Mavzu: Arion-630 traktori ta

2.1. Arion-630 traktori kelib chiqish tarixi
Klaas Arion 630 traktori kommunal xizmatlardan foydalanishdan tashqari, ushbu turdagi uskunalarni ijaraga berish xizmatlaridan pul topadigan xususiy tadbirkorlar orasida o’zini muvaffaqiyatli isbotladi.Ushbu maqolada ushbu traktorning asosiy afzalliklari va imkoniyatlari, shuningdek uning xususiyatlari keltirilgan.Klaas Arion 630-bu qiyin sharoitlarga moslashtirilgan byudjet narxlari toifasidagi ko’p maqsadli traktor.Shunday qilib. qishloq xo’jaligida mashina tuproqni hilling va etishtirishda, shuningdek tuproqni haydash va haydashda faol qo’llaniladi.Qattiq tuproqni qayta ishlash, dukkakli va donli ekinlarni ekish ham mavjud.Qurilish sohasida ushbu traktor yuk ko’taruvchilarga, shuningdek og’ir beton konstruktsiyalarni tashuvchilarga munosib alternativa bo’ladi.Agar kerak bo’lsa, mashina favqulodda vaziyatlar vazirligining maxsus xizmatlarida qidiruv-qutqaruv uskunalariga ajoyib qo’shimcha bo’ladi – masalan, vayronalar va shahar infratuzilmasini yo’q qilishda.Ko’rib chiqilayotgan model yuklarni tortib olishda juda samarali va kommunal sohada u axlat va qordan tozalash, drenaj va kanalizatsiya quvurlarini qazish va almashtirish uchun foydalidir.
Ishlab Chiquvchi-Claas
Ishlab chiqarish yillari – 2007-2011
Dvigatel turi-Turbo dizel
Ish hajmi – 6,8 litr
Quvvat – 145 ot kuchi
Traktorlar oilasi-Arion 600
Tankning hajmi 330 litrni tashkil qiladi
PTO (quvvat olish mili) rejimlari-500-1000 rpm
Shassi-to’rt g’ildirakli haydovchi, 4×4 MFWD 4WD
Kokpit-konditsioner bilan standart
Gidravlika bosimi – 200 bar
Gidravlikaning o’tkazish qobiliyati-daqiqada 110 litr
Vites qutisi-avtomatik, 24 old va 24 orqa viteslar bilan
Old shinalar o’lchamlari – 16, 9R28
Orqa shinalar o’lchamlari – 20, 8R38
Traktorning ruxsat etilgan maksimal massasi 9248 kg ni tashkil qiladi
G’ildirak bazasi hajmi-2810 mm
Olchamlari, mm: uzunligi-5150, balandligi – 3000
Tozalash-500 mm. Siz CLAAS 630 traktor uchun konditsioner motor ni Toshkentda arzon narx va sifatli ko’rinishda optom (ulgurji) sotib olishingiz yoki sotishingiz mumkun.

Taraqqiy etgan va rivojlanayotgan davlatlarda qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishida energetika vositalari sifatida traktorlar, avtomobillar, uchuvchi qurilmalar, elektrodvigatellar hamda ot-ulovlardan keng foydalanib kelinmoqda. 0 ‘tmishda qishloq xo‘jaligidagi barcha ishlar, asosan, qo‘l kuchi bilan bajarilar edi. Omoch, mola, ketmon va o‘roq ish qurollari bo‘lib, inson kuchi va hayvonlar energetika vositasi hisoblanar edi. Sobiq ittifoqda traktorsozlik sanoati rivojlangani sari, uning xomashyo yetkazib beruvchi bazasi bo‘lib qolgan 0 ‘zbekistonda qishloq xo‘jaligidagi traktorlarning soni ham astasekin orta boshladi: 1928-yilda 0 ‘zbekistonda 2072 ta traktor ishlagan bo‘lsa, 1940-yilda ularning soni 24200 taga, 1970-yilda esa 93647 taga, 2017-yilga kelib esa bu ko‘rsatkich 324640 taga yetdi. Traktor — grekcha so‘zdan olingan bolib, sudragich yoki yuritgich ma’nosini bildiradi. Traktor va avtomobillarni biror ixtirochi tugal kashf etgan emas. Ixtirochilar, olimlar va injenerlar X V III asrdayoq relssiz yuradigan transportlar yaratishga asos sola boshlaganlar. 1920-yildan boshlab dvigatelli tortuvchi mashinalar va dvigatelpluglarda dizel dvigatellaridan foydalanilgan.

Traktor va avtomobilsozlikning ilk tarixiga nazar solsak, 1887-yilda Germaniyada Dizel Rudolf tomonidan dizel dvigateli qurildi. X IX asr oxirida XOLT, «M ogul» (AQSH) firmalari karbyuratorli quvvati 40 va 75 ot kuchi dvigatellari bilan traktorlar ishlab chiqargan. 1920-yillarga kelib Ganomag (Germaniya) firmasi Z—50 turdagi benzinli 50—90 ot kuchi quvvatiga ega dvigatellar bilan jihozlangan traktorlar, Interneshil (AQ SH ) firmasi 15/30 va 10/20 modeldagi g'ildirakli hamda Katterpillar (AQSH) firmasi 50/60 modeldagi o‘rmalovchi-zanjirli traktorlar ishlab chiqargan B e n z - S e n d li n g dvigatel plugi 1922-yildan b o s h lab ishlab chiqarila boshlandi. Bu sistemada ishlab chiqarilgan traktorlar boshqalariga qaraganda juda oddiy va arzon yechimga ega boldi va u G erm aniyada juda yaxshi tarqaldi. Keyingi bulldoglarning rivoji quvvati 25—55 ot ku ch iga yetadigan tu rl arini h a m ishlab chiqildi.Chamasi bir vaqtda Lanz firmasi birinchi traktor vakilini bozorga chiqardi va bu traktor keyinchalik «Bulldog» nomi bilan m a s h h u r boMdi. Traktor tortuvchi kuchini dala maydoni yerida yaxshi ishlashi u c h u n 1920 -yillarda paydo b o ‘lgan tirk am al i-t ishli gMldiraklar yaxshi yechim bo'ldi. Bu tishli g‘ildiraklar dala maydonlarida t r a k t o r n i n g yerga yaxshi tayanishini t a ’m in la b , yurish qobilyatini oshirardi. Bu tishlilarni qoMlash 1930-yillarda havo gMldiraklari u ch u n h a m o ‘z ah a m iy a tin i yo‘q o t m a d i . Keyinchalik tishli gildiraklar dvigatel bilan zanjirlar yordamida boglanadigan bo'ldi va bu b o g ‘lanishdagi g'ildiraklar h a m t r a k t o r n i n g yerga tayanish kuchini oshirardi. Bu turdagi g'ildiraklarning zanjirli bog'lanishi b iri nchi b o l i b A Q S H d a yaratildi. B u n d a y b o g ‘lanishda tra ktor ogMrligining bir qismi bu zanjirli b o g ‘lanishdagi g‘ildiraklarga 6 tus hsa, b oshqa qismi b o s h q ar u v o ‘qi bilan jih o z l a n g a n b o sh q a gMldiraklarga tushardi. Bunday zanjirli bogManishning paydo boMishi bilan traktorl arn i g ‘ildirakli b o sh q ar u v o ‘qi orqali bosliqaruvdan voz kechildi va t o l a zanjirli boshqaruvga o'tildi. 1950-yillarda zanjir t a s m a (gusenitsa)li tra ktorl ar konstru k - sivalari ustida ishlandi va yangi o'zgartirishlar kiritildi. Lekin gusenitsali traktorlar bilan parallel ravishda g'ildirakli traktorlar ham rivojlanib borishi, sekinlik bilan gusenitsali traktorlar ishlab chiqarilishini sekinlashtirdi va 1960-yiIlarga borib, bu turdagi traktorlar erasi tugadi. Keyinchalik gusenitsali traktorlardan Ibydalanish u z u m c h i l i k d a (shuni avtib o ‘tish kerakki u z u m bog'lari G e r m a n i y a n i n g tog‘ yo n b ag ‘irlarida va qivalik yerlarda ko‘p ekilishi gusenitsali traktorlar yoki mashinalardan foydalanish zaruratini tug'diradi) va yer vuzining sholichilik rivojlangan joylarida hosilni yig'ishtirib olishda keng foydalanildi va foydalanib kelinm o q d a. 1980-yillardan b osh lab gusenitsali traktorl arn i ng rad etib boMmaydigan foydali to m o n la ri, ya’ni u l a rn in g yerga boMgan kuchsiz bosimi va g'ildirakli traktor kira olmaydigan joylarga kira olishi kabi afzalliklar aniqlandi va bu foydali tomonlari ularning yurish tezligining pastligi, ishlab ehiqarish xarajati va foydalanish muddatining tezligi kabi kamchiliklarini yopa oladi. Traktorlar u c h u n y ana bir yangilik — bu havo toMdirilgan g'ikliraklar edi. 1920-yiIda karri bosim li, dala u c h u n ishlab chiqilgan havo toldirilgan traktor g‘ildiraklarini ixtirosidagi urinish7 lar AQSHning «Continintel» firmasida muvaffaqiyatli chiqishi, bu g‘ildiraklarni ishlab chiqarish AQSH bo‘ylab tarqalishiga olib keldi. 1950-yildan boshlab traktorlar faqat havo g‘ildiraklari bilan ishlab chiqarila boshlandi. Havo g‘ildiraklarining rivojlanishi bilan qishloq xo'jaligidagi ishlarini bajarish uchun traktorlarga qo‘yilgan barcha talablar mos kela boshladi. Keng bo‘lgan havo g‘ildiraklarining yaratilishi bilan traktorlarning yerga bo'lgan bosimi kamayib, traktorning yerni tarkibini buzishi (yerning qotib qolishi) kabi muammolarni bartaraf qilinishiga erishildi. Traktor va tirkamalarning g‘ildiraklari ekin maydonlarida haydash uchun alohida va ko‘chada haydash uchun alohida xususiyatga ega bo‘lishi kerak edi. Dala maydonlarida bu havo to‘ldirilgan g‘ildiraklar traktorning kuchli tortish kuchigagina bardosh berib qolmay, у yer sathi uchun kamroq bosim berishi kerak edi. Ko‘chada harakatlanish uchun esa g‘ildiraklar traktorning muvozanatini yurish paytida ta’minlashi kerak edi. Bu ikki xil muammoning yechimi traktor g‘ildiraklarining ichki bosimiga bogliq bo‘lib, ular dala sharoitida kam bosimli bo‘lsa, ko‘chada yurish paytida ko‘p bosimli bo‘lishi kerak edi. G ‘ildiraklarining ichki bosimini muvozanatga solib turuvchi qurilmaning traktorlarga o‘rnatilishi bilan bu muammoga yechim topildi. 1969-yildan boshlab Toshkent traktor zavodi Markaziy Osiyoda birinchi bo‘lib paxtachilikka ixtisoslashtirilgan T-28X4, T28X4M, T-28X4MA universal chopiq traktorlarini ishlab chiqara boshladi. 1976-yildan boshlab Minsk traktor zavodi bilan hamkorlikda M TZ-80X uch g‘ildirakli paxtachilikka mo‘ljallangan universal-chopiq traktorlari ishlab chiqarila boshlandi. Respublikamiz qishloq xo'jaligi uchun yuqori quvvatli, tezyurar, tejamkor, ish unumdorligi yuqori bo‘lgan traktorlar zarur. Shu maqsadda Toshkentda hozirgi kunda Germaniya, Gollandiya, Belorussiya, Rossiya, Amerika va Koreya kabi mamlakatlar bilan hamkorlikda traktorlar va boshqa ayrim qishloq xo‘jalik texnikalari ishlab chiqilmoqda. Avtomobilsozlikning rivojlanishi natijasida sobiq ittifoq qishloq xo‘jaligida avtomobillar keng ko‘lamda qo‘llanila bosh-ladi. Qishloq xo‘jaligida 1928-yilda 700 ta yuk avtomobili bor edi. 1940-yilda 200 mingtadan ortiq, 1966-yilga kelib bir milliondan ortiq avtomobil qishloq xo'jaligida ishladi. 1970-yillarda qishloq xo‘jaligi har yili 200 mingdan ortiq yuk avtomobili oldi. 0 ‘zbekiston qishloq xo‘jaligida qoilaniladigan yuk avtomobillari soni ham ortib bordi, chunonchi 1950-yilda 7934 avtomobil ishlagan bo‘lsa, 1960-yilda 24167 ta, 1970-yilda esa 36000 dan ortiq avtomobil ishladi. Shunday qilib, respublikamiz qishloq xo‘jaligida mexanik energetika vositalarining salmog‘i asta-sekin orta boshladi. 0 ‘zbekistonda yetishtiriladigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari (paxta, makkajo‘xori, kanop va boshqalar) ko‘p marotaba sug‘orishni talab qilgani sababli, sug‘orishda nasos qurilmalarini harakatga keltirish uchun mexanik dvigateilar ko‘p qo‘llanilar edi. 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgach ahvol butunlay o‘zgardi. Qator xorijiy mamlakatlarda ishlab chiqarilgan eng samarali qishloq xo‘jalik texnikasi 0 ‘zbekistonga kirib keldi. Davlat bosh islohotchi bo‘lganligi tufayli qishloq xo‘jaligida tub o‘zgarishlar yuz berdi. Paxtachilik biroz qisqartirilib, g‘allachilik jadal rivojlandi. Natijada juda oz muddatda 0 ‘zbekiston g‘alla mustaqilligini qo‘lga kiritdi. Mulkchilik shaklining o‘zgarishi natijasida qishloq xo‘jalik mahsulotlarining asosiy qismini fermer va dehqon xo‘jaliklari yetishtirib bera boshladi. Fermerlik harakati rivojlangani sari xo‘jaliklar eng zamonaviy, serunumli va yuqori quvvatli traktor, avtomobil va qishloq xo‘jalik texnikasini sotib ola boshladi. Mamlakatimizda fermer xo‘jaliklarining yanada rivojlanishi qishloq xo‘jaligini texnika bilan toia-to‘kis ta’minlanishiga olib keladi. Mustaqillik yillarida 0 ‘zbekistonda avtomobil sanoatiga asos solindi. 1996-yildan boshlab Asakada avtomobil zavodi ishga tushirildi va 0 ‘zbekiston avtomobil ishlab chiqaruvchi mamlakatlar qatoridan joy oldi. Bu zavod ko‘plab zamonaviy yengil avtomobillar va mikroavtobuslar ishlab chiqarmoqda. Samarqand shahrida esa avtobuslar va yuk tashish avtomobillari ishlab chiqaruvchi zavod faoliyat yuritmoqda. 0 ‘zbekiston hukumatining tashabbusi bilan tashkil etilgan avtomobilsozlik va traktorsozlik sanoati mamlakatimizda jadal sur’atlar bilan rivojlanibborm oqda. Bugungi kunda S am arqandda chet el firmalari bilan hamkorlikda «MAN» markali ogir yuk avtomobillari, «ISUZI» m arkali o ‘rta va kichik yu k avtom obillari , m ax su s avto m o b ill a r va avtobuslar chiqarilmoqda. Universal uch nuqtali ulash qurilmasining ixtiro qilinishi. Q o ‘s h i m c h a q u r i l m a n i ulashga m o ‘ljallangan ilgakli ulagichlar oLz vasifasini o p tim a l dar ajad a b ajar m ad i va 1940 -yillarda F e rgu so n firm asi t o m o n i d a n q o ‘s h i m c h a q u r i l m a n i uch nuqtali ushlagich ixtiro qilindi, uning oldingi ulagichlardan farqi, uzatma val orqali boglanmasligi edi. Bu uchta nuqtali ulash qurilmalari A ngliya va A Q S H t r a k t o r ishlab ch iq a r ish id a keng q o ‘llanildi. Bu vaqtda G a r r i Fergu son o ‘zin i n g « K ich ik k u lr a n g Fergi» nom li ixtirosini Germ aniyada taqdim qildi. Bu uch nuqtali ulagichli gidravlik qurilma tortuvchi kuchni tartibga soluvchi moslama bilan q u r o l l a n g a n edi. B u n in g sa m arali natijalari keyinroq ko‘zga tash - landi, c h u n k i tra k t o r va ulan a d ig a n q o ‘s h i m c h a u s k u n a u la n is h d a an iq lik n i talab qilardi. Bu an iqlikni t a ’m i n la s h u c h u n Ferguson firmas i o'z traktorlari u ch u n q o ‘s h i m c h a u s k u n a la r h a m ishlab chi qardi. Bu vaqtda G e r m a n i y a d a tra k t o r va q o ‘s h i m c h a uskun alar n i ishlab c h iq ar u v ch ilar j'uda ko"p e m a s edi va 6 yil davom i d a G e r m a n i y a d a ko ‘p asosiy ishlar qilindiki b u n i n g natijasida t r a k t o r va q o ‘s h i m c h a u s k u n a u c h u n s tan d ar tla s h g an u lan is h n i t a ’m i n la y d ig a n uch nuqtali ulash q u rilm asi ixtiro qilindi. Shu bilan q o ‘s h i m c h a u s k u n a b o g ‘lanadigan ilgakli ulagichlar 0‘rn ini uch nuqtali ulash q u r ilm a la r i egalladi. Traktor ishlab chiqarish aniq bolgan yechimlar asosida varatiladigan b o ‘lib, ishchi m ashina lining orqa qismidagi uchta asosli b o g ‘lam a bilan b o g ‘lan ar edi. E n d ilik d a bu m o d eld a q o ‘s h i m c h a u s k u n a la r ko mbinatsiyasini ishlatish m u m k i n b o ‘lib, m asala n , tra k t o r baz as ida tu zilgan agregat bir v aqtning o ‘zida h a m yerga ishlov berish, ham urug' sepish kombinatsiyalarini bajara oladi. Bu modelda kabina oynasining shishali bo'lishi traktorchiga oldidagi dala m ay d o n i n i ko‘rish im k o n iy a tin i beradi va q o ‘s h i m c h a uskunalarni traktorga o ‘rnatish va yechishda m exanizator uchun qulayliklar t u g ‘diradi. Bu q o ‘s h i m c h a u s k u n a la r n i tutib tu ru v ch ilar universal b o ‘lgan m ex a n iz atsiy a q u r ilm alar i b o ‘lib, ular bitta traktorchi yordamida to‘liq boshqarish imkoniyatini beradi. 1.1.2. Traktorlar tasnifi Traktor yurish qism in i tuzilishi b o ‘yicha g ‘ildirakli yoki z a n ­ jirli o'ziyurar qurilma, unga turli mashina va qurollarni tirkab yoki o ‘rnatib qishloq xo'jalik ishlarini, yo‘l qurish, yer qazishkabi ko‘pg in a ishlarni bajarish m u m k i n . T ra k to r quvvat olish vali orqali o'ziga tirkalgan voki oTnatilgan mashinalarning turli mexanizmlarini harakatga keltira oladi. Traktor statsionar (bir joyda turib ishlaydigan) mashinalarni harakatga keltirishi ham mumkin. Traktorlar vazifasiga, yurish qismi va asosining tuzilishiga, dvigatelini turiga, tortish kuchiga qarab guruhlarga ajraladi. Traktorlar vazifasiga qarab qishloq xo'jalik, sanoat va melioratsiya traktorlariga ajraladi. Qishloq xo‘jalik traktorlari bajaradigan ishiga q arab 3 turga, um um iy ishlarda foydalaniladigan, universal va maxsus traktorlarga bo‘linadi. Umumiy ishlarga mo‘ljallangan (haydov) traktorlari yer haydash, yoppa kultivatsiya (chopiq) qilish, don ekish, oTib-yigMsh va boshqa ishlarda ishlatiladi ( VT-150; KLASS-Arion-630; LX130; T-4A-01). Universal-chopiq traktorlari asosan, chopiq qilinadigan ekinlarni ekish va qator oralarini yumshatishda qo'llaniladi, ulardan yuk tashishda h a m foydalanish m u m k in . Orqa g‘ildiraklar orasi ishlanadigan ekin qator oraligMga moslab kengaytiriladi (T T Z - 80.11, TTZ-100LX; M TZ-80X ). Maxsus traktorlar ay r im ishlarni (yuk ko'tarish, yog‘och tashish va b o sh q a lar n i) bajarishga yoki tog" 1 i yerlarda va t o 'q a y /o rla rd a ishlashga moslashtirilgan boMadi. Bu ishlar oddiv traktorlarni q o ‘s h i m c h a u s k u n a l a b bajarilishi h a m m u m k i n (DT-75B, T-54V). G'ildirakli traktorlar pnevmatik shinalar (ballonlar) bilan jihozlanadi. T ra k to r lar g‘ildir ak larining soniga q ar ab uch g ‘ildirakli (p a xta chilik traktorlari) va to‘rt g'ildirakli bo'ladi. G ‘ildipakli traktorla r yengil, oddiy, ar zo n b o i i b , ularni ishlatish va t a ’mirlash, boglarda, ekin qator oralarida va yuk tashishda ishlatish qulay, lekin gMldiraklarning yerga solishtirma bosimi zanjirlarnikidan ortiq (AR10N-630, LX-130 JTZ-80.10; TTZ-80.11) Zanjirli traktorlar yerga bosimi kam (0,02 0,05 MPa) boiib, tuproqni kam zichlaydi, zanjirlar kam sirpanadi va traktor o ‘zin in g yuri shi u c h u n k am quvvat sarflaydi, a m m o an e h a ogMr va m urakkab tuzilgan (T-4A-01:VT-150: DT-75) Traktorlar asosining tuzilishiga qarab ramali, ramasiz va yarim ramalilarga ajraladi. Ramali traktor]arning asosi ramadan iborat bo'lib, unga traktorning barcha mexanizm va qismlari o'rnatiladi, ularni almashtirish va t a ’mirlash o s o n (VT-150). Yarim ramali tra k to r la r n in g asosi dvigatel o ‘rn atiladigan kalta rama va orqa ko'prik korpusidan iborat boladi (T T Z - 80. IO:MTZ-SO). Ramasiz traktorlarning asosi agregatlarning korpuslarini birbiriga biriktirib hosil qilinadi. Ram asiz traktorlar ixcham va yengil, am m o ayrim mexanizmlarni olish uchun traktorni bolakbo'lak qilish kerak (M X-240 Arion-630: S-I30). T r a k to r l a r d v ig a te lin in g turig a q a r a b elektr dvigatel 1 i va ichki von uv dvigatel 1 i b o l a d i . Elektr dvigatel 1 i t r ak to rla r bir q a to r afzalliklarga ega b o ‘lsa h am , qo'pol tuzilganligi va ishlatiladigan qimmatbaho energiya manbayining tez ishdan chiqishi sababli qoMlanilmaydi. S a n o at va melioratsiya traktorlari yer q a /is h , yo‘l qurish, tog‘- konchilik ishlarida, gidrotexnik inshootlar qurishda, oTmonchilik ishlarida, xususan og‘ir yuklarni tashishda ishlatiladi. Bu traktorlar ham turli ishlarda foydalaniladigan va maxsus sanoat traktorlariga boglanib, qishloq xo'jalgi traktorlariga qaraganda quvvatliroq dvigatel bilan jihozlanadi. Traktor va avtomobillar — ma’lum darajada bir-biriga bogiiq bo‘lgan turli guruhdagi mexanizmlardan iborat murakkab mashinalardir. Traktorlar quyidagi asosiy guruhlarga bo‘!ib o‘rganiladi: dvigatel, transmissiya (kuch uzatmasi), yurish qismi, boshqarish mexanizmlari, ish va yordamchi jihozlar. Dvigatel — yoqilg‘ining yonishi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik energiyasini mexanik energiyaga aylantiradi. Transmissiya — dvigatelni burovchi momentini yetaklovchi g‘ildirakka (yulduzchaga) uzatuvchi hamda yetaklovchi g‘ildiraklarning aylanish tezligi va yo'nalishini o'zgartiruvchi mexanizm yig'indilaridan iboratdir. Transmissiya — ilashish muftasi, qo‘shish vali (oraliq val), uzatmalar qutisi, bosh uzatma, differensial (boshqarish mexanizmi) va oxirgi uzatmadan iboratdir. Yurish qismi — yetaklovchi g‘ildirakning aylanma harakatini traktorning chiziqli harakatiga aylantirish uchun xizmat qiladi. Boshqarish mexanizmlari — yurish qismlariga ta’sir ko‘rsatib, traktorning harakat yo‘nalishini o‘zgartiradi, uni to‘xtatadi va qo‘zg‘almas holda tutib turadi. Traktorning ish jihozlari - gidravlik o'rnatish sistemasi, tirkama qurilmasi, quvvat olish vali (QOV) va yuritma shkividan iboratdir. Avtomobillar quyidagi qismlarga bo‘lib o‘rganiladi: 1. Dvigatel; 2. Shassi; 3. Kuzov. Avtomobil shassisi (transmissiya, yurish qismi va boshqarish mexanizmidan) iboratdir. Avtomobil — yo‘lovchilarni va yuklarni yoki maxsus uskunalarni tashiydigan g‘ildirakli mashina. Avtomobillarga turli asbob-uskunalar (purkagich, changitgich, o‘g‘itlagich, quduq qaziydigan mashina va boshqalar)ni o‘rnatib, ulardan maxsus qishloq xo‘jaligi mashinasi sifatida ham foydalanish mumkin. Avtomobillar vazifasiga qarab: transport avtomobillari va maxsus avtomobillarga boiinadi. Transport avtomobillari yuk yoki yoiovchilarni tashiydi. Yuk avtomobillari коЧага oladigan yukining miqdoriga qarab, kam (0,75—2,5 t) yuk ko‘taradigan, o‘rtacha (2,5—5 t) yuk ko‘taradigan va ko‘p (5 t dan ortiq) yuk ko‘taradigan avtomo13 billarga boMinadi. Yuk avtomobillari tashiladigan yukning turiga qarab: bortli, yukni o‘zi ag‘daradigan (samosval) va maxsus kuzovli (sisternali, furgonli va boshqalar) bo‘ladi. Yo‘lovchilarni tashiydigan avtomobillar tuzilishi va tashiladigan yo‘lovchilar soniga qarab yengil avtomobillar va avtobuslarga ajraladi. 0,75 t gacha yuk ko‘taradigan avtomobillar yengil yuk avtomobillari deyiladi. Maxsus avtomobillarda maxsus ishlar bajariladi, buning uchun ular mos uskunalar bilan jihozlanadi. 0 4 o‘chirish avtomobillari, tez yordam avtomobillari, ko‘chma ustaxonalar, avtokran va boshqalar maxsus avtomobillardir. Avtomobillar yetakchi g‘ildiraklarining soniga qarab shartli raqamlar bilan belgilanadi (4x2; 4x4; 6x4; 6x6), bunda oldingi raqam avtomobil g‘ildiraklarining sonini, ikkinchi raqam esa yetakchi g‘ildiraklar sonini ko‘rsatadi. Masalan; 4x2 — bir o‘qi yetakchi ikki o‘qli avtomobil, 6x6 — barcha o'qlari yetakchi uch o‘qli avtomobil deb tushuniladi. Avtomobillar dvigatelining turiga qarab elektr dvigatelli va ichki yonuv dvigatelli bo‘ladi. Elektr dvigatelli avtomobillar yuqoriga tortilgan ikkita simdan (trolleybuslar) yoki o‘ziga joylashtirilgan akkumulyatorlar batareyasidan (elektromobillar) tok olib ishlaydi. Avtomobillarda benzinli dvigatel va dizeldan tashqari gaz bilan ishlaydigan dvigatellar ham qo‘llaniladi. Sovitish tizimining asosiy nosozliklariga: germetiklikni buzilishi, suv nasosi salnigidan, patrubka va boshqa joylaridan suyuqlikning sizib oqishi, tasma tarangligining yetarlimasligi, uning yorilishi, uzilishi, termostat qopqog'ining berk qadalib yoki ochiqligicha qolishi, nasos parragining sinishi, radiator qopqog'ining jips yopilmasligi, tarmoq devorlarida suyuqlik cho'kindi (quyqa)si hosil bo'lishi kabilar kiradi.
Sovitish tizimining nosozliklarini quyidagi tashqi alomatlaridan bilsa bo'ladi: Dvigatel uzoq muddatda, zo'riqib ishlamaganda ham qiziydi, agar oziqlash va yondirish jihozlari noto'g'ri sozlangan bo'lsa, radiator suyuqligi qaynab ketadi. Termostat klapani asta-sekin ochilsa yoki mutlaqo ochiq bo'lsa (dvigatel yurgizilgandan keyin) asta-sekin qiziydi, klapan bordi-yu, kech ochilsa, dvigatel tezroq qizib ketadi.
2. Tizimga TXK va ta'mirlashdan avval diagnoz qo'yilib, uning qizish holati va germetikligi, tasmaning tarangligi va termostatning ishlashi tekshiriladi. Dvigatel me'yorida ishlaganda sovitish tizimi suyuqligining, harorati 80-95°S chegarasida bo'lishi kerak, radiatorning yuqori va pastki qismidagi suyuqlik haroratining farqi 8-12°S oralig'ida bo'ladi. Sovitish tizimi suyuqligining sizib oqishini suv nasosining (va boshqa birikish joylarini) ostki qisimlaridagi suyuqlik izlaridan payqash mumkin. Buni nazorat qilish dvigatelning sovuq holatida bajariladi. Tizimning (germetikligi) jipsligi, radiatorning ustki suyuqlik bilan to'lmagan qismiga kiritilayotgan havo (0,06 Mpa) bosimi bilan tekshiriladi. Ventilator uzatmasi, tasmasining tarangligi shkivlarning o'rtasidagi masofada tasmani bosib ko'rib (30-40N kuch bilan) tekshiriladi. Tasmaning me'yordagi tarangligi (turli xildagi dvigatellar uchun) 10-20 mm bo'lishi kerak. Yechib olingan termostat, qizitilgan suvli vannaga botirilib, ishlashi tekshiriladi.
Termostat klapanining, dastlabki ochilishi paytida suyuqlik harorati 65–70°S va to'la ochilishida 80–85°S bo'ladi. Nosoz termostatni almashtirish zarur.
Sovutish tizimi bo'yicha sozlash ishlari, ventelyator tasmasini me'yorigacha tortish, shlangalar birikkan joylarini qotirish, kerak bo'lsa, suv nasosi salnigini o'zgartirish va tizimni nakipdan tozalashdan iborat. Tizim 0.02-0.03 MPa bosim ostida suv yoki aralashma yordamida yuviladi. Tizimning yuvish yo'nalishi, sovitish jarayoniga qarama-qarshi yo'nalishda amalga oshiriladi.
Hakip issiqlik almashtirish jarayonini yomonlashtiradi. Ilmiy izlanishlar shuni ko'rsatadiki, 1 mm nakip sovutish intensivligini 25%ga, quvvatni 6%ga kamayishiga va yoqilg'i sarfini 5%ga oshishiga olib keladi. Hakip ximiyaviy aralashmalar yordamida yuviladi. Sovutish tizimini sulfat kislotasining yumshatgichlari va ko'pik tindirgichlar aralashmasida yuvish yuqori samara beradi. Aralashma tizimga to'ldirilib 10-15 minut dvigatel ishlatiladi va 60°S haroratda to'kiladi, keyin issiq suv bilan chayqaladi. Kislotani qoldiqlarini neytrallash uchun chayqovchi suvga neytrilizator qo'shiladi (soda, 2 xromli kaliy).