Masalli folkloru 2

Söyləyicilər:

Güləsər Dadaşova, doğum tarixi 1942, təhsili 7 illik, Musaküçə kəndi

Musarza Mirzəyev, doğum tarixi 1958, təhsili ali, Mahmu­davar kəndi

Südabə İsayeva, doğum tarixi 1952, təhsili orta, Ərkivan kəndi

Səmərrux Süleymanova, doğum tarixi 1924, təhsili orta ixti­sas, Xırmandalı kəndi

Rəxşəndə Məmmədova, doğum tarixi 1936, təhsili 7 illik, Şə­rə­fə kəndi

Rübabə Məmmədova, doğum tarixi 1908, təhsili 7 illik, Köhnə Alvadı kəndi

Toplayıcılar:

Füzuli Bayat

Nuridə Muxtarzadə

Vüsalə Kərimova

19. ÇOBAN NƏĞMƏLƏRİ

Aşığ:

Sənə qurban olum gül üzlü çoban,

Sənə qismət olsun çöllü-biyaban.

Ayağım yalındı, çörəyim yavan,

Çoban qardaş, mənə bir doğramac ver.
Çoban görək cavabında nə deyir buna:
Sənə qurban olum yolnan gedən aşığ,

Könlüm olubdur könülə sarmaşığ.

Nə camım yoxdu, nə qaşığım,

Bi cam yondur mənə, bi də qaşığ.
Alabaş şişək qoyun,

Yunu bir döşək qoyun,

Bulamanı bol elə,

Çobannan barış, qoyun.
Nənəm ay kürdü qoyun,

Otdadı, durdu qoyun.

Qarannığ gecələrdə,

Görürdü qurdu qoyun.
Nənəm, ay narınc qoyun,

Yunu bi qarış qoyun.

Sən tükünü bol eylə,

Çobannan barış, qoyun.

Qoyunlar haqqında

Kələ qoyun var, külə qoyun, narınc qoyun, ağ kələ var. Hamısından var dənə, fərqi var biri-birinnən. Bənööş qoyun bir sortdur. Bənööş qoyunun sortu bi sortdu, çal qoyunun sor­tu bi sortdu, ağ qoyunun sortu ayrı sortdu, hər kəsənin sort­ba-sortu var. Sora qara qoyunun sortu ayrı sortdu. Qara qo­yu­nun qovurması, kababı daddı olur. Yeməyə, düzdü, südünü bə­yən­mirik, amma ətinin qovurması, kababı daddıdı. Çünki günü özünə çəkir, əti çox şua alır, onnandı. Cürbəcür qoyun­nar var. Çal qoyunun rəngi ayrı şeydi, hər kəsən bir tərəfdə ot­duyur, yeyir. Çörəyin yeyir, suyun içir. Keçmiş vaxtı ağ qo­yunun yu­nunnan gəlin üçün gəlin paltarı salırdılar. Ağ qoyu­nun yunun­nan köynək toxuyarlardı. Dizi qara, gözü qara, o qal­dı nə üçün, qurban üçün. İsmayıl qurbanını həmişə atalar de­yər­di­lər, dizi qara, gözü qara qoyunan kəsəllər. Dizində gə­rək ax­sağ­lığı olmuya, gözündə korruğü olmuya, başı salamat ola. Ağ qoyun, özü də dizi qara, gözü qara o qurbannığdır. Do­­ğu­lan kimi deyirsən bu qurbanlığdı. Bənööş qoyunun hə­mişə xüsusiyyətidi, balası yaxşı olar, yunu təmiz olar. Doğduğu bala qıvrağ olar.

Söyləyici:

Əleydər Məlikov, doğum tarixi 1933, təhsili yoxdur, Hacıtəpə kəndi

Toplayıcı:

Füzuli Bayat

20. BİCAR MAHNILARI

Çəltik əkini

Bicar çəltiydi. Çəltig əkininə əvvəla bicar yeri deyillər, çəltih yetişdirmənin adı bicardı. Bicar olan yerə su dol­du­rullar. Bicar yeri kvadrat şəklində olur. Toxumu həmin yerə səpillər. Burda çıxannan sora, keçirillər onu məcrə deyilən yerə. Orda da eyni bicarrığ kimi olur. Kvadrat şəkilində olur bü­tün sahə hamısı. Onun içində həm gəzillər, həm də ki, onun içinə su buraxıllar ki, su axıb getməsin, çəltigin dibində qal­sın. Bicarrığ da elə olur. Çəltih suyun içində yetişir. Yeti­şən­nən sora da burda yonullar dəstə-dəstə, topa bağlıyıllar, onları aparıllar bir-bir. Orda qadınnar əkir dal-dala, götürür tez-tez əkə-əkə dal-dala gedillər. Çəltih suyun içinə əkilir.

Yığılanda da ki, keçmişdə əlnən biçərdilər. Çinnən biçib dərz-dərz bağlardılar. Sora çəltigi döyməyi də dinglə dö­yər­dilər. Dingin ağzı mismar kimidi, bu, çəltiyə dəyib ona əz­məy­dən ötəridır. Bizim yerli düyü sədri düyüsüdü. Bir az kobud dügüdü, güdəydi. İndikilərdən iki dəfə güdəy, ona görə də topal deyərdilər. Amma çox yaxşı xörəyi olurdu. Onun plo­­vunun iysinə doymaq olmazdı. Yoldan keçənlər hamısı bilərdi ki, bu evdə plov bişib.
* * *

O vaxtlar bizim kətdə çəltih əkərdilər. Sarı siyəzilər olardı və bi də ki, çual olardı. Düyünü yığardıq ora. Bi dənə düyü düşsəydi aşağı, o vaxt irəhmətlih qağam diyərdi:

– Ay bala, bunu ayaqlamıyun haa, qulfuvallahdı.

Dügü qulfuvallahdı. Elə bil ki, Allahın ən əziz yaratdığı odu də. Ən birinci biz onu əkəndə diyirdik, bismillahi rəh­ma­ni rəhim. Allah! Özün min bərəkət ver! Nur bərəkət ver! Bərəkətli olsun!

Bicarda xüsusi qaydalar vardı. İşdiyərdilər, qutarardılar, yemək sırasına korgar diyərdilər. Məsələn, günortaya kimi işi­miz var, günortadan sora yeməh bişirməh lazımdı. Hə onda hamı bi iskan nehrə yağı, bi də beləncik bankə dügü hamımız aparardıq. Məsələn, üc, dört dənə yumurta, onnan sora göy so­ğan, hayatdan kişniş, varsa başqa şeylər də olardı. İki-üc də­nə arvad ayrılardı, olar günorta bişirərdilər. Hər burqəder də, səni başa salım, iyirmi, iyirmi iki nəfər adam, məsələn, bu gün Füzulinin burqederi korgar edəcəh, sabah yox biri gün bir başqası korgar edəcəh. Hərkəsən özü eliyərdi. Şənlənərdik, qırğın, qiyamat. Halaya gedərdih:
Yerişin qaza bənzər, boyun şahbaza bənzər,

Mən səni görənnən qış günü yaza bənzər.
Çəltiyi soranda da deyərdih:

Saman sənin, dəni mənim.

Belə diyərdik də, səfeh vaxtlarımız idi.

Çəltigi də, buğdanı da biz həmişə kosarıya yıgardıq. Ko­sara da həsirdən düzələrdi, qurd basmasın diyə. Bir il qalır, il yarım qalır, bala. Hec zad olmurdu.