor kimi biogen mənşəli komponentlərin qalıqlarının miqdarı Kür sularında il boyu ümumi sanitar,sanitar-toksikoloji və balıq təsərrüfatları üçün təyin olunmuş normalardan bir neçə dəfə çoxdur. F.Ş.Əliyev və M.A.Məmmədovanın məlumatına görə Kür çayında yerləşən hidroloji məntəqələrdən götürülmüş su nümumələrində misin miqdarı toksikoloji normadan 10 dəfədən artıq olmuşdur (misin toksikoloji norması sular üçün 1,0 mq/l-dir).Misin daha çox miqdarl Yenikənd (18 mq/l), Mingəçevir (18 mq/l),Yevlax (14 mq/l),Zərdab (20 mq/l), Salyan
(14 mq/l)
və Mayak
(23mq/l) məntəqələrində qeydə alınməşdər.Bismut,titan və manqan qeyri-üzvi kimyəvi elementlərin miqdarı da Kür sularında həmişə normadan yüksəkdir,alüminium,dəmir və silisium Kür sularında daim müşahidə edilsə də miqdarı buraxıla bilən həddən aşağı olur. Kür çayı,Şirvan,Salyan,Neftçala şə hərlərindəki yod-brom zavodunun,Bankə qəsəbəsindəki balıq kombinatının və həmin şəhərin kommumal təsərrüfatlarının çirkab suları ilə çirkləndirilir. Bu ərazilərdə Kürün sularında bixromat oksidləri, fenollar,neft məhsulları və heksoxloran pestisidn miqdarı digər məntəqələrlə müqayisədə 1,5-2,0 dəfə çoxdur. Bankə və Mayak qəsəbələri yaxınlığında Kürdə benzol turşularının miqdarı uyğun olaraq 2,4 və 2,0 mq/l , yəni ümumi sanitar normalardan 4-5 dəfə artıqdır. Ş ıxlı kəndindən Kürün mənsəbəsinə doğru suyun ümumi minerallıq dərəcəsi (ÜMD) artır. Belə ki, Mingəçevir su anbarında suyun ÜMD 0,4-0,6 q/l,Surra kəndi yanında 0,7-0,9 q/l, Araz çayı ilə birləşəndən sonra 1,2-1,4 çatır.Bununla paralel sularda sulfat və xlor anionlarının miqdarı da artaraq təyin olunmuş 500 və 300 mq/l normasından 15 dəfədən artıq olmuşdur. Azərbaycan,Gürcüstan və Ermənistanın müvafiq idarələrinin məlumatına ə sasən 2000-ci ildə Kür çayının hövzəsinə 468 mln.m 3 çirkab suları o cümlədən 237 mln m 3 (51%) Gürcüstan, 219 mln.m 3 (46%) Ermənistan, yalnız 12 mln m 3
Araz çayında yaranan gərgin ekoloji vəziyyət Kür çayından daha təhlükəlidir. Araz çayı Gümrüdən başlayaraq Naxçıvan MR ilə sərhəd əraziyə kimi axınboyu Ermənistanın 10-dan çox sənaye şəhərlərinin məişət və sənaye çirkablarını qəbul edir. Bununla yanaşı dğşmən ərazisindən Araza qovuşan Gedərçay,Vorotan,Axuryan çayları son dərəcə zəhərlənmişdir.Onların sularında
demək olar ki, oksigen olmur,turşuluq göstəricisi pH 2,4-ə enir,mikroflora 180- 200 dəfə azalır,çay sahilləri boyu bitki örtüyü də məhv olur. Ermənistanla Naxçıvan MR arasında (Sədərəklə Surenavan kəndi) Arazın suyunda fenollar 220-1160 dəfə,ağır metallar duzları 36-44 dəfə (mis,molibden və s.) , azot-fosfor duzları 26-34 dəfə,xloridlər 28 dəfə,neft mənşəli karbohidrogenlər 73-113 dəfə ziyansız qatılıqdan yüksəkdir. Araz çayının sol qolu Razdan suyunun çirklənmə dərəcəsinə görə Ermənistanda birinci yeri tutur. Razdan,Gürensavan,Abovyan,Yerevan şə hərlərinin sənaye müəssisələrinin çirkab suları və çayın sahilində yerləşən başqa yaşayış məntəqələrinin məişət tullantıları bu çaya atılır. 1980-ci illərdə Razdana buraxılan çirkab sularının orta illik miqdarı 210 milyon m 3 olmuşdur. Yay aylarında Arazda suyun səviyyəsi aşağı düşdüyü dövrdə Razdanın çirkab sularının sərfi azalmır.Nəticədə “Araz” su qovşağı su anbarında çox təhlükəli vəziyyət yaranır. sti hava şəraitində suyun “çirklənməsi” baş verir və balıqların kütləvi qırılmasına səbəb olur. Arazı ən çox çirkləndirən çaylardan biri də Oxçuçaydır.Megri, Qacaran, Qafan və Dəstəkert dağ-mədən (metalsaflaşdırma) kombinatlarının yüz min tonlarla qatı turş suları,ağır metal duzları və başqa tullantıları Oxçuçayı hədsiz dərəcədə çirkləndirir. Ayrı-ayrı vaxtlarda suyun tərkibində misin miqdarı BHK- dan 25-50 dəfə,fenolların miqdarı isə mütəmadi olaraq normadan 6-15 dəfə artıq
Yüklə 492,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|