Mavzu: Arion-630 traktori ta

2.3. Arion-630 traktorini sovutish tizimlari ish jaroyoni loyihasini ishlab chiqish
Radiator va uning kopkogi. Radiator blokda isigan suyuklikning issikligini tashki muxitga tarkatish uchun xizmat kiladi. U yukori va pastki , ayrim avtomobillarda VAZ-2108, Neksiya) yonboshdagi bachoklar, uzak panjaralar va radiator kopkogidan tashkil topgan. Radiatorning yukori bachogidagi bugizi kopkok bilan jips berkitiladi. Radiator uzaklari naycha-plastinkali yoki naycha-lentali bulishi mumkin(2-rasm, a, b). Naychalari, kupincha yassi kesimli bulib kup xollarda vertikal, ayrim avtomobillarda esa (VAZ-2108, Neksiya) gorizontal joylashtirilgan. Naychalari, gorizontal yoki tulkinsimon kurinishdagi plastinkalar orasidan utib, uchlari yukorigi va pastki yoki yonboshdagi bochoklarga, kavsharlanadi. Radiator elementlari (bachoklar, plastinalar, naychalar) kup avtomobillarda latundan tayyorlangan bulsa, ayrimlarida (VAZ-2108, Neksiya) plastina va naychalari alyuminiy, bachoklari esa plastmassadan ishlangan. Sovitish tizimi yopik bulganligi uchun radiatorning yukori bachogdagi bugizi kopkok bilan jips berkitiladi. Kopkokda bug-xavo klapani urnatilgan(2-rasm, v).
Bug klapani tizimda 45-60 kPa, ba'zi dvigatyellarda (ZiL-130) 100 kPa, aimosferadan ortik bulgan bosimni saklab turadi. Xavo klapani, suyuklik sovib, tizimda bosim siyraklashganda (10 kPa) unga xavo utkazib radiator naychalarini puchkayishdan saklaydi.
Xozirgi vaktda kupchilik avtomobillarda sovitish tizimida kengayish (rasshirityelno`y) bachogi kullanilmokda. Bunday bachok sovituvchi suyuklik xajmini (kizishdan kengayish xisobiga) uzgarishini ta'minlashda xizmat kiladi, shuningdek tizimdan xavo va buglarni chikishiga imkon yaratadi.
Keyingi vaktlarda yengil avtomobillarda (VAZ-2108, Neksiya, Tiko, Damas) elektr ventilyatorlardan foydalanilmokda. Bunday ventilyatorlarning ishlashi sovituvchi suyuklikning xaroratiga boglik bulib radiator bachogiga urnatilgan datchik yordamida ulanadi yoki uziladi.
Gidravlik yoki elektr yuritmali ventilyatorlarni kullash dvigatyelning sovitish tizimida eng kulay xarorat rejimini saklash imkonini yaratadi. Ventilyator parraklari listli pulatdan shtamplash usuli bilan yasaladi yoki, yengil avtomobillarda, kupincha, plastmassadan tayyorlanadi.
Tyermostat. Dvigatyelni kizdirishni tyezlatib, sovitish tizimida kulay xaroratni avtomatik ravishda saklab turish uchun xizmat kiladi. Kullaniladigan tyermostatlar ikki xil buladi: suyuklik (ZMZ) yoki kattik tuldirgichli tyermostatlar. Suyuklik tyermostatida uning silindr ichiga tyez buglanadigan etil spirti bilan distsirlangan suv aralashmasi tuldirilgan. Kattik tuldirgichli tyermostatda esa uning balloni ichiga serezin aralashtirilgan mis kirindisi tuldiriladi. Ayrim avtomobillarda tyermostat balloni ichiga parafin donalari tuldiriladi. Dvigatyel yurgazilganda sovitish tizimidagi suyuklikning xarorati 700 S ga yetmagunicha tyermostat klapani yopik buladi. Bunda sovituvchi suyuklik kichik doira buyicha aylanishi sababli u tyez isiydi. Tizimdagi suyuklikning xarorati 850 S ga yetishi bilan tyermostat silindri yoki balloni ichidagi aralashma kengayib uning klapani tulik ochiladi. Sovitish tizimidagi suyuklik radiator orkali katta doira buylab aylanadi.

XAVO BILAN SOVITISh TIZIMI

Xavo bilan sovitiladigan avtomobil dvigatyellarida asosan xavo okimini majburiy yunaltirish usuli kullaniladi. Dvigatyelning silindr va golovkalaridan issiklik tarkatishni tyezlashtirish maksadida ularning tashki devorlariga kovirgalar yasalgan. Bu xol dvigatyelning umumiy kompanovkasiga va uning ba'zi elementlarining konstruktsiyasiga ta'sir etadi.
Xavo bilan sovitiluvchi avtomobil dvigatyellarining yaxshi sovitilishi xavo okimining tyezligiga , bu okimning silindr va silindrlar goldovkasi atrofidan aylanib utishiga boglik.
Mikrolitrajli «Zoporojets» avtomobilining xavo bilan sovitiladigan dvigatyelining sxyemasi (3 – rasmda) keltirilgan. Bu dvigatyel turt silindrli V – simon bulib , avtomobilning orka kismida joylashgan. Ukiy parrak 1 yordamida xavo okimi silindrlar katori oraligiga xaydaladi. Dvigatyelning ustki tomoni bilan oldingi va ketingi kismi kanot bilan uralgan bulib , kanot xavo okimini silindr kovirgalari 2 buylab yunaltirish va issik xavoni tashki muxitga chikarish uchun xizmat kiladi. Dvigatyel maksimal kuvvat bilan ishlaganda ventilyator uning 8% ga yakin kuvvatini sarflaydi. Ana shu va boshka ba'zi bir kamchiliklarga kura avtomobil dvigatyellarida xavo bilan sovitish tizimi kam ishlatiladi.

MOYLASh TIZIMI – 2 soat.

Dvigatyel detallarining ishkalanib ishlashi ularning yeylishiga va kizishiga olib keladi. Shuning uchun dvigatyelning ishkalanuvchi detal yuzalriga uzliksiz ravishda moy yuborib turish zarur. Bu vazifani dvigatyellarda moylash tizimi bajaradi. Moylash tizimi dvigatyel ishlayetganda uning ishkalanuvchi yuzalariga kerakli mikdorda moy yetkazib beradi, natijada ishkalanuvchi yuzalar kisman soviydi, yeylishi kopayadi va detallarning yeylshishiga sababchi moyga yepishgan zarrachalar moy bilan birga kartyerga tubiga tushadi va bu moy keyin filtrlanadi.