Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
69 
3.2. «Alıntı» terimini tanımlama kriterleri.  
Dünyadaki her bir dil kendine has içerik ile alıntıların bir bileşimidir. Rusça 
açısından ise alıntılar, dilin gelişme tarihi boyunca her aşamada dile zenginlik katan 
unsurlardır.  
Toplumsal  ilerleme,  bilim  ve  teknikteki  gelişmeler,  tarihsel  gelişimin  tüm 
aşamaları  dilde  yeni  şekillerin  ortaya  çıkmasına  ve  eskilerin  yok  olmasına  neden 
olmaktadır. “Yeni oluşumlar ve yok oluşlar dil sisteminin tüm alanlarını kapsamakla 
birlikte,  özellikle  en  hareketli  birimler  olan  leksik  içerik  ve  dilin  deyim  yapısını  
etkilemektedir.”
31
 
Dilin  içindeki  boşlukların  yeni  ögelerle  doldurulması  başka  bir 
dilden  alıntı sürecine bağlıdır. Leksik alıntı konusu deyimsel alıntı konusuna oranla 
daha  iyi  işlenmiş  olduğundan  (bkz:  Amosova,  Beletskiy,  Egorova,  Lotte,  Pizani, 
Haugen    ve  diğerleri),  Rus  ve  yabancı  dilbilimcilerin  çalışmalarındaki  “alıntı” 
teriminin anlamı üzerinde  durmanın daha uygun olacağını düşünmekteyiz. 
Birçok araştırmacı (L. Bloomfield, G. Paul, L. A. Fridman) “alıntı” terimini 
oldukça geniş bir anlamda değerlendirmektedir.  
Örneğin, bilim adamları bu terimin bir dilde benimsenen  yabancı dillere ait 
farklı  ögeleri    kapsadığı  gibi  belli  bir  dilin  içine  o  dilin  lehçelerinden  geçmiş  olan 
olguları  da  kapsadığını  düşünmektedir.  Bu  dilbilimciler  için  bir  dilin  taşıyıcıları 
arasında  gerçekleşen  iletişim  süreci  çerçevesinde  ortaya  çıkan  konuşma 
alışkanlıklarının  geçişi  de,  çocukların  büyüklerin  konuşma  tarzlarını  taklit  etmesi 
olayı  da  “alıntı”  teriminin  sınırlarını  aşmamaktadır.
32
  Ancak  dilbilimcilerin  çoğu 
                                                 
31
E.M. Soloduho, Teoriya frazeologiçeskogo sblijeniya, Kazan’, 1989, s. 6 
32
 Daha fazla bilgi için bkz. L. Bloomfield, Yazık, Moskova, 1968,  s. 487 - 488 

---

 
 
 
70 
“alıntı” terimini tanımlarken esas vurguyu dilin alıntı sisteminin yabancı dil ögeleri 
üzerine  koymaktadır  (Ahmanova,  Beletskiy,  Egorova,  Krısin,  Pizani,  Soloduho, 
Haugen).  “Alıntı”  kavramı  yabancı  dilin  farklı  ögelerinin  kullanılması  olgusuna 
dayanmaktadır. Bu durumda farklı ögeler olarak fonoloji, morfoloji, sentaks, leksik, 
semantik  gibi  dilin  çeşitli  katmanlarındaki  birimler  anlaşılmaktadır.  Bu  çerçevede, 
bilim  adamlarının  incelemelerindeki  ““alıntı”  terimi  dilsel  iletişim  sonucunda  bir 
dilden diğer dile geçmiş olan yabancı dil ögesini (sözcük, biçimbirim, sentaks yapısı 
vb.) ifade etmektedir
.”
33
  
Leksik  alıntılar  konusundaki  araştırmaların  analizi  araştırmacıların  kural 
olarak  3  temel  tip  leksik  alıntı  türü  belirlediği  sonucuna  varmamıza  olanak 
vermektedir:  
1) alıntı sözcükler (doğrudan alıntı);  
2) taklit edilmiş sözcükler;  
3) semantik tip leksik alıntı.  
Çalışmamızın bu bölümünde bunların üzerinde daha ayrıntılı duracağız. 
Hemen hemen tüm dilbilimciler sözcük alıntısı (doğrudan alıntı) gibi bir alıntı 
tipini  tanımlamaktadırlar  (Pizani,  Haugen,  Lotte,  Amosova  ve  diğerleri).  Doğrudan 
alıntı  genellikle  yabancı  dilden  sözcüğün  anlamının  olduğu  gibi  ve  aynı  zamanda 
sözcüğün  sesli ifadesiyle birlikte alınmasıdır (örneğin, Latince brachium “el” bu da 
Yunanca fipaxicoy “el” şeklindedir). Ancak V. Pizani “içerik bazında alıntı” olarak 
tanımladığı  başka  bir  özel  alıntı  kategorisine  dikkat  çekmektedir.  Araştırmacı,  bu 
                                                 
33
 V.N.Yartsev, Bol’şoy Entsiklopediçeskiy slovar’. Yazıkoznaniye, Moskva, 1998, s. 158. 

---

 
 
 
71 
kategoriye,  “taklitleri,  yani  kendi  öz  malzemesi  bazında,  ancak  dışardan  alıntı 
yapılmış  yapıya  göre  şekillenmiş  sözcükleri  ve yapıları”
34
dahil  eder.  Araştırmacılar 
örnek  olarak  genellikle  şu  ifadeyi  göstermektedir:  Almanca  “Wolkenkratzer” 
(bulutu tırmalayan) ve Fransızca “gratte-ciel” (göküzü tırmalayan),  ngilizce “sky-
scraper”  (göküzü  tırmalayan),  Rusça  “Небоскрёб”  (neboskr’ob)  -  (göküzü 
tırmalayan
), 
 
(Türkçe’de 
“gökdelen”) 
sözcükleri 
benzer 
bir 
şekilde 
oluşturulmuştur”
35
  
Bu  tip  alıntılar  ngilizlerin    bilimsel  çalışmalarında  genellikle  “loan 
translation” (harfiyen: çeviri alıntısı) olarak adlandırılmaktadır, ancak E. Haugen’in 
işaret ettiği gibi “Fransızca caique (Rusçası “калька” (kalka) - taklit) terimi daha 
uygundur, çünkü taklitte tam anlamıyla çeviriden bahsedilemez.
”
36
  
A.  A.  Beletskiy’in  görüşüne  göre  taklit  ile  harfiyen  çevirinin  ayırt  edilmesi 
gerekmektedir,  çünkü  taklidin  ve  harfiyen  çevirinin  sonuçları  aynı  değildir.  “Taklit 
daha  sonradan  kolayca  canlandırılabilir  duruma  gelen  dil  olguları  yaratmaya 
yöneliktir.  Harfiyen çevrilen birimlerin sayısı ise bir dilden diğerine tercüme edilen 
farklı dizim ve tümcelerin sayısı kadar olabilmektedir.
”
37
  
Edebiyatta  taklidin  kendi  başına  ayrı  bir  dilbilimsel  olgu  olması  nedeniyle 
bunun  bir  alıntı  çeşidi  olarak  değerlendirilemeyeceği  şeklinde  görüşler 
paylaşılmaktadır.  Yazarlar  taklitlerin  alıntı  grubundan  çıkarılması  gerektiğini 
kanıtlamak  için  birçok  kanıt  öne  sürmektedir.  L.  P.  Efremov’un  belirtiğine  göre 
                                                 
34
 V. Pizani, Etimiligiya.  storiya-problemı-metod., Moskva, 1956,  s. 67 
35
 Daha fazla bilgi için bkz. E. Haugen, Lingvistika i yazıkovoye planirovaniye, Moskva,  1975, s. 
352-355 
36
 E. Haugen, 1975, s. 347 
37
 A. A. Beletskiy, Greçeskiye elementı v geogr. nazvaniyah Krıma. Etimiligiya., 1967, Moskva s. 68 

---