O„ZBEK TILINING ASOSIY IMLO QOIDALARINI O„QITISHDA
METODIK TAVSIYALAR
Ne'matova Mavluda Yaxyo qizi,
JDPI O‘zbek tili va adabiyoti fakulteti 2-bosqich talabasi
Ilmiy rahbar, f.f.f.d. (PhD) Sindorov Lutfulla Qurolovich
O„zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi ona tilimiz uchun ulkan
taraqqiyot, rivojlanish, bitmas-tuganmas boy bisotini
namoyish etish omili
bo„ldi. Ayniqsa, mustaqillikka erishganimizdan keyin o„zbek tilining leksik
qatlamida misli ko„rilmagan o„zgarishlar bo„ldi: “eskirgan so„z” tamg„asi
bo„lgan ko„plab leksikonlar o„z lisoniy maqomiga ega bo„ldi, xalq tili bisotida
qolib kelayotgan minglab so„zlar yasaldi, fan-texnika,
tibbiyot, iqtisodiyot,
huquq, sport va boshqa sohalarga oid ko„plab yangi so„zlar tilimizga kirib keldi;
ish yuritish o„zbek tiliga ko„chdi, atamashunoslik qo„mitasi tashkil etilib, turli
sohalarga doir fanniy lug„atlar tayyorlandi...
Tilimiz taraqqiyoti bilan bog„liq ushbu o„zgarishlar,
islohotlar imlo
lug„atida o„z ifodasini topgan. Chunonchi, xalq so„zlashuv tilida, kundalik
turmushda keng qo„llanilib, ammo o„zbek adabiy tilida o„z o„rnini topa olmay
yurgan ko„plab so„zlar ham lug„atga kiritildi.
Masalan, do‘qqi (qo‘pol),
qo‘qimoq(ivirsimoq), pang‘lamoq (mog‘or bosmoq)
1
.
O„zini
anglagan har bir xalq, avvalo, o„z tarixiga, ona tili va adabiyotiga
e‟tibor bilan qaraydi. Ayniqsa, ona tili va uning yozuvi masalalari doimiy
diqqatda bo„ladi. Shu ma‟noda o„zbek xalqi ham o„z
milliy yozuvini yaratish
hamda uni amalda qo„llash borasida g„amxo„rlik qilib kelmoqda. Aslida, hozirgi
adabiy til imlo qoidalarimizga qadar juda ko„p bosqichlar bosib o„tilgan. XX
asrning boshlaridan boshlab, ma‟rifatparvar bobolarimizning sa‟y-harakatlari
bilan o„zbek tili tarixida ilk marta imlo qoidalari yaratilib, takomillashib borgan.
1
“O‟zbek tilining kirill va lotin alifbolaridagi imlo lug‟ati” Toshkent,1999.
Hozir O„zbekistonda kirillcha va lotincha o„zbek yozuvlaridan
foydalanilmoqda. Demak, shu ikki yozuvning
imlo qoidalaridan xabardor
bo„lish zamon talabidir.
O„zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan o„zbek
alifbosini joriy etish to„g„risida”gi Qonunini bajarish maqsadida Vazirlar
Mahkamasi qaror qiladi:
1.
O„zbek tilining asosiy imlo qoidalari tasdiqlansin.
2.
Respublika vazirliklari, idoralari, mahalliy hokimiyat va boshqaruv
idoralari, ommaviy axborot vositalari lotin yozuviga asoslangan o„zbek
alifbosidagi barcha turdagi yozishmalarda, matbuotda,
ish yuritishda ushbu
qoidalarni joriy qilish yuzasidan tegishli tadbirlarni ishlab chiqsinlar va amalga
oshirsinlar.
3.
O„zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi , Oliy va o„rta
maxsus ta‟lim vazirligi , Xalq ta‟limi vazirligi, Davlat matbuot qo„mitasi uch oy
muddat ichida maktablar uchun qo„llanma sifatida o„zbek tilining imlo lug„atini,
kishi ismlari va joy nomlari lug„atlarini tayyorlasinlar va nashr etish choralarini
ko„rsinlar.
4.
Mazkur qaror bajarilishini nazorat qilish Vazirlar Mahkamasining
Ta‟lim va fan hamda ijtimoiy masalalar va madaniyat bo„limlariga yuklansin.
(Toshkent shahar, 1995-yil 24-avgust 339-sonli qaror ) Vazirlar Mahkamasi
Raisi
I.Karimov
Shu yilning o„zida “O„zbek tilining asosiy imlo qoidalari” nomi bilan kitobcha
shaklida nashr qilingan. U quyidagi yetti bo„limni o„z ichiga oladi: :
1. Harflar imlosi:
a)Unlilar imlosi (1-7- bandlar)
b)Undoshlar imlosi (8-32- bandlar )
2. Asos va qo„shimchalar imlosi (33-37- bandlar)
3. Qo„shib yozish (38-50-bandlar)
4. Chiziqcha bilan yozish (51-56-bandlar)