|
Mavzu: ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari
|
səhifə | 2/5 | tarix | 19.05.2023 | ölçüsü | 171,5 Kb. | | #111317 |
| MTT da ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni davlat talablari asosida maktabga tmaktabgacha ta’lim maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqishi, iqtidori, individual ruhiy va jismoniy xususiyatlari, madaniy ehtiyojlarini inobatga olgan holda hamda bolada ma’naviy me’yorlarni shakllanishi, hayotiy va ijtimoiy tajriba egallanishini ko‘zda tutgan har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan yaxlit jarayon;
rivojlanish inson tanasi tuzilishi, ruhiyati va xulqida biologik jarayonlar hamda atrof muhit ta’sirida ro‘y beradigan o‘zgarishlar;
rivojlanish sohasi bola rivojlanishidagi aniq bir yo‘nalishlar;
kichik soha sohaning kichik guruhlari. Asosiy sohalarning kichik sohasi rivojlanishning malum bir tomonlarini oz ichiga qamrab oladi va ularning aniq bir yonalishini korsatib beradi;
kutilayotgan natija bolalarda kutilayotgan bilim, konikma va malakalar korsatkichi;
bola kompetensiyasi malum bir yosh davriga xos bolgan vazifalarni maqsadli bajarish uchun yetarli bolgan bolaning bilimi, konikmasi va malakalari hamda qadriyatlari;
integratsiya bola talimi va rivojlanishidagi mazmun tarkibiy qismlari ortasidagi bogliqlik;
inklyuziv talim bolalarning alohida talim ehtiyojlari va individual imkoniyatlarini inobatga olgan holda talim va tarbiya olinishini teng taminlovchi jarayon;
Men konsepsiyasi bolani ozi haqidagi anglangan tasavvurlari tizimi, uning refleksiv faoliyatini bir qismi;
refleksiv faoliyat bolada oz tushunchalari va xatti-harakatlarini anglash va mustaqil tahlil qilishi asosida xulosalar shakllanishi jarayoni.
4. Davlat talablarining maqsadi mamlakatda otkazilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni, xorijiy mamlakatlar ilgor tajribasi hamda ilm-fan yutuqlari va zamonaviy informatsion kommunikativ texnologiyalarni inobatga olgan holda maktabgacha talim tizimida manan mukammal va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdir.
5. Davlat talablarining vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi, talim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qoyiladigan talablarni belgilash;
milliy, umuminsoniy va manaviy qadriyatlar asosida bolalarga talim-tarbiya berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
talim-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun talim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini taminlash.
6. Davlat talablari quyidagi tamoyillar asosida tatbiq etiladi:
bolaning noyobligi;
Men konsepsiyasi va shaxsiy talimini yaratishda bolaning faol roli;
bolaning huquqlarini himoya qilish va taminlashning muhimligi;
bola talimi va rivojlanishida kattalarning asosiy roli;
bolalar rivojlanishida individual farqlanishlar mavjudligi sababli, har bir bolaga moslashuvchan bolib, individual variativlik asosida yondashish.
7. Davlat talablari rivojlanish sohalari integratsiyasini kozda tutadi va bola rivojlanishiga komaklashadi.
Davlat talablari tugilgandan 7 yoshgacha bolgan bolalarning beshta asosiy rivojlanish sohalariga bolingan. Har bir rivojlanish sohasi oz ornida kichik sohalarga bolingan bolib, ular har bir yosh guruhiga mos bir nechta talablardan (kutilayotgan rivojlanish korsatkichlaridan) iborat.
8. Davlat talablari bolaning quyidagi rivojlanish sohalari boyicha belgilanadi:
jismoniy rivojlanish va soglom turmush tarzining shakllanishi;
ijtimoiy-hissiy rivojlanish;
nutq, muloqot, oqish va yozish malakalari;
bilish jarayonini rivojlanishi;
ijodiy rivojlanish.
9. Jismoniy rivojlanish va soglom turmush tarzining shakllanishi sohasi quyidagi kichik sohalarga bolinadi:
yirik motorika;
mayda motorika;
sensomotorika;
soglom turmush tarzi va xavfsizlik.
10. Ijtimoiy-hissiy rivojlanish sohasi quyidagi kichik sohalarga bolinadi:
Men konsepsiyasi;
hissiyotlar va ularni boshqarish;
ijtimoiylashuv, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot.
11. Nutq, muloqot, oqish va yozish malakalari sohasi quyidagi kichik sohalarga bolinadi:
nutq va til;
oqish malakalari;
qol barmoqlari mayda motorikasi.
12. Bilish jarayonining rivojlanishi sohasi quyidagi kichik sohalarga bolinadi:
intellektual-anglash malakalari;
elementar matematik malakalar;
tadqiqiy-bilish va samarali refleksiv faoliyat.
13. Ijodiy rivojlanish soha quyidagi kichik sohalarga bolinadi:
dunyoni badiiy tasavvur etish;
badiiy-ijodiy qobiliyatlar.
14. Davlat talablari asosidagi yosh davrlari quyidagi bosqichlarni oz ichiga oladi:
godaklik (tugilgandan 1 yoshgacha);
erta yoshdagi bolalik (1 yoshdan 3 yoshgacha);
kichik maktabgacha yosh (3 yoshdan 4 yoshgacha);
orta maktabgacha yosh (4 dan 5 yoshgacha);
katta maktabgacha yosh (5 yoshdan 6 yoshgacha);
maktabga tayyorlov yoshi (6 yoshdan 7 yoshgacha).
15. Ilk yoshdagi bolalar rivojlanishiga qoyiladigan talablar mazkur Davlat talablarining 1-ilovasida belgilangan.
16. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qoyiladigan talablar mazkur Davlat talablarining 2-ilovasida belgilangan.
17. Mazkur Davlat talablari buzilishida aybdor bolgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgar boladi.
18. Mazkur Davlat talablari Vazirlar Mahkamasi qoshidagi talim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Sogliqni saqlash vazirligi, Oliy va orta maxsus talim vazirligi, Ozbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi va Oila Respublika ilmiy-amaliy markazi bilan kelishilgan.
Davlat talablarining vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi, talim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qoyiladigan talablarni belgilash;
milliy, umuminsoniy va manaviy qadriyatlar asosida bolalarga talim-tarbiya berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
talim-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun talim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini taminlash.
Davlat talablari quyidagi tamoyillar asosida tatbiq etiladi:
bolaning noyobligi;
Men konsepsiyasi va shaxsiy talimini yaratishda bolaning faol roli;
bolaning huquqlarini himoya qilish va taminlashning muhimligi;
bola talimi va rivojlanishida kattalarning asosiy roli;
bolalar rivojlanishida individual farqlanishlar mavjudligi sababli, har bir bolaga moslashuvchan bolib, individual variativlik asosida yondashish.
Davlat talablari bolaning quyidagi rivojlanish sohalari boyicha belgilanadi
jismoniy rivojlanish va soglom turmush tarzining shakllanishi;
ijtimoiy-hissiy rivojlanish;
nutq, muloqot, oqish va yozish malakalari;
bilish jarayonini rivojlanishi;
ijodiy rivojlanish.
.
Soglom turmush tarzi bu insonning hayoti va salomatligi xavfsizligini ta'minlashga xizmat qiluvchi ko'nikmalarga ega bo'lish asosida hayotiy faoliyatni yo'lga ko'yish hamda ealomatlikning yuqori darajada bo'lishiga ershshshni ta'minlovchi ijgamoiy hodisadir.
Soglom turmush tarzi inson tomonidan turmush sharoitlarini faol o'zlashtirish usuli bo'lib, kun tartibiga rioya qshshsh, faol harakat asosvda organizmni chiniqgarish, sport bilan shugullanish, to'la va sifatli ovqatlanish, ovqatlanishning gigienik qoidalariga rioya qilish, udotlinsoniy va milliy kadriyatlar asosida o'z o'zini tarbiyalay olish, zararli odatlardan o'zini tiya olishi demakdir.
Tavsiya etilayotgan ushbu metodik kompleks «Soglom turmush tarzini takomillashtirish» oila va uzluksiz ta'lim tizimida talabalardagi salomatlik, «soglom turmush tarzi motivatsiya, ehtiyotlik, qiziquvchanlik, soglom avlod kelajagini ta'minlashga intiluvchanlik hamda o'z salomatligiga ongli munosabatda bo'lish kabi fazilatlarni takomillashtirishga qarashgan.
Ushbu ustuvor vazifalarni amalga oshirish maqsadida «Soglom turmush tarzini shakllantirish» o'quv-tarbiya dasguri ishlab chiqildi.
Unda dasturning moxiyati, maqsad va vazifalari,mazmuni ifodalangan bo'lib, yoshlarni yuksak ma'naviyatlishaxs qilib tarbiyalash, ularni mustaqil tayerlashda muhim tayanch tushunchalar sifatida «Salomatlik saboqlari»,«Zararli odatlarga qarshi immunutiga shakllantirish»,«Psixologik barqarorlik» belgilab olingan.
Salomatlik saboqlari. Salomatlik saboqlari tushunchasi - soglom turmush tarzi kun tartibi rejasiga ega bo'lish, aql -idrok bilan tanani chiniqtirish, suyak- muskul me'yoriy harakatlar bilan bardam- baquvvatlashtirish, ruhiy va ma'naviy jihatdan o'zini-o'zi to'gri nazorat qilish, tartibli, sifatli ovqatlanish, gipodinamiya - kam harakatlilikka yo'l ko'ymaslik hamda boshka hayot faoliyagiga egalik.
Gigenik madaniyatga egalik (yun. ureshov - soglom, madaniyat - arab.
madinalik,talim tarbiya ko'rgan) - tibbiyotning bir sohasi; turmush va mehnat sharoitlarshshng kishilar sogligiga ta'sirini o'rganadi xamda kasalliklarning oldini olish, yashash uchun eng kulay sharoit yarasha, sogliqni saqlash va umrni uzaytirish chora-tadbirlarini ishlab chiqadi. Shaxsiy hayot va mehnat faoliyatda amal qilinishi zarur bo'lgan giggyenik rejim yo'li bilan odam sogligini saqlash va mustahkamlash masalalarini ishlab chiqadi. Shaxsiy gigena har bir kishining o'ziga va yoshiga bogliq bo'lib, aqliy va jismoniy mehnatni to'gri yo'lga ko'yish, jismoniy tarbiya bilan shugullanish, vaqtida ovqatlanish, miriqib uxlash, mehnat va dam olishni to'gri uyushtirishdan iborat.
Soglom turmush tarziga (STT) egalik (kundalik hayotda salbiy omillar ga'sirlarining oldini olish, STT shakllanganligi ) bu- insoning soglom bo'lib yetishishi uchun zarur bo'lgan turmush sharoitlarini o'zlashtirish va amalga oshirishdir. Bunday turmush tarzini o'zlashtirib usuli soglom va nosoglom turmush tarzida ikki xil darajaga ajrata olishdir. STTning asosiy tarkibiy qismlari quyidagicha: shaxsiy va umumiy gigaena qoidalariga rioya qilish, faol harakat rejimi, kun tartibiga rioya qilish, shikastlanish, baxtsiz hodisalar hamda zararli odatlarning oldini olish kabi psixogigaena qoidalariga rioya qilshtstsan iborat.
O'z salomatligaga qayguruvchanlik (gamxo'rlik, jonkuyarlik) - turli xil hayotiy vaziyatlarda inson ongli ravishda o'z salomatligani saklashi, mustahkamlashi va himoya qilishi, atrof-muhtdagi mavjud omillarning salbiy ta'siridan himoyalanishi, salomatlik potentsialini kuchaytirishi.
Tibbiy bilim va madaniyatga egalik (sogliqni saqlash, soglom hayot kechirish, tibbiy gayyorgarlik) - meditsina, tabobat, kishilar sogligni saqlash, mustahkamlash, umrni uzaytirish, kasalliklarni oldini olip, davolash xaqidagi bilimlarga ega bo'lgun, uni qadrlash, anglash va ularga amal qilishdir.
Maktabgacha tarbiya pedagogikasida bola egallashi lozim bolgan madaniy - gigienik konikmalarni quyidagi guruhlari ajratiladi:
a) ovkat eyish konikmalari (ovqatni tartib bilan olish, yaxshilab chaynash, qoshikdan, sanchikdan, salfetkadan foydalanish va h.k);
b) oz tanasini parvarish kilish konikmalari (yuvinish, soch tarash va h.k);
v) xonada tartibga rioya etish, kiymlardan foydalanish va unga qarash konikmalari (tez kiyinish va echinish, kiyimlarni tartibli, ozoda saklash va h.k).
Bolalar harakat konikmalari va malakalarini egallaydigan jismoniy mashqlar xam belgilangan:
a) asosiy harakatlar (yurish, yugurish, sakrash, tirmashib chiqish, uloktirish, muvozanatni saqlash mashqlari); umumiy rivojlantiruvchi mashqlar, safga turish va qayta safga turish;
b) sport mashqlari (suzish, changida yurish, konki uchi shva h.k).
Harakatli oyinlar (mazmunli, mazmunsiz sport tarkibiy qismlari bolgan oyinlar va boshqalar) ham korsatilgan, yozgi va qishki davrda uchastkadan tashqariga qilinadigan uzoq sayrlar kozda tutilgan.
Jismoniy tarbiya ishining mazmunini belgilab beruvchi asosiy xujjat «Uchinchi ming yillikning bolasi» tayanch dasturidir. U bolalarni izchil harakat malakalari va konikmalariga orgatish imkonini beradi, harakatlarning muvofiqliligini rivojlantiradi, jismoniy sifatlar (chaqqonlik, tezlik, chidamlilik)ni tarbiyalaydi.
Jismoniy tarbiya tizimidagi ishlar xilma-xil vositalar yordamida amalga oshiriladi: gigienik omillar (togri rejim, maqsadga muvofiqovqatlanish, gigienik vaziyat, madaniy-gigienik konikmalarni shakllantirish, mustahkamlash uchun), jismoniy mashqlar.
Rejim (tartib). Bolalar hayotining rejimi (tartibi) bu bedor yurish, uxlash, ovqatlanish, faoliyat xilma-xil turlarining har kuni muayyan izchillikda takrorlanib, oqilona almashinib turishidir. Tartib rivojlanish uchun qulay sharoit taminlashi kerak, shuning uchun u bolaning yoshi, uning salomatligi, kattalar mehnatining xususiyatlari, bola tarbiyalanayotgan oila turmushi va muassasaga bogliq tarzda ozgaradi.
Muayyan vaqt ichida tartibning asosiy tarkibiy qismlari bir maromda va doimiy bolishi uning ajralmas xususiyatlaridir.
Tartibning bir maromdaligi tabiat hodisalarining maromi, organizm faoliyatining maromiga asoslanadi. Bu bedor yurish va uxlashning, tana haroratining ozgarishi, nafas olish, yurak urishining qisqarish maromida, ovqat xazm qilish traktining ish maromida namoyon boladi va hokazo.
Oqilona tartib: 1) bedor yurish va uxlashning eng maqbul nisbati asosida quriladi, bu vaqtda boshmiya qobigi uchastkalari ortasidagi vazifalar qayta taqsimlanadi, olingan axborot qayta ishlanadi; 2) aqliy va jismoniy ishlarning nisbati, ovqat hazm qilish maromini hisobga olish asosida quriladi.
Tartibdan chetga chiqish darhol bolaning kayfiyatida, shu bilan birga uning xulq-atvorida namoyon boladi.
Tartibni tuzishda quyidagilarni hisobga olish zarur:
Oliy asab faoliyatining yosh xususiyatlarini.
Ovqat xazm qilish sistemasi ishidagi yosh xususiyatlarini.
Alohida xususiyatlar: asabiy bolalar va asab tizimi zaif bolgan bolalar koproq uxlashlari kerak.
Harakatga bolgan yosh ehtiyojlari: bir kecha kunduzdagi harakat miqdori 3 yoshli bolalarda 10-19 ming qadamni, 7 yoshli bolalarda 14-25 ming qadamni tashkil qiladi.
Yil fasli, iqlim sharoitlarini bolalarni uyqusini tashkil etishda hisobga olish lozim.
Ovqatlanish. Togri tashkil etilgan ovqatlani bolalarni tolaqonli jismoniy tarbiyalashning muhim jihati hisoblanadi. Ovqatlanish osib borayotgan organizm uchun goyat muhimdir, chunki u barcha toqimalarning normal osishi va rivojlanishini taminlaydi.
Chiniqtirish. CHiniqtirish deganda organizmning atrof-muhitdagi turli tabiiy tasirlar (harorat, namlik, quyosh nuri darajasining ozgarishi)ga eng kop chidamliligi, moslashishini tarbiyalash tushuniladi.
Bolada faqat harorat, iqlim ozgarishlariga tez tasir bildirishgina tarkib topmasdan shu bilan birga gemoglabin miqdori oshadi, ularning immun tizimi yaxshilanadi. Bolalar turli kasalliklarga kamroq chalinadilar va ularni organizmlari kasalliklarni tezda engadi.
Chiniqtirishni tashkil etishda quyidagilarga etibor qaratish lozim.
Chiniqtirishni butun yil davomida mavsumiy holatlarni hisobga olib, muntazam otkazish kerak.
Tasir etuvchi vositalarning kuchini asta-sekin kuchaytirish zarur.
Bolaning salomatligini, yosh xususiyatini, hissiy holatini, uy va maktabgacha talim muassasasini sharoitini hisobga olish zarur.
Kundalik hayotda chiniqtirish tadbirlarini jismoniy mashqlar, bolaning xilma-xil faoliyati bilan bogliq holda olib borish chiniqtirish uchun ham organizmni mustahkamlash uchun ham yaxshi natija beradi. Madaniy-gigienik konikmalar va odatlarni tarbiyalash. Madaniy-gigienik konikmalarga badanni ozoda tutishga, togri ovqatlanishga, atrof-muhitda tartib saqlashga rioya qilish va bolalarning bir-birlari bilan, kattalar bilan, ozaro madaniy munosabatlariga doir konikmalar kiradi.
Madaniy-gigienik konikmalarni shakllantirishda quyidagi shartlarga etibor qaratish zarur:
Maktabgacha talim muassasasi va oilada harakatlar va topshiriqlarni bajarish uchun qulay vaziyatni (qulay mebel, jihozlar) yaratish.
Ozlashtirilayotgan madaniy-gigienik konikmalarni qatiy belgilangan tartibda bir vaqtda bajarishga orgatish.
Har bir bola bilan yakka tartibda ish olib borish.
Bolalarni madaniy-gigienik konikmalarni ozlashtirishlarini nazorat qilib borish.
Bolalarni kattalarning barcha gigienik va madaniy talablarini sozsiz bajarishga orgatish.
Jismoniy mashqlar va massajdan foydalanish. Jismoniy mashqlar jismoniy tarbiya vazifalarini hal etishga qaratilgan maxsus harakatlar, shuning harakat faoliyatining murakkab turlaridir. Jismoniy mashqlar organizmga kop qirrali fiziologik tasir korsatadi. U moda almashinuvini, qon aylanish jarayonlarini faollashtiradi, suyaklarning osishiga yordam beradi.
Massaj. Kichik bolalarni tarbiyalashda passiv gimnastika turlaridan biri massaj (uqalash) qollaniladi. Uqalash tasirida qon tarkibi, asab tizimi vazifalari, shuningdek ter iva muskullarning oziqlanishi yaxshilanadi, issiqlik chiqishi kopayadi, muskullarning charchashi yoqoladi.
Dostları ilə paylaş: |
|
|