Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DüzəliĢ Səhifə Sətir Gedib Olmalıdır
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 40 Elmi kitablarda cədvəl, illüstrasiya, diaqram və s. siyahısının verilməsi məqsədəuyğundur. Bu oxucuların nəĢrin ayrı-ayrı ele- mentlərindən istifadəsinə imkan verir. Təbiət elmlərinə dair nəĢr- lərdə predmet göstəricisi ilə yanaĢı, coğrafi adlar, bitkilər, tibbi preparatlar; ictimai elmlərdə isə tarixi hadisələrə, abidələrə gös- tərici verilir. Göstərici hazırlanan zaman dil normalarına da fikir vermək lazımdır. Göstəricidə daxili məntiqi əlaqələr təmin olunmalı, söz- lərin, terminlərin, predmetlərin yazılıĢı dəqiq və adlıq halda veril- məlidir. Azərbaycanda nəĢr olunan kitabların çox az bir qismində göstəriciyə rast gəlirik. Çünki müəlliflər bu çətinliyin altına gir- mək istəmirlər. ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələrdə nəĢr olunan elmi ədəbiyya- ta nəzər salsaq görərik ki, bu kitabların böyük bir qisminin göstəri- cisi vardır. Hal-hazırda isə kompüterlərdəki proqramlar vasitəsilə asan- lıqla göstərici hazırlamaq mümkündür 45 . Mündəricat və içindəkilər spesifik göstərici hesab olunur. “Mündəricatın əsas vəzifəsi lazım olan bölməni tapmaqda oxu- cuya yardım etmək, onda kitabın quruluĢu, iĢıqlandırılan mövzula- rın ardıcıllığı haqqında təsəvvür yaratmaqdır” 46 . Mündəricat fəsil- lərə, paraqraflara, yarımparaqraflara bölünən əsərlərdə, içindəkilər isə müxtəlif xarakterli materialları əhatə edən məcmuələrdə, jur- nallarda istifadə olunur 47 . Mündəricatda yer alan altrubrikalar nis- bətən kiçik Ģriftlə verilməlidir. Mətndəki struktur hissələrinin ad- larının mündəricatla uyğun olub-olmadığına fikir vermək lazım- dır.. Mündəricatda mətndəki bütün rubrikalar öz əksini tapmalıdır. Ġçindəkilərdə isə topluya daxil olan məqalələrin və müəlliflərinin 45 Bax: Bozuyla M. Bilgisayar yardımı ile kitap sonu indeksi hazırlanması. Pa- mukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011, 79 s. 46 Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. – Bakı: 2010, s. 121. 47 Бельчиков И. Основы технического редактирования советской книги. - Москва: 1958, с. 88. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 41 soyadları, adları verilir. Kitabda yerləĢmə yerinə gəlincə, axtarıĢı asanlaĢdırmaq məqsədi ilə mündəricatın kitabın əvvəlində yer al- ması məqsədəuyğundur. “Mündəricatı axırda yerləĢdirməyin tex- noloji cəhətdən üstünlüyü ondadır ki, çap vərəqinə uyğun gəlmə- yən səhifələrin sayını tənzimləmək, yəni onları bir az sıxmaq və ya tamamilə ləğv etmək olar. Kiçik həcmli nəĢrlərdə yer az qaldıq- da mündəricatı titul və ya üz qabığının arxasında da vermək olar” 48 . Elmi nəĢrlərdə kolontitulların verilməsi də məqsədəuyğun- dur. Kolontitul (fransızca colone-sütun, tituls-baĢlıq) səhifə baĢlığı olub, hər səhifənin mətni üstündə verilən məlumatdır 49 . Kolonti- tulda müəllifin adı, soyadı, kitabın adı verilir. Bəzən isə kitabın və fəslin sərlövhəsinin verilməsi hallarına da təsadüf edirik. Daimi - yəni bütün kitab boyu eyni Ģəkildə verilən kolontitullatı “ölü”, də- yiĢən – hər fəslə, paraqrafa görə dəyiĢənləri isə “diri” kolontitul adlandırırlar 50 . Kolontitulların kitab boyu dəyiĢməsi, oxucuya istə- diyi bölməni asanlıqla tapmağa kömək edir 51 . Elmi əsərlərdə ko- lontitulun Ģrifti mətndən kiçik olmalı və ya kursivlə verilməlidir. Kompüter vasitəsilə kolontitulların müxtəlif növlərini vermək mümkündür. Bu həm də kitabın estetik baxımdan gözəl görünmə- sinə xidmət edir (Əlavə 3). Əlavələr də elmi nəĢrlərin aparatına daxildir. Burada da təd- qiqatı həyata keçirmək üçün vacib olan müxtəlif növ əlavələr və ya iĢçi material verilir. Onların arasında eksperementlərin nəticə- lərini, anketləri, normativ sənədləri, arxiv materiallarını sadalaya bilərik. Təbii ki, əlavələr nəticələrin dəqiqliyini, inandırıcılığını, tamlığını təsdiq etmək lazım olan zaman verilir. Əlavələr mətnlə istinadlar vasitəsi ilə bağlı olmalıdır. 48 Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. Bakı, 2010, s. 123. 49 ASE, 1981, c. 5, s. 445. 50 Axundov B., Ġmaməliyev R., Mahmudov M. NəĢriyyat-poliqrafiya və jurnalistika terminlərinin izahlı lüğəti. – Bakı: 2009, s. 84. 51 Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. – Bakı: 2010, s. 120. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 42 Bəzi müəlliflər kitablarının əvvəlində “epiqraf” və ya “ithaf” verirlər. İthaf – elmi, bədii əsərlərin baĢlanğıcında verilib, əsərin kimin Ģərəfinə və ya hansı münasibətlə yazıldığını göstərən qeyddir. Ġthaf konkret Ģəxsə müraciət Ģəklində ola bilər (Əlavə 2). Kitabın beynəlxalq standart nömrəsi (ĠSBN ing. Ġnternati- onal Standard Book Number) - hər hansı nəĢriyyatın çap etdiyi ki- tabın beynəlxalq standart eyniliyini müəyyən edən nömrədir. ISBN kitabları beynəlxalq miqyasda kodlaĢdırmaq üçün hər kitaba çap olunduğu bölgə və nəĢriyyatı nəzərə alaraq verilən nömrədir. Müəyyən bir kitab adı, müəllifin adı və yalnız ona aid olan ISBN kodu vasitəsilə xarakterizə olunur. Kitabın sadəcə ISBN kodunu bilməklə onu tapmaq və almaq mümkündür. Hal-hazırda 13 rəqəmli ISBN kodundan istifadə edilir. Hər ISBN kodu soldan sağa oxunuĢda beĢ hissədən ibarətdir: kitab sə- nayesini xarakterizə edən rəqəm, müəyyən dil ətrafında cəmləĢmiĢ ölkələr qrupunu xarakterizə edən rəqəm, konkret nəĢriyyata aid edilən rəqəm, konkret kitaba aid edilən rəqəm (kitab identifikasi- yası) və yoxlama rəqəmi. Misal: ISBN 978-9952-20-046-1 (qrup- lar arasnda defis qoyulur və ya məsafə buraxılır). Azərbaycan Respublikasının ISBN agentliyi Xəzər Univer- siteti NəĢriyyatıdır. Bütün nəĢriyyatlar nəĢrə hazırladıqları kitablar üçün ISBN kodunu ölkənin ISBN agentliyindən almalıdırlar 52 . Kitabın siqnal nüsxəsi çıxdıqdan sonra tapılan yanlıĢlar dü- zəliĢ vərəqində yer almalıdır 53 . DüzəliĢ vərəqəsinin forması aĢağı- dakı kimidir. DüzəliĢ Səhifə Sətir Gedib Olmalıdır 52 http://www.isbn-international.org/ 53 Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. Bakı, 2009, s. 126. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|