Matem-3 uzb (полностью) 2016. indd

76.
24 m arqon uchta joyidan teng qirqilsa, har 
bir bo‘lakning uzunligi necha metr bo‘ladi?
77
Jadval bo‘yicha misollar tuzing va yeching:
Qo‘shiluvchi
23
7
⋅
5
4
⋅
8
8
⋅
3
3
⋅
9
Qo‘shiluvchi
6
⋅
8
43
6
⋅
7
5
⋅
9
7
⋅
8
Namuna:
23 + 6
⋅ 
8 = 23 + 48 = 71.
78
Qopda 40 kg kartoshka bor edi. 8 haftadan 
keyin qopda 16 kg kartoshka qoldi. Haftasiga 
necha kilogrammdan kartoshka ishlatilgan?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
2
3
⋅
2
3
4
6
8
12
10
15 18
14
21
16
24
18
27
12
4
5
6
7
8
9
5
6
7
8
9
10
12
14
16
18
15
18
21
24
27
16
20
24
28
32
36
20
25
30
35
40
45
24
30
36
42
48
54
28
35
42
49
56
63
32
40
48
56
64
72
36
45
54
63
72
81
12
4
8
9
6

---

18
2)
Bo‘lish jadvali:
80. 
48 + 8
⋅ 
5 
7
⋅ 
8 – 38 
63 : 7 + 8
⋅ 
9
54 – 18 : 2 
27 : 3 + 74 
6
⋅ 
8 – 72 : 8
81.
24 ta olma va 16 ta nok 4 ta vazaga bir 
xil taq sim lanib, dasturxonga qo‘yildi. Har bir 
va za ga nech tadan olma va nechtadan nok 
qo‘ yil gan? Har bir vazada nechtadan meva 
bor? 
82.
 
Arifmetik amallar yordamida 3 ta 5 raqamidan 
quyidagi sonlarni hosil qiling: a) 2 ni; b) 4 ni;
c) 11 ni.
83
 
5
⋅ 
9 – 27 
43 – 27 : 3 
72 : 8 + 7
⋅ 
8
36 : 4 + 68 
56 + 4
⋅ 
9 
6
⋅ 
7 – 63 : 9
84
 
Barno 9 yoshda, buvisi 63 yoshda. Buvisining 
yoshi Barnonikidan necha marta ortiq? Buvisi 
nabira si dan necha yosh katta?
4
6
6
9
8
12
10
15 18
14
21
16
24
18
:
2
27
:
3
12
8
10
12
14
16
18
12
15
18
21
24
27
16
20
24
28
32
36
20
25
30
35
40
45
24
30
36
42
48
54
28
35
32
40
56
64
72
36
45
63
72
81
:
4
:
5
:
6
:
7
:
8
:
9
2
3
4
5
6
7
8
9
42 48 54
49
56
63

---

19
Sonning qismini, qismi bo‘yicha 
sonning o‘zini topish
85.
1)
Tasma uzunligining yarmisini toping.
Yechilishi: 
12 : 2 = 6 (sm).
Javob:
6 sm. 
Sonni ikkiga bo‘lganda hosil bo‘lgan son 
shu sonning ikkidan bir qismi yoki yar mi 
deb ataladi.
2)
Tasma uzunligining uchdan bir qismini 
toping.
Yechilishi: 
12 : 3 = 4 (sm).
Javob:
4 sm.
Sonni uchga bo‘lganda hosil bo‘lgan son 
shu sonning uchdan bir qismi deyiladi.
3)
Tasma choragining uzunligini toping.
Yechilishi: 
12 : 4 = 3 (sm).
Javob:
3 sm.
Sonni to‘rtga bo‘lganda hosil bo‘lgan 
son shu sonning to‘rtdan bir qismi yoki 
choragi deb ataladi.
12
sm
Uchdan bir qismi
12
sm
Choragi
12
sm
Yarmi
Uchdan bir qismi Uchdan bir qismi
Choragi
Choragi
Choragi
6
sm
6
sm
4
sm
4
sm
4
sm
3
sm
3
sm
3
sm
3
sm
Yarmi

---

20
86.
Tortning qanday qismlari tasvir langan? 
87.
1)
6, 14, 20 sonlarining yarmini toping.
2)
6, 15 sonlarining uchdan bir qismini
toping.
3)
8, 16, 24 sonlarining choragini toping.
88.
1)
Tarvuzning yarmi 5 kg. Butun tarvuzning 
massasi necha kilogrammga teng?
Yechilishi: 
5
⋅ 
2 = 10 (kg). 
Javob: 
10 kg.
2)
Qovunning uchdan bir qismi 2 kg. Butun
qovunning o‘zi necha kilo grammga teng?
Yechilishi: 
2
⋅ 
3 = 6 (kg).
Javob: 
6 kg.
3)
Qovoqning cho ragi 2 kg. Butun qovoq- 
ning massasi necha kilogrammga teng?
Yechilishi: 
2
⋅ 
4 = 8 (kg).
Javob: 
8 kg.
89.
60 50 40 30 20 10 sonlari orasiga «+» va 
«–» ishoralaridan tanlab shunday qo‘ying ki, 
natija 70 chiqsin.
90
 
4, 8, 12, 16 va 20 sonlarining yarmi va cho-
ragini toping. 24 va 27 sonlarining uchdan bir 
qismi qancha bo‘ladi?
91
 
Savatdagi anorning choragi 6 donani tashkil 
etadi. Savatdagi anor ning yarmi necha do-
nani tashkil etadi? Uchdan bir qismi-chi?
1
2
3
4

---

21
JADVALDAN TASHQARI KO‘PAYTIRISH 
VA BO‘LISH
20
⋅ 
3, 3
⋅ 
20 ko‘rinishdagi ifodalar
92.
Yechilishini tushuntiring: 
1)
20
⋅ 
3 =
2 o‘nlik + 2 o‘nlik + 2 o‘nlik = 6 o‘nlik
2 o‘nlik
⋅ 
3 = 6 o‘nlik.
Demak:
20
⋅ 
3 = 60.
2)
3
⋅ 
20 = 
Ko‘paytuvchilarning o‘rni almash gani bilan 
ko‘paytma o‘zgarmaydi. Shuning uchun:
3
⋅ 
20 = 20
⋅ 
3 = 60.
Demak:
3
⋅ 
20 = 60.
93.
30
⋅ 
2 
10
⋅ 
4 + 24 
30
⋅ 
3 – 4
⋅ 
20
5
⋅ 
20 
20
⋅ 
2 – 37 
30
⋅ 
2 + 2
⋅ 
20
94.
Bir egatdan 4 qop, ikkinchisidan 5 qop 
lavlagi kovlab olindi. Bitta qopdagi lavlagi
20 kg bo‘lsa, har bir egatdan qancha lavlagi 
olingan? Ikkinchi egatdan birinchisiga qara-
gan da necha kilogramm ortiq lavlagi kovlab 
olin gan? 

---

22
1
2
3
95.
Ko‘pburchaklarning perimetrini santimetr va 
milli metrlar hisobida toping.
96.
 
6 ta kvadrat berilgan. Shunday 
ikki ta cho‘pni olib tash langki, nati-
jada 3 ta kvadrat qolsin.
97
 
20
⋅ 
4 + 18 
84 – 30
⋅ 
2 
30
⋅ 
3 – 40
⋅ 
2 
3
⋅ 
30 – 37 
23 + 2
⋅ 
30 
10
⋅ 
5 + 2
⋅ 
20
98
 
Do‘kondan Lobar 20 ta, Laziz esa undan
3 mar ta ko‘p daftar sotib oldi. Lobar va Laziz 
hammasi bo‘lib nechta daftar sotib olishdi?
60 : 3, 100 : 2 ko‘rinishdagi ifodalar
99.
Yechilishini tushuntiring: 
1)
60 : 3 = 
6 o‘nlik : 3 = 2 o‘nlik.
Demak:
60 : 3 = 20.
2)
100 : 2 = 
10 o‘nlik : 2 = 5 o‘nlik.
Demak:
100 : 2 = 50.
100.
60 : 2 
80 : 4 
90 : 3 
70 : 7 
100 : 5
101.
70 kunda matematika darsi necha marta 
bo‘ladi? Matematika darsi bir haftada
5 marta bo‘lishini hisobga oling.

---

23
102.
Jadval bo‘yicha misollar tuzing va yeching.
Kamayuvchi 80
:
4
40
⋅
2 30
⋅
3 50
⋅
2
80
:
2
Ayriluvchi
60
:
6
90
:
3
4
⋅
20 60
:
2
2
⋅
20
Namuna:
80 : 4 – 60 : 6 = 20 – 10 = 10.
103.
Shakllarning tomonlarini o‘lchang. Ularning 
perimetri va yuzla rini toping. Shakllarning 
har biri qanday nom lanadi? 
104.
Yer maydonini to‘rtburchak shaklida o‘rash 
uchun eni 1 m dan bo‘lgan 12 ta panjara 
keltirildi. Panjara bilan o‘raladigan maydon-
ning tomonlari qanday bo‘lsa, uning yuzi 
eng katta bo‘ladi? Bunday may donning yuzi 
ne cha kvadrat metrga teng bo‘lishini hisob-
lang.
105
 
80 : 4 40 : 2 + 40 
60 : 2 20
⋅ 
3 – 100 : 2
60 : 3 90 : 3 – 10 
50
⋅ 
2 100 : 5 + 40
⋅ 
2
40 : 2 60 : 2 – 20 
100 : 2 80 : 2 + 90 : 3
106 
Qisqa yozuv bo‘yicha masala tuzing va
yeching.
Bor edi — 80 ta muzqaymoq.
Tushgacha sotildi — choragi. 
Tushdan keyin sotildi — yarmi.
Qoldi — ? ta. 
1
2
><=

---

24
90
 
:
 
30 ko‘rinishdagi ifodalar
107.
Yechilishini tushuntiring:
90
:
30
= 
9
:
3
=
3.
Demak:
90
:
30
=
3.
Nol bilan tugagan sonni nol bilan tuga-
gan songa bo‘lish uchun ularning nol dan 
oldin turgan sonlarini bo‘lish yetarli. 
108.
40
:
20 
60
:
30 
80
:
40 
50
:
10
30
:
10 
80
:
20 
60
:
20 
50
:
50
109.
Qisqa yozuv bo‘yicha masala tuzing va
yeching:
Hammasi — 80 m.
Bitta parda uchun — 20 m.
Tikilishi kerak — 3 ta parda.
Ortib qoladi — ? m.
110.
27
+
40
:
20 
9
⋅
6
–
90
:
30
43
–
80
:
20 
80
:
40
+
20
⋅
4
111.
Kesmalarni o‘lchang. 
AB
kesma 
CD
kesma dan 
necha marta qisqa?
112.
Musobaqada 100 m masofani uch o‘rtoqdan 
biri 19 sekundda, ikkinchisi 20 sekundda, 
uchinchisi esa 18 sekundda bosib o‘tdi. 
Agar Azim Salim dan, Olim Azimdan tez 
yugurgan bo‘lsa, ularning har biri masofani 
qancha vaqtda bosib o‘tgan?
B
A
C
D

---

25
Yig‘indini songa, sonni yig‘indiga ko‘paytirish
115.
Yechilishini tushuntiring: 
1)
(2 + 3)
⋅ 
4 =
 
2)
4
⋅ 
(2 + 3) = 
1-usul.
1)
 
(2 + 3)
⋅ 
4 = 5
⋅ 
4 = 20
 
 
2)
4
⋅ 
(2 + 3) = 4
⋅ 
5 = 20
Yig‘indini songa ko‘pay tirish uchun qavs 
ichidagi yig‘indi hisob lanib, natija songa 
ko‘paytiriladi. Bu qoida sonni yig‘indiga 
ko‘paytirish uchun ham o‘rinli.
2-usul.
1)
 
(2 + 3)
⋅ 
4 = 2
⋅ 
4 + 3
⋅ 
4 = 8 + 12 = 20
2)
 
4
⋅ 
(2 + 3) = 4
⋅ 
2 + 4
⋅ 
3 = 8 + 12 = 20
Yig‘indini songa ko‘pay tirish uchun 
qavs ichi dagi har bir qo‘shiluvchi songa 
ko‘pay tiriladi, keyin ko‘paytmalar qo‘shi-
ladi. Bu qoida son ni yig‘indiga ko‘payti-
rish uchun ham o‘rinli.
116.
6 ta vazaning har birida 4 donadan olma va
2 donadan nok bor. Vazalarda hammasi 
bo‘lib necha dona meva bor?
113
 
35
–
90
:
30 
40
:
20
+
40
:
5 
8
⋅
7
–
60
:
30
59
+
60
:
20 
70
:
10
–
48
:
8 
80
:
20
+
30
⋅
2
114
 
Oshxonada kuniga 20 kg dan sabzi sarfla­
nadi. Agar oshxonada 67 kg sabzi qolgan 
bo‘lsa, 4 kunga yetishi uchun yana qancha 
sabzi sotib olish kerak?

---

26