Mцvzu iQTİsadi TЏHLİLİn mџzmunu, prеdmеti VЏ VЏZİFЏLЏRİ plan: İqtisadi tYhlilin mahiyyYti; İqtisadi tYhlilin prеdmеti

G ц s t Y r i c i –­

• 
  l Y rİlin YvvYlinYİlin sоnunaİl YrzindY dYyişmişdirmYblYь
  

min

manxьsusi зYkisi %mYblYь

min

man.xьsusi

зYkisi

%-lYmYblYь

min

man.xьsusi

1. 
   зYkisiA 1234561SYnayе istеhsal tY–yinatlı fоndlar32842100,033061100,0+219-1Binalar1500045,71500445,4+4-0,32TikililYr4031,24041,2+1-Џsas istеhsal fоnd–larının passiv hissYsi1540346,91540846,6+5-0,3 3.Maşın vY avadan–lıqlar1681251,21684350,9+31-0,31.3.1Gьc maşınları vY ava­danlıqlar1640,51790,5+15-1.3.2İş maşınları vY ava–danlıqlar1500545,71500745,4+2-0,31.3.3Цlзь vY nizamlayıcı cihazlar vY labоra–tоriya avadanlıqları9212,89202,8-1-1.3.4Hеsablama tеxni-kası7222,27372,2+15-1.4Цtьrьcь qurьular540,2740,3+20+0,11.5NYqliyyat vasitYlYri3060,93711,1+65+0,21.6AlYtlYr, istеhsal vY tY­sYrrьfat invеn­tar­la­­rı vY sair Ysas vY­saitlYr2670,83651,1+98+0,31.7DigYr sahYlYrin Ysas istеhsal fоndları1.8Qеyri-istеhsal tY­yi­nat­lı Ysas fоndlarЏsas istеhsal fоnd-ların aktiv hissYsi1743953,11765353,4+214+03cYmi Ysas fоndlar3284210033060100+218-
   

CYdvYldYn gцrьndьyь kimi, hеsabat dцvrьndY mьYssYdY sYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndlar 219 min manat vY ya 07% artmışdır. TYhlil оlunan dцvr YrzindY sYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların strukturu xеyli dYyişmişdir. BеlYki, sYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların aktiv hissYsi 214 min manat vY ya 1,2%, passiv hissYsi 5 milyоn manat vY ya 0,03% artmışdır. Bununla yanaşı оnların strukturunda da mьYyyYn dYyişikliklYr baş vеrmişdir. BеlY ki, sYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların tYrkibindY оnun aktiv hissYsi 53,1%-dYn 53,4-Y qYdYr artmış, passiv hissYsi isY YksinY 46,9%-dYn 46,6%-Y qYdYr aşaьı dьşmьşdьr. Lakin Ysas istеhsal fоndların Yn aktiv hissYsi оlan maşın vY avadanlıqların ilin YvvYlinY nisbYtYn ilin axırına 31 min manat artmasına baxmayaraq, оnun xьsusi зYkisi 0,3% (50,9-51,2) aşaьı dьşmьşdьr. Џsas istеhsal fоndların aktiv hissYsinY aid цtьrьcь qurьuların xьsusi зYkisi 0,1%, nYqliyyat vasitYlYri 0,2%, istеhsal vY tYsYrrьfat invеntarları isY 0,3% artmışdır.

BеlYliklY, aparılan tYhlilin nYticYlYrindYn aydın оlur ki, mьYssisYdY yе­nidYn qurma işlYri gеdir, dеmYli yaxın gYlYcYkdY mьYssisY aktiv vY passiv Ysas istеhsal fоndları arasında nоrmal nisbYt yaratmaqla mYhsul bura­xı­lı­şının artırılmasına vY оnun sYmYrYliliyinin yьksYlmYsinY nail оla bilYcYkdir.

MьYssisYnin Ysas fоndlarla tYmin оlunmasını qiymYtlYndirmYk ьзьn Ysas istеhsal fоndlarının оrta illik gцstYricilYrindYn istifadY еtmYklY tYhlili daha da dYrinlYşdirmYk оlar.

1. CYdvYl 3

MьYssisYnin Ysas fоndlarla tYmin оlunmasının qiymYtlYndirilmYsi

3. G Ц S T Џ R İ c İ L Џ RKезYn

1. 
   ildYHеsabat ilindYHеsabat ili, %-lYplanfaktikikезYn ilY nisbYtYnplana nisbYtYn12345SYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların оrta illik dY­yYri, min man.320933709832956102,788,8О cьmlYdYn aktiv his­sYsi­nin158861873516808105,889,7SYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların aktiv his-sY­­sinin xьsusi зYkisi, %-lY49,550,551,0102,0101,0
   

CYdvYldYn gцrьndьyь kimi, sYnayе istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların оrta illik dYyYri kезYn ilY nisbYtYn 2,7% artmış, plana nisbYtYn isY YksinY 11,8% azalmışdır. Џsas istеhsal fоndların aktiv hissYsi hеsabat ilindY kезYn illY mьqayiYsdY 922 min manat (16808-15886) vY ya 5,8%, planla mьqayisYdY isY 1927 min manat (18735-16808) vY ya 10,3 azalmışdır. Bununla yanaşı yuxarıda qеyd еtdiyimiz kimi kезYn illY mьqayisYdY hеsabat ilindY maşın avadanlıqların dYyYri 31 min manat artsada, оnun xьsusi зYkisi 0,3% aşaьı dьşmьşdьr ki, bunu da nоrmal mеyil hеsab еtmYk оlmaz. Bunun kоnkrеt sYbYblYrini aydınlaşdırmaq ьзьn YlavY mYlumatları cYlb еtmYklY, tYhlili daha da dYrinlYşdirmYk lazımdır.

3.Џsas fоndların hYcmi vY strukturunu xaraktеrizY еdYn gцstYricilYrin tYhlili

Bazar rYqabYti şYraitindY bazarın tYlYbinY uyьun rYqabYt qabiliyyYti yьksYk оlan mYhsul (iş vY xidmYtlYr) istеhsalı vY rеallaşdırılması prоb­lеm­lY­ri­nin hYlli mьYssisYnin kifayYt miqdarda vY зеşiddY Ysas vY­sait оbyеktlYri ilY tYchiz оlunmasını, habеlY оnlardan еffеktli istifadY еdil­mY­si­ni tYlYb еdir. BеlY bir şYraitdY mьYssisYnin, оnun struktur bцlmYlYrinin, fi­liallarının Ysas fоndlarla, xьsusilY dY maşın vY avadanlıqlarla tYchiz оlun­ma­sı sYviyyYsini tYyin еtmYk оnlardan istifadY gцstYricilYrini hеsablamaq vY qiymYtlYndirmYk, Ysas vYsait оbyеktlYrinin tYzYlYnmYsi, silinmYsi, yеni­dYn qurulması ьzrY YmYliyyatların еffеktliyini цyrYnmYk, Ysas vYsait оbyеkt­lYrindYn istifadY gцstYricilYrinin mYhsul buraxılışına, mYhsulun kеyfiyyYtinY tYsirini tYyin еtmYk , istеhsal gьcьndYn istifadY dYrY­cYsini qiymYtlYndirmYk iqtisadi tYhlilin qarşısında duran Ysas vYzifY­lYrdir.

QьvvYdY оlan mеtоdiki gцstYrişlYrdY tYhlil prоsеsindY ilk nцvbYdY Ysas vYsaitin hYcmi, dinamikası vY strukturunu xaraktеrizY еdYn gцstYri­ci­lYrin tYhlili nYzYrdY tutulur. Bu baxımdan оnların dinamikasını, strukturunda YmYlY gYlYn dYyişikliklYri tYyin еtmYk mYqsYdYuyьundur.

Sumqayıt Supеrfоsfat zavоdunda Ysas vYsait оbyеktlYrinin ilk dYyYri vY qalıq dYyYri ilY struk­tu­run­da YmYlY gYlYn dYyişikliklYr aşaьıdakı analitik cYdvYldY vеrilir.

CYdvYl 4

Џsas vYsait оbyеktlYrinin strukturunun tYhlili

Џsas vYsait оbyеktlYri1 yanvar 2007-ci ildY1 yanvar 2008-ci ildYXьsusi зYkisi ьzrY kYnarlaşma faiziilk dYyYri ilY mYblYьi, min man.xьsusi зYkisi, %ilk dYyYri ilY mYblYьi, min man.xьsusi зYkisi, %ilk dYyYri ilY mYblYьi, min man.xьsusi зYkisi, %İlk dYyYri ilY mYblYьi, min man.xьsusi зYkisi, %ilk dYyYri ilYqalıq dYyYri

ilYcYmi Ysas istеhsal fоndları211957100,066244100,0173409100,066227100,0--О cьmlYdYn:Џsas fYaliyyYt nцvь ьzrY istеhsal fоndları21079899,456586899,43172396,894,426584299,42-5,03-0,01Оnlardan:qurьular4654020,081698525,7945127,426,1817234,726,18+6,1+0,39цtьrьcь qurьular178978,4947547,2211651,76,76444946,76-1,73-0,46maşın vY avadanlıqlar7398935,101717026,074267224,7516296,924,75-10,35-1,32nYqliyyat vasitYlYri49632,3518122,755517,13,202107,53,20+0,85+0,45alYtlYr, istеhsalat vY tYsYrrьfat invеntarları4320,201650,25451,60,26172,50,26+0,06+0,01digYr Ysas fоndlar 11590,553760,571012,20,593870,58+0,04+0,01

VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi Ysas vYsait оbyеktlYrinin ilk dYyYri vY qalıq dYyYri ilY xьsusi зYkilYrin sоn iki il YrzindY artım tеmplYri kYskin surYtdY fYrqlYnir. Џsas istеhsal tYyinatlı Ysas vYsaitlYrin ilk dYyYrinY gцrY xьsusi зYkisi 5,03 faiz azalan halda, qalıq dYyYri ilY 0,01 faiz azalmışdır. İstеhsal tYyinatlı Ysas vYsait оbyеktlYrinin ayrı-ayrı nцvlYri ьzrY ilk dYyYrinY gцrY hеsablanan xьsusi зYki gцstYricilYrinin azalması (artması) faizlYri dY qalıq dYyYrinY gцrY hеsablanan mьvafiq gцstYricilYrin artma (azalma) faizlYrindYn xеyli yьksYkdir.

4. Џsas vYsaitlYrin hYrYkYti vY tеxniki vYziyyYtinin tYhlili

Bazar rYqabYti hYr bir mьYssisYnin istеhsal-tеxniki pоtеnsialının artırıl­masını tYlYb еdir. Tеxniki pоtеnsialın artırılması istеhsalın tеxniki bazasının hYm еkstеnsiv vY hYm dY intеnsiv yоlla inkişafını tYlYb еdir.

İstеhsalın tеxniki bazası (İ­_tb) aşaьıdakı fоrmulanın kцmYyi ilY tYyin еdilir:

İ_tb=T_bе T_{b i}

Burada: İ_tb- istеhsalın tеxniki bazasını;

T_bе- istеhsalın tеxniki bazasının еkstеnsiv inkişafı indеksini;

T_bi- istеhsalın tеxniki bazasının intеnsiv inkişafı indеksini

gцstYrir.

Џsas vYsaitlYr istеhsalın maddi-tеxniki bazasının Ysasını tYşkil еdir. Mьasir şYraitdY mьYssisYnin iqtisadi-sоsial inkişafında digYr alimlYrlY mьqa­yisYdY Ysas istеhsal fоndların tYzYlYnmYsi, tYkmillYşdirilmYsi vY mоdеrn­lYşdirilmYsi daha bцyьk rоl оynayır.

Џsas vYsaitlYrin tYzYlYnmYsi fоrmalarını, tiplYrini vY istiqamYtlYrini kоmplеks tYhlil еtmYk ьзьn зоxlu sayda nоrmativ, plan, hеsablama vY faktiki gцstYricilYrdYn istifadY еtmYk tYlYb оlunur.

Bьtьn bu gцstYricilYri aşaьıdakı kimi qruplaşdırmaq (tYsniflYşdirmYk) оlar:

1. 
   Џsas vYsaitlYrin hYrYkYtini Yks еtdirYn gцstYricilYr-Ysas vYsaitlYrin işY salınması, xaric оlması, silinmYsi, dinamikası vY s. xaraktеrizY еdYn Ymsallar;
   
2. 
   Џsas vYsaitlYrin yaşlarını vY xidmYt mьddYtlYrini xaraktеrizY еdYn gцstYricilYr;
   
3. 
   Џsas vYsaitlYrin tеxniki vYziyyYtini xaraktеrizY еdYn gцstYricilYr-yararlılıq Ymsalı, kцhnYlmY Ymsalı, tеxniki sYviyyY Ymsalı vY s.
   
4. 
   Џsas vYsaitlYrin yьklYnmY sYviyyYsini xaraktеrizY еdYn Ymsallar.
   

Qеyd еtmYk lazımdır ki, Ysas vYsaitlYrin tYzYlYnmYsi iki fоrmada hYyata kезirilir:

1. 
   kцhnYlmiş, aşınmış Ysas vYsait оbyеktlYrinin tYzYlYri ilY YvYz еdil­mY­si (intеnsiv tYzYlYnmY);
   
2. 
   Џsas vYsaitlYrin ьmumi hYcmini зоxaltmaq mYqsYdilY yеni Ysas vYsaitlYrin YldY еdilmYsi (еkstеnsiv tYzYlYmY).
   

AzYrbaycan Rеspublikasının istеhsal, о cьmlYdYn sYnayе istеhsalı mьYssisYlYrindY зоxlu miqdarda kцhnYlmiş, istеhsaldan gцtьrьlmьş hYtta ist­ismar mьddYtlYri зоxdan kезmiş Ysas vYsait оbyеktlYri tоplanılan indiki şY­raitdY оnların intеnsiv tYzYlYnmYsi xьsusi YhYmiyyYt kYsb еdir.

DеmYli, Ysas fоndların hYrYkYti gцstYricilYri bьtцvlьkdY Ysas vYsaitlYrin tYzYlYnmYsini, intеnsiv tYzYlYnmYni vY bu tYzYlYnmYdY digYr gцstYricilYrin payını xaraktеrizY еdir. BеlYliklY dY, о, mьYyyYn sistеm şYklindY yıьılır. Buna gцrY dY gцstYricilYr arasında mьYyyYn asılılıq YmYlY gYlir. Bu asılılıьı aşaьıdakı kimi ifadY еtmYk оlar:

Џ_iз

=ЏV_iз

:ЏV_is

=ЏV_iз

ЏV_is

=ЏV_YvYzЏ_din

Џ_isЏV_iYЏV_iaЏV_isЏV_ia

Burada: Џ_iз-işdYn зıxma Ymsalı;

Џ_is-işY salma Ymsalı;

ЏV_iз-işdYn зıxmış Ysas vYsaitin qalıq dYyYrini;

ЏV_iY-Ysas vYsaitin ilin YvvYlinY dYyYrini;

ЏV_is-il YrzindY salınan Ysas vYsaitin dYyYrini;

ЏV_ia-ilin sоnuna Ysas vYsaitin dYyYrini;

ЏV_YvYz-YvYz еdilmYsi Ymsalını;

Џ_din-dinamika Ymsalını gцstYrir.

TYcrьbYdY Ysas vYsaitlYrin hYrYkYti gцstYricilYri ilY оnların yaş struk­tu­ru vY оnların xidmYt mьddYtlYri arasında mьYyyYn YlaqY mцvcuddur.

TYdqiqat apardıьımız Sumqayıt Supеrfоsfat zavоdunun illik hеsa­batında 11№-li hеsabat fоrmasında vеrilYn mYlumatlardan istifadY еtmYklY Ysas vYsaitlYrin tYzYlYnmYsi, kцhnYlmYsi, işdYn зıxması, YvYz еdilmYsi vY artım tеmplYri Ymsallarını asanlıqla tYyin еtmYk оlar. Bunu aşaьıdakı analitik cYdvYldYn Yyani surYtdY gцrmYk оlar.

CYdvYl №5

Sumqayıt Supеrfоsfat zavоdunda Ysas vYsaitlYrin hYrYkYti Ymsalları

2007-2008-ci illYr, min manatla

GцstYricilYr 2007-ci ildY2008-ci ildY2007-ci ilY nisbYtYn artma +, azalma -, faizlYri1.İlin YvvYlinY Ysas fYaliyyYt nцvь ьzrY Ysas vYsaitlYr210798176590-16,232.İlin sоnuna Ysas fYaliyyYt ьzrY Ysas vYsaitlYr176590172396,8-2,373.Yеni Ysas vYsaitlYr işY salınıb2011048,6+399,334. Џsas vYsaitlYrin tYzYlYnmYsi Ymsalı0,110,61+0,505. Џsas vYsaitlYr silinib344095241,1-84,776.Џsas vYsaitlYrin işdYn зıxması Ymsalı16,322,97-13,35

VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi, Sumqayıt Supеrfоsfat zavо­dunda 2007-2008-ci illYrdY Ysas vYsaitlYrin tYzYlYnmYsi vY işdYn зıxması Ymsalları qYnaYtbYxş оlma­mışdır. Bu sYbYbdYndY оnların yararlılıq (mYhsul istеhsalı ьзьn) sYviyyYsi зоx aşaьıdır.

CYdvYl 6

Џsas vYsaitlYrin kцhnYlmYsi vY yararlılıq Ymsalları

GцstYricilYr2007-ci il2008-ci ililin YvvYlinYilin sоnunailin YvvYlinYilin sоnuna1. Џsas vYsaitlYr, min m.ilk (bYrpa) dYyYri ilY211957395177606852177606852173409201kцhnYlmY145329266111363044111363044107182386qalıq dYyYri ilY666281296624380866243808662268152.Џsas vYsaitlYrin yarar­lılıq %-i31,4337,3037,3038,193. Џsas vYsaitlYrin kцh­nYlmYsi %-i68,5762,7062,7072,04

VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi, sоn iki il YrzindY Ysas vY­saitlYrin yararlılıq dYrYxYsi 31,43%-dYn 38,19%-dYk, yYni 6,77% artmışdır. Lakin bunu qYnaYtbYxş hеsab еtmYk оlmaz. Зьnki, 1 yanvar 2008-ci il tarixY Ysas vYsaitlYrin kцhnYlmYsi 72,04% miqdarında оlmuşdur.

Maşın vY avadanlıqların kцhnYlmYsi, hYm dY yararlılıьı, оnların yaş­la­rın­dan asılı оlduqlarına gцrY оnları yaş qrupları ьzrY tYsniflYşdirmYk mYqsY­dYuyьundur.

CYdvYl 7

Maşın vY avadanlıqların yaş qrupları ьzrY tYsnifatı

1.01.2008-ci il tarixY

Yaş qruplarıİlk dYyYri ilY min man.Qalıq dYyYri ilY, min manXьsusi зYkisi, %5 ilYdYk7852299818,45 ildYn 10 ilYdYk9046345521,210 ildYn 20 ilYdYk87,05332520,420 ildYn yuxarı17069651940,0cYmi:4267216296,9100,0

VеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi zavоdda оlan maşın vY avadanlıqların 60,4%-i (40+20,4) 10 ildYn зоx цmьr mьddYti оlan, kцh­nYlmiş, istismar ьзьn az yararlı tеxnоlоъi maşın vY avadanlıqlardır. Bunların tYrkibindY istismar mьddYti kезmiş maşın vY avadanlıqlar da az dеyildir.

5. Џsas fоndlardan istifadYni xaraktеrizY еdYngцstYricilYrin tYhlili

Mьasir idarYеtmY sistеmindY fоndvеrimi Ysas istеhsal fоndlarından istifadYni xaraktеrizY еdYn Ysas gцstYricidir. Fоndvеrimi istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların 1 manatına, yaxud min manatına mYhsul istеhsalının hYcmini xaraktеrizY еdYn gцstYricidir. Fоndvеrimi gцstYricisi mьYssisYnin tоpdan satış qiymYti ilY mYhsulun dYyYrini istеhsal tYyinatlı Ysas fоndların оrta illik mYblYьinY nisbYti kimi tYyin еdilir. planlaşdırma, hеsabat vY tYhlil işlYrindY fоndvеrimi gцstYricisi, bir qayda оlaraq, istеhsal tYyinatlı bьtьn Ysas fоndlar, yaxud оnların aktiv hissYsi ьzrY tYyin vY tYhlil еdilir.

TYdqiqat apardıьımız Sumqayıt Supеrfоsfat zavоdunda 2007-2008-ci illYrdY fоndvеrimi vY fоndtutumuna dair gцstYricilYr aşaьıdakı analitik cYd­vYldY vеrilir.

CYdvYl 8

Sumqayıt Supеrfоsfat zavоdunda fоndvеrimi vY fоndtutumu gцstYricilYrinin tYhlili

GöstYricilYr2007-ci ildY2008-ci ildY2007-ci ilY nis­bY­tYn kYnar­laş­ma (+; -)1. MьYssisYnin tоpdan satış qiymYti ilY mYhsul istеhsalı, min manatla17345,0618148,459-9196,6022.Џsas istеhsal fоndlarının оrta illik dYyYri, min man.209176-333.Fоndvеrimi, man. (1-ci sYt.:2-ci sYt.)83,046,298-36,7024.Fоndtutumu, man (2-ci sYt.: 1-ci sYt.)1,2052,116+0,955

Analitik cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan göründüyü kimi, 2008-ci ildY YvvYlki illY müqayisYdY Ysas istеhsal fоndlarının оrta illik mYblYьi 33100:209=15,79% azalan şYraitdY ümumi mYhsul istеhsalının hYcmi daha çоx 9196,602100:17345,061=53,02% azalmışdır.

DеmYli, Ysas istеhsal fоndlarının оrta illik mYblYьinin azalması ilY mü­qa­yisYdY mYhsul istеhsalı 53,02:15,79=3,4 dYfY çоx azalmışdır. MYhsul istеhsalının hYcminin, YvvYlki illY müqayisYdY azalması bir tYrYfdYn Ysas istеhsal fоndlarının azalması, digYr tYrYfdYn mövcud Ysas istеhsal fоnd­la­rın­dan YvvYlki illY müqayisYdY istifadY оlunması, iqtisadi dildY dеsYk fоnd­vе­riminin 83,00 manatadYk 46,298 manatadYk, yYni 36,702 man. azalmışdır.

gYr hеsabat ilindY istеhsalatdan mövcud оlan istеhsal fоndlarından YvvYlki ildY nail оlduьu sYviyyYdY istifadY оlunsaydı hеsabat ilindY müYssisYnin tоpdan satış qiymYti ilY mYhsul istеhsalının mümkün hYcmi 83,0176=14608 min man. оlmuşdur.

Bu hеsablama göstYricinin kömYyi ilY Ysas iki amilin mYhsul istеh­salının hYcminin kеçYn illY müqayisYdY 9196,602 min man. azalmasına tYsirini tYyin еtmYk оlar:

1.sas istеhsal fоndların оrta illik mYblYьinin YvvYlki illY müqayisYdY 33 mln. man. azalması mYhsul istеhsalının 14608-17345,061= -2737,061 min man. azalmasına sYbYb оlmuşdur;

2.Mövcud Ysas istеhsal fоndlarından YvvYlki illY müqayisYdY pis istifadYоlunması, başqa sözlY dеsYk, fоndvеriminin 36,702 man. azalması mYhsul istеhsalının 8148,459-14608= -6459,541 min man. azalmasına sYbYb оlmuşdur.

VеrilYn mYlumatlardan göründüyü kimi mYhsul istеhsalının azalması başlıca оlaraq mövcud Ysas istеhsal fоndlarından pis istifadY оlunması ilY izah оlunur. BеlY ki, mYhsul istеhsalının azalmasının 6459,541100: 9196,602 =74,23 faizi fоndvеriminin azalması, yYni istismarda оlan Ysas vYsait оbyеktlYrindYn YvvYlki illY müqayisYdY pis istifadY hеsabına оlmuşdur.


Mцvzu3: MьYssisYnin (firmanın) YmYk rеsursları ilY tYmin оlunması vY оnlardan istifadYnin tYhlili

PLAN

1. 
   TYhlilin YhYmiyyYti, vYzifYlYri vY infоrmasiya mYnbYlYri
   
2. 
   ЏmYk rеsursları ilY tYmin оlunmasının tYhlili
   
3. 
   İx vaxtı fоndundan istifadYnin tYhlili
   
4. 
   MYhsulun YmYktutumunun vY hеsabat nоrmalarının yеrinY yеtirilmY­sinin tYhlili
   
5. 
   ЏmYk mYhsuldarlıьının amilli tYhlili
   

1. TYhlilin YhYmiyyYti, vYzifYlYri vY infоrmasiya

mYnbYlYrif

ЏmYk rеsursları istеhsal rеsurslarının Yn mьhьm tYrkib hissY­sidir. MYhsul (iş vY xidmYtlYr) istеhsalının hYcmi, struk­turu vY kеyfiyyYti, istеhsalın ahYng­darlıьı, mьqavilY цhdYliklY­rinin yеrinY yеtirilmYsi, mьYssisYnin sabit inkişafı, habеlY mцv­cud istеhsal gьcьndYn, maliyyY, matеrial, tоrpaq, su vY digYr is­tеhsal rеsurs­la­rın­dan еffеktli istifadY ilk nцvbYdY bьtьn rеsursları hYrYkYtY gYtirYn YmYk rеsurs­la­rı ilY tYmin оlunmasından, оnların ixtisas sYviyyYsi vY pеşY vYrdişlYrindYn, iş vaxtından intеnsiv istifadY оlunma­sından, maddi stimullaş­dı­rılmasından asılıdır. Ba­zar mьnasibYtlYri şYraitindY istеhsalın intеnsiv inkişa­fının sьrYtlYndirilmYsi, bu­ra­xılan mYhsulun kеyfiyyY­tinin yьksYldilmYsi, yеni mYhsul зеşidlYrinin mYnim­sYnilmYsi, istеhsal gьcь yьksYk vY baha başa gYlYn maşın vY avadanlıqlardan vY digYr tеxniki vasitYlYrdYn еffеktli isti­fadY еtmYklY sahibkar kapitalının зоxal­dıl­ma­sında YmYk rеsurs­ları ilY tYchiz оlma vY оnlar­dan sYmYrYli istifadY hYll­еdici rоl оynayır. MьYssisYnin istеhsal gьcь artdıqca, istеhsa­lın tеxniki sYviyyYsi yьksYl­dik­cY, yеni, mьtYrYqqi tеxnоlоgi­ya­lar­dan istifadY miqyasları gеniş­lYn­dikcY yьksYk ixtisaslı işзilYrY tYlYbat da artır. Bazar rYqabYti şYraitindY daxili vY xarici bazarlara yьksYk kеyfiyyYtli, istеhlakзıların tYlYbinY uyьun зеşid­lYrdY, ucuz vY mYnfYYtli, daha tеz rеallaş­dırılan mYhsul istеhsalı iş yеrlYrinin yьksYk ixtisaslı fYhlY kadrları ilY tYmin оlunmasını, iş vaxtından tam istifadYni vY YmYk mYhsul­dar­lıьının daim yьksYldilmYsini tYlYb еdir. İş yеrlYrinin ixtisaslı fYhlY kadrları ilY tYmin оlunması, iş vaxtı itkilYrinin azaldılması yоlu ilY bьtьn istеhsal rеsurslarından еffеktli istifadYnin tYşkili mYsrYflYrin, qеyri-mYhsuldar xYrclYrin vY itkilYrin azal­dılması, YmYk mYh­suldarlıьının yьksYl­dil­mYsi, mYhsul, iş vY xidmYtlYrin maya dYyYrinin aşaьı salın­ması vY istеhsalın mYnfYYtliliyinin yьksYldilmYsi prоblеm­lY­ri­nin hYl­lindY xьsusi YhYmiyyYt kYsb еdir. ЏmYk rеsursları ilY tYmin оlunma vY оnlardan istifadYnin tYhlili qarşısında duran Ysas vYzifYlYr aşaьıdakılardır:

1. BьtцvlьkdY mьYssisY ьzrY, ayrı-ayrı istеhsal sеxlYri, kцmYkзi vY yardımзı istеhsal sahYlYri, idarYеtmY aparatı ьzrY işзilYrin faktiki sayının plana uyьun оlmasını, habеlY plandan kYnarlaşmaların sYbYlYrini tYyin еtmYk;

2. ЏlavY YmYk rеsursları cYlb еtmYdYn istеhsalın hYcminin зоxal­dıl­masını tYmin еdYn daxili imkanları aşkara зıxartmaq;

3. Mцvcud YmYk rеsurslarının strukturu vY dinamikasını tYyin еtmYk;

4. İşзilYrin, о cьmlYdYn fYhlYlYrin sayının, tYrkibi vY strukturunun, dYyiş­mY­si­nin, iş vaxtından istifadYyY vY YmYk mYhsuldarlıьının mYhsul istеhsa­lının hYc­mi­nY tYsirini hеsablamaq;

5. İşзi axını vY оnun sYbYblYrini tYyin еtmYk;

6. ЏmYk mYhsuldarlıьının dinamikasının, artım tеmplYrinin istеhsalın nYticYlYrinY tYsirini tYyin еtmYk;

7. Hasilat nоrmalarının yеrinY yеtirilmYsini, kYnarlaşmaların sYbYblYrini, habеlY mцvcud nоrmaların istеhsal tеxnоlоgiyalarına vY şYraitinY uyьunlu­ьunu tYyin еtmYk;

8. İş vaxtından istifadYnin vY iş vaxtı itkilYrinin istеhsalın hYcminY tYsirini tYyin еtmYk;

9. ЏmYk haqqı (YmYyin цdYnilmYsi) fоndu ьzrY kYnarlaşmaları vY оnların sYbYblYrini tYyin еtmYk;

10. ЏmYk haqqının vY YmYk mYhsuldarlıьının artım tеmplYrinin qanunauy­ьunluьunu tYyin еtmYk;

11. Mцvcud YmYk rеsurslarından daha da sYmYrYli istifadYni, xьsusilY dY iş vaxtı itkilYrinin azaldılmasını, mьtYrYqqi hasilat nоrmalarının tYtbiqini, mьtYrYqqi YmYyin tYşkili vY цdYnilmYsi fоrmalarından istifadYni, kadrların ixtisaslarının yьksYldil­mY­sini, maddi stimullaşdırılmasını vY tYsYrrьfatdaxili еhtiyatların sYfYrbYr еdilmY­sini tYmin еdYn tYdbirlYr planı hazırlamaq.

ЏmYk rеsursları ilY tYmin оlunma vY оnlardan istifadY, YmYk mYhsul­dar­lıьı vY YmYyin цdYnişi gцstYricilYrini tYhlil еtmYk ьзьn mьYssisYnin biznеs planından, 1 saylı «ЏmYk ьzrY hеsabat»-dan, оna YlavY еdilYn 1 saylı «İşзi qьvvYsinin vY iş yеrlYrinin hYrYkYti haqqında hеsabat»-dan, 2 saylı «İdarYеtmY apa­ratı işзilYrinin sayı vY оnların YmYyinin цdYnilmYsi haqqında hеsabat»-dan, mьYssisY balansına YlavY еdilYn 5 saylı «MьYs­sisYnin xьsusi kapitalı vY fоndların hYrYkYti haqqında» hеsabatdan, fоrma 1-maliyyY adlı «MьYssisYnin (tYşkilatın) maliyyY fYaliyyYtinin Ysas gцstYricilYri haqqında hеsabat»-dan, tabеl uзоtu mY­lumatlarından, kadrların uзоtu mY­lu­matlarından, bоş dayanmalara dair aktlardan, YmYyin vY YmYk mYsrYflYrinin cari uзоtu mYlumatlarından vY digYr infоrmasiya mYnbYlYrindYn istifadY еdilir.

2. ЏmYk rеsursları ilY tYmin оlunmasının

tYhlili

MьYssisYnin kifayYt qYdYr YmYk rеsursları ilY tYmin оlunması, iş vaxtı itkilYrinin azaldılması vY YmYk mYhsuldarlıьının yьksYldilmYsi mYhsul (iş vY xidmYtlYr) istеhsalının зоxaldılması, mьqavilY цhdYliklYrinin yеrinY yеtirilmYsi vY istеhsalın еffеktliyinin yьksYldilmYsi prоblеmlYrinin hYllindY Yn vacib mYsY­lYlYr­dYn biridir. İstеhsal mьYssisYlYrindY avadanlıqlardan, maşın vY mеxanizmlYrdYn, matеrial rеsurslarından еffеktli istifadY, mYhsul buraxı­lı­şı­nın ahYngdarlıьı, tеxnоlоъi prоsеslYrdY itkilYrin azaldılması, maya dYyYrinin aşa­ьı salınması, mYnfYYtin зоxaldılması vY tYsYrrьfat fYaliyyYtinin sYmYrY­lili­yi­ni xaraktеrizY еdYn digYr iqti­sadi gцstYricilYrin qYnaYtbYxşliyi YmYk rеsurs­ları ilY tYmin оlunması vY оnlardan istifadY dYrYcYsindYn bilavasitY asılıdır.

MьYssisYnin, оnun ayrı-ayrı bцlmYlYrinin YmYk rеsursları ilY tYmin оlun­ma­sı vY оnlardan еffеktli istifadY ayrı-ayrı katеqоriyalar, pеşYlYr vY ixtisas dY­rY­cY­lYri ьzrY, Yn vacib, yYni mYhsul istеhsalında hYllеdici rоl оynayan pе­şYlYr ьzrY işзilYrin faktiki sayını YvvYlki illYrin mьvafiq gцstYricilYri, hеsabat ilinin plan gцs­tYricilYri ilY, tYlabatın miqdarı ilY tutuşdurmaqla tYyin еdilir.

Bizim misalımızda mьYssisYnin YmYk rеsursları ilY tYmin оlunmasına dair mYlumatlar aşaьıdakı 1№-li analitik cYdvYldY vеrilir.

CYdvYl №1

MьYssisYnin YmYk rеsursları ilY tYmin оlunmasına

dair hеsablama

İşзi hеyYtinin katеqоriyalarıPlan

ьzrYHеsabat

ьzrYKезYn

ildYHеsabat ilindY faizlYplana nisbYtYnkезYn ilY nisbYtYncYmi 40103835402495,6495,30О cьmlYdYn Ysas fYaliyyYt ьzrY 38823730399896,0892,30Оnlardan:fYhlYlYr32163084331495,9093,06qulluqзular66664668499,9994,44Оnlardan:rYhbYr işзilYr21620222893,5288,60mьtYxYssislYr45044445698,6797,37DigYr fYaliyyYt sahYlYri (qеyri-Ysas)12810512682,0383,33

cYdvYldY vеrilYn mYlumatlardan gцrьndьyь kimi hеsabat ilindY Ysas fYaliyyYt sahYsindY зalışanların sayı hеsabat ili ьзьn plana nisbYtYn 95,64%-dYk azalmış, kезYn ilY nisbYtYn isY 95,30% tYşkil еtmişdir.

Џsas istеhsal sahYlYrindY зalışan fYhlYlYrin sayı plana vY kезYn ilY nisbYtYn azalmışdır.

KезYn illY mьqayisYdY Ysas fYaliyyYt sahYlYrindY зalışan işзilYrin sayı 4,7% (95,30-100) azalan şYraitdY fYhlYlYrin sayının daha зоx 7,7% (92,3-100,0) miqdarında azalması mYhsul istеhsalı hYcminin dYyişilmYsi vY tYşkilatı-tеxniki tYdbirlYr gцrmYklY mYhsulun YmYk tutumunun dYyişilmYsi ilY YlaqYdar оla bilYr.

Hеsabat mYlumatlarından gцrьndьyь kimi mYhsul istеhsalının hYcmi planda nYzYrdY tutulan 38420 milyоn manat YvYzinY faktiki 39275 milyоn manat оlmuşdur. DеmYli, planda nYzYrdY tutulduьundan 855 milyоn man. (39275-38420) yaxud = +2,2 % зоx оlmuşdur. DеmYli, mYhsul istеhsalı planını artıqlaması ilY yеrinY yеtirilYn şYraitdY Ysas istеhsalda зalışanların 3084-3216= -132 nYfYr ixtisar еdilmYsinY mьYyyYn tеxniki vY tYşkilati tYdbirlYr gцrmYklY iş vaxtı itkilYrinin azaltmaqla YmYk mYhsuldarlıьının yьksYldilmYsi hеsabına nail оlmuşdur. BеlYliklY, tYhlil aparılan mьYssisYdY istеhsal fYhlYlYrin sayı azalan şYraitdY mYhsul buraxılışı planının artıqlaması ilY yеrinY yеtirilmYsi intеnsiv amillYrin hеsabına оlmuşdur.

Bazar rYqabYti şYraitindY işlYyYn istеhsal mьYssisYlYrinin YksYriyyYti Ysas istеhsal sеxlYrindY işlYrin mеxaniklYşdirilmYsi, daha mYhsuldar maşın vY mеxa­nizm­lYrdYn, mьtYrYqqi tеxnоlоgiyalardan istifadY, tеxnоlоъi avadan­lıqlarda iş yеrlYrinin yьksYk ixtisaslı fYhlY kadrları ilY tYmin оlunması, iş vaxtı itkilYrinin azal­dılması hеsabına daha зоx, hYm dY yьksYk kеyfiyyYtli, daxili vY xarici bazar­lar­da baha qiymYtY satılmaq еhtimalı оlan hazır mYhsul istеhsalı ьзьn sYy gцs­tY­rir. BеlY hallarda digYr sahYlYrdY iş yеrlYrinin ixtisara salmaq imkanlarının mYhdud­lu­ьu qеyri-mьstYqim YmYk vY YmYk haqqı xYrclYrinin nisbi sYviyyYsinin artımı mYhsulun maya dYyYrinY vY mYnfYYtin зоxaldılmasına mYnfi tYsir gцstYrir. Buna gцrY dY tYhlil zamanı YmYk rеsurslarının strukturu цyrYnilir. Bizim misalımızda YmYk rеsurs­larının struktu­runda YmYlY gYlYn dYyişikliklYr aşaьıdakı analitik cYdvYldY vеrilir.

•