Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Klassik əsərlər üzərində mətnşünaslıq tədqiqatı
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 53 bitirir. MətnĢünas isə son variantla birlikdə mətnin yaradıcılıq pro- sesində hansı mərhələlər keçdiyini, onun hansı qaralamaları, plan- ları, əlavə və silinmiĢ yerləri olduğunu da öyrənir. Bəzən mətnĢü- nas hər hansı bir əsəri nəĢrə hazırlayarkən həmin əsərin qaralama variantı ilə üzü ağardılmıĢ variantını kontaminasiya * yolu ilə bir- ləĢdirib, vahid, mükəmməl mətn yaratmıĢ olur. Qədim abidələrin mətni öyrənilərkən təkcə onların müəllif tərəfindən necə, nə zaman, hansı Ģəraitdə yaradıldığı deyil, həmçi- nin sonralar hansı dəyiĢikliklərə məruz qaldığı da tədqiq edilib müəyyənləĢdirilməlidir. Bir çox hallarda mətnĢünas qədim abidə- nin bir neçə əlyazmasının müqayisəsi yolu ilə elmi-tənqidi mətnini tərtib edir. MətnĢünaslıq nəzəriyyəsinə nəzər salsaq görərik ki, bu sa- hədə Rusiya alimlərinin (S.Reyser, L.Superanskaya, E.Proxorov) gördükləri iĢlər diqqətəlayiqdir. MətnĢünaslığın elmi-nəzəri və əməli problemlərinin həlli akademik D.Lixaçovun fəaliyyəti və əsərləri ilə bağlıdır. D.Lixaçov digər xarici ölkələrdə mətnĢünaslıq elminin acınacaqlı vəziyyətinin bir sıra ümumi səbəbləri olduğunu yazır. Belə ki, mətnĢünaslıq, mətn nəĢrinin praktiki məsələlərilə boğulmuĢdur. Bu da nəzəriyyənin inkiĢafına mənfi təsir etmiĢdir 67 . Türkiyədə isə dəyərli layihə həyata keçirilmiĢdir. Belə ki, Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən “Türkiye yazmaları” adlı sayt ha- zırlanmıĢdır. Burada əlyazma kitablar haqqında dəyərli tədqiqatlar yer almıĢ və Türkiyə kitabxanalarında mühafizə olunan əlyazma- ların böyük bir qisminin mətni verilmiĢdir 68 . * Bir ədəbi əsərin süjetinə və surətlər sisteminə aid müəyyən ünsürün, ya ünsür- lərin baĢqa əsərə nüfuz etməsi. 67 Bax: ġərifli K. MətnĢünaslığın nəzəri əsasları. - Bakı: 2011, s.6. 68 Bax: Ünver N., Kaya D. Yazma kitaplar. http://www.yazmalar.gov.tr/elyazmaciligimiz_tr.php Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 54 Azərbaycan alimləri mətnĢünaslığın bu və ya digər məsələ- ləri ilə bağlı müxtəlif elmi və elmi-kütləvi nəĢrlərdə çıxıĢ et- miĢlər 69 . MətnĢünaslığın tarixini qədim dövr, orta çağlar, XIX əsr - XX əsrin əvvəlləri və nəhayət XX əsrin ortalarından günümüzə- dək olan mərhələlərə görə Ģərh etmək olar. Məhz bu bölgülərin ümumi kontekstində Azərbaycan mətnĢünaslarından Xətib Təbri- zi, Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə, Mirzə Kazım bəy, Salman Mümtaz, Əziz Mirəhmədov, Cahangir Qəhrəmanov, ġamil CəmĢi- dov, Azadə Musabəyli, Kamandar ġərifli və b. xatırlanmalıdır 70 . Uzun əsrlərdən bəri zəngin elmi ənənələr yaratmıĢ Azərbay- can mətnĢünaslığı haqqında yalnız Azərbaycanda deyil, eyni za- manda dünya ĢərqĢünaslığında da indiyədək heç bir monoqrafik tədqiqat aparılmamıĢdır. Prof. K.ġəriflinin “Azərbaycan mətnĢü- naslığının təĢəkkülü və inkiĢafı”, “MətnĢünaslıq” və “MətnĢünas- lığın nəzəri əsasları” adlı əsərləri iĢıq üzü gördükdən sonra bu el- min tarixi köklərinə, inkiĢaf yollarına, metod və prinsiplərinə ay- dınlıq gətirilmiĢdir. Prof. A.Musayevanın “MətnĢünaslığın nəzəri və təcrübi əsasları” adlı dərs vəsaiti də bu baxımdan dəyərlidir. Azərbaycan əlyazma kitabı elmi və tərtibat baxımından rən- garəng olduğu kimi, paleoqrafik xüsusiyyətləri baxımından da çox zəngindir. Əlyazmaların paleoqrafik xüsusiyyətlərinin araĢdırılma- sı bir tərəfdən Azərbaycan kitab və yazı mədəniyyətinin inkiĢaf mərhələlərini öyrənmək baxımdan, digər tərəfdən isə klassik Azərbaycan mətnĢünaslığının qaynaqlarını iĢıqlandırmaq baxımın- 69 Əlizadə Ə. Azərbaycan mətnĢünaslığının inkiĢafı tarixindən // Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası), 1970, N 2, s. 8; Məhərrəmov T. Tənqidi mətn tərtibində vahid üsul yaradılması // Azərbaycan SSR EA Xəbərləri (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası), 1974, N 2; Mirəhmədov Ə. Azərbaycan mətnĢünaslığının vəziyyəti və inkiĢaf perspek- tivləri // Azərbaycan mətnĢünaslığı məsələləri. - Bakı: 1979, s. 4-32; 70 Musayeva A. MətnĢünaslığn nəzəri və təcrübi əsasları. - Bakı: 2007, s. 4. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 55 dan böyük elmi əhəmiyyət kəsb edir 71 . MətnĢünaslıq tədqiqatları baĢlıca olaraq paleoqrafiyanın yardımı ilə aparılır. Azərbaycan paleoqrafiyasının bu və ya digər məsələlərini mərhum əlyazmaĢünas alim Prof. Məmməd Adilov araĢdırmıĢ və onun bu sahədəki tədqiqatları dörd kitabda öz əksini tapmıĢdır. Bu monoqrafik tədqiqatlarda Azərbaycan yazıları, əlyazma kitabı, ya- zı materialları, filiqranlar və digər problemlər araĢdırılmıĢdır 72 . Klassik əsərlər üzərində mətnşünaslıq tədqiqatı Orta əsrlərin bir çox ədəbi əsərləri dövrümüzə əlyazma Ģək- lində çatmıĢdır. Əlyazma adətən əsər müəllifinin özü, yaxud hə- min əsərin üzünü köçürən xəttat, katib tərəfindən yazılırdı. Köçü- rülmüĢ əsər nüsxə adlanır. Müəllifin öz xətti ilə yazılmıĢ mətninə avtoqraf deyilir. Avtoqrafın bir növü də orta əsrlərdə müsvəddə adlanan qaralama nüsxəsidir. Əsərin yazılma tarixini öyrənməkdə bunun da ciddi əhəmiyyəti var 73 . Əlyazmanın orijinalından köçü- rülmüĢ və tamamilə onun mətnini əks etdirən mətn əlyazma surəti- dir. Mətnin redaksiyası – müəllifə və ya hər hansı baĢqa Ģəxsə aid mətnin müəyyən məqsədlə yenidən iĢlənməsidir. Yenidən iĢlən- mənin məqsədi məzmun, bədii forma və üslubun dolğunlaĢdırıl- ması, hansısa faktların əsərdən çıxarılması, dəyiĢdirilməsi və s. ola bilər 74 . 71 ġərifli K. MətnĢünaslığın nəzəri əsasları. - Bakı: 2011, s. 83. 72 Adilov M., Məmmədbağıroğlu Ə. Azərbaycan əlyazmalarında filiqranlar. - Bakı: 2001, 56 s.; Adilov M. Azərbaycan paleoqrafiyası və tarixi orfoqrafiya məsələləri. - Bakı: 2002, 199 s.; Adilov M. Türk mətninin transfoneliterasiya problemləri. - Bakı: 2003, 118.; Adilov M. Azərbaycan paleoqrafiyası. - Bakı: 2010, 223 s. 73 Mirəhmədov Ə. ƏdəbiyyatĢünaslıq. Ensiklopedik lüğət. - Bakı: 1998, s. 10. 74 Лихачев Д. Текстология (краткий очерк). - Москва: 1964, с. 13. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|