Microsoft Word \304\356\352\363\354\345\355\3621

 
 
 
65 
sözcüklerin  oluşumlarıyla  yakından  bağlantılıdır.  Bundan  dolayı  akraba  sözcük 
şekillerini  ve  bu  şekillerin  tarihçesini  bilmek  sözcüklerin  kökeninin  açıklanmasını 
kolaylaştırmaktadır.  Örneğin;  Rus  dilinde  bir  ismin  durum  çekimlerinin  olmaması 
onun yabancı dil kökeninden olabileceğine dair bir çeşit sinyal niteliğindedir.  
Etimoloji  en  çok  lehçe  ve  özellikle  de  ağız  sözlüklerinin  araştırılmasıyla 
ilişkilidir. Diyalekt sözlükleri etimoloji için değişik bakış açılarından önemlidir. Bir 
lehçede edebi dile kıyasla daha eski gelişim aşamalarını yansıtan sözcük şekilleri ve 
anlamları ya da akraba köklerinden oluşan paralel oluşumlar kalmış olabilir.  
Örneğin; 
 Кол  (kol)  -  kazık  sözcüğünden  oluşan  околеть  (okolet’)  –  katılaşmak 
sözcüğün  etimolojisi  için  покойник  околел  (pokoynik  okolel)  -  ölü  katılaştı  
(застыл  (zastıl)  -  dondu)  şeklinde  lehçede  kullanımı  söz  konusudur:  bu  fiil  için 
застыть,  затвердеть  (zastıt’,  zatverdet’)  -  donmak, katılaşmak  (стать твёрдым  и 
неподвижным, как кол – kazık gibi sert ve hareketsiz olmak) sözcüklerinden gelen 
умереть (umeret’) - ölmek anlamının ikincil olduğu teyit edilmektedir.  
Лезвие (lezviye) – bıçak, jilet isminin лезть fiili ile akrabalığı Pskov ağzının 
лáзо  (лезвие)  (лазить  (lazit’)  -  tırmanmak  ile  bağlantılı)  sözcüğü  ile  teyit 
edilmektedir.  Edebi  dilde  bilinen  belli  ağızlara  ait  sözcüklerin  coğrafi  olarak 
yaygınlaştığına dair önemli veriler vardır: belli bir sözcüğün sadece kuzey bölgelerin 
ağızlarında  mevcut  olması  onun  Fin  dillerinden  geldiğini,  Novgorod  bölgesi 
ağızlarında  mevcut  olması  Leh  dilinden  geldiğini,  Orta  ve  Güney  Rus  ağızlarında 
mevcut olması ise  Türk kökenli olduğunu göstermektedir.  

---

 
 
 
66 
Sadece sözcüklerin değil, birçok  deyimin  de etimolojik açıdan incelenmeye 
ihtiyacı vardır; çünkü çoğu durumda bunların kökeni çok açık değildir.  
Örneğin;  
“строить куры” (stroit’kurı) – kur yapmak ifadesinin, ilk bakışta göründüğü 
gibi,  ilgili  evcil  kümes  kuşu  ile  hiçbir  ilgisi  yoktur:  bu  ifade  aslında  kendi  başına 
«kur yapmak, birinin ardından sürünmek» anlamına gelen “faire la cour” şeklindeki 
Fransızca  deyimin  tam  olmayan  taklidini  yansıtmaktadır.  Çünkü  “cour”  sözcüğü 
çevirilmeden  Fransızca’dan  olduğu  gibi  alınmıştır.  Türkçedeki  deyimin  (kur 
yapmak) de aynı şekilde oluşturduğuna inanıyoruz. 
“Разделать под орех” (razdelat’ pod oreh)  şeklindeki ifade “mobilyayı saf 
ceviz  ağacından  yapılmış  gibi  yapmak”  anlamına  gelen  mobilyacıların  profesyonel 
argosundan  gelmektedir.  Çağdaş  Rus  dilinde  ise  bu  ifade  “разделать”  (razdelat’) 
(“разделать  мясо”  (razdelat’  m’aso)  -  eti  parçalamak  ile  karşılaştırınız)  fiilinin 
diğer anlamının etkisiyle “önemli (fiziksel ya da manevi) bir zarar vermek” anlamına 
gelmeye başlamıştır.  
Deyimler,  sözcük  birimlerinden  farklı  olarak,  çoğu  kez  bilinçli  ya  da 
rastlantısal benzetmeler sonucunda ortaya çıkmaktadır.  
 
 
Örneğin;  

---

 
 
 
67 
“мне плевать на что-либо” (mne plevat’ na çto-libo) bir şeye tükürmek ve 
“мне глубоко безразлично что-либо” (mne gluboko bezrazliçno çto-libo) bir şeyi 
tamamen  umursamamak 
ifadelerinden  türeyen  “мне  глубоко  плевать  на  что-
либо”    (mne  gluboko  plevati  na  çto-libo)      hiç  bir  şeyi  umursamamak  (tamamen  
üstüne tükürmek) 
ifadesiyle kıyaslayınız.  
Birçok deyimin etimolojisi hakkında çelişkili bilgiler vardır.  
Örneğin,  
“Врёт как сивый мерин” (vr’ot kak sivıy merin) yalan söylemek ifadesi bu 
tür  deyimlerdendir.  Bu  ifadenin  kökeni  konusundaki  hipotezlerden  iki  tanesini  ele 
almak yerinde olacaktır:  
1. “прёт, как сивый мерин” (pr’ot kak sivıy merin) – gri atın çektiği gibi  
2.  “врёт,  как  Сиверс-Меринг”  (vr’ot  kak  Sivers-Mering)  Siverc-Mering 
gibi  yalan  söylemek
  (ki,  burada  Sivers-Mering,    büyük  olasılıkla  kargaya  karşı 
beslediği sevgi ile ün yapmış bir  Rus subayının soyadıdır).  
Ancak bu iki hipotezin de en az bunlar kadar bilinen “бред сивой кобылы” 
(bred  sivoy  kabılı)  –  gri  kısrağın  saçmalaması  şeklindeki  ifade  ile  pek  ilişkili 
olmadığı görünmektedir.  
Benzer  bir  şekilde  “взять  на  цугундер”  (vz’at’  na  tsugunder)  – 
cezalandırmak
  şeklindeki  ifadenin  etimolojisi  de  pek  açık  değildir.  Цугундер 
sözcüğünün  Almanca  (1)  zu  Hunden  «köpeklere  karşı»,  (2)  zu  hundert  «yüz  tane 
(cop darbesi) karşı», (3) zugrunde (zugrunde gehen «ölmek», zugrunde richten «yok 

---

 
 
 
68 
etmek,  imha  etmek»)
30
  gibi  ifadelerle  ilişkili  olduğu  konusunda  hipotezler  ortaya 
atılmıştır; ancak bunlardan hiçbiri bu Rusça ifadenin yapısını açıklayamamaktadır.  
Bazı  eksikliklerine  rağmen  Rusça  (ve  eski  Rusça)  sözcüklerin  etimolojisi 
konusunda en kapsamlı, en ayrıntılı ve geçerli kaynak 1950 - 1958 tarihleri arasında 
Heydelberg’te  Almanca  olarak  yayınlanan  ve  sonradan  da  Rusça’ya  çevrilen          
M. Fasmer’in Rus Dilinin Etimolojik Sözlüğü’dür.  
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
30
 Daha fazla bilgi için bkz., V.M. Mokiyenko,“Russkaya frazeologiya”, istoriko-etimologiçeskiy 
slovar’, Moskva, Astrel’ 2005,  s. 741 

---