Ma’ruza Mashg’ulotlarining ta’lim texnologiyasi

7.1 Ta’lim berish texnologiyasining modeli Yiringli yallig‘lanish va jarohat infeksiyasi kasalliklari qo‘zg‘atuvchilari, ularning tavsifi va laborator tashxisoti.

Ish bosqichlari va vaqti.	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1.Mavzu bo‘yicha o‘quv mazmunini tayyorlash.
1.Mavzuga kirish	2.Kirish ma’ruzasi uchun taqdimot slaydlarini tayyorlash	Tinglaydilar
(5 daqiqa)	3. Fanni o‘rganishda foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxatini ishlab chiqish	Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
2 – asosiy bosqich	1. Mavzu maqsadi va vazifasi bilan tanishtiradi	Tinglaydilar

Odam patologiyasida yiringli kasalliklar kup uchraydi.Bu kasalliklarni kuzgovchi mikroblar asosan kokklar guruxiga kiruvchi stafilokokklar , streptokokk,penvmokokk,gonokokk,meningokokklardan iboratdir.Yiringli proseslarning sababchisi kupincha shu kokklar bo’lgan ligi uchun ularni piogen (yiring xosil kiluvchi)kokklar deyiladi.Piogen kokklar orasidagi Bakteriyalar Gram usuli buyicha buyalganda Gram musbat va Gram manfiy Bakteriyalarga bulinadi.Gram musbat buyaluvchilarga-stafilokokk,streptokokk,pnevmokokklar ,Gram manfiy buyaluvchilarga esa gonokokk va meningokokklar kiradi.Kokklar kasallikni kuzgatganda butun organizmga

ta’sir etishi bilan bir katorda ,ayrim organlarni kuprok shikastlanishi mumkin .Buni organotropizm deb ataladi.

STAFILOKOKKLARStafilokokkni birinchi bo’lib R.Kox (1878),L.Pastyer (1880) furunkul yiringidan topgan.A.Ogston(1882) va F.Rozenbax (1884) stafilokokklarning morfologik va kultural xususiyatlarini xamda ularning patogenlik rolini aniklashgan.Stafilokokklar mikrokokkoseya oilasining stafilokokkus zotiga kiradi.

Morfologik va tinktorial xususiyatlari Stafilokokklarning diametri 0,5-0,9 mkm bo’lib,dumalok shakldadir. mik-

roskopda karaganda ular uzum shingiliga uxshash joylashgan bo’lib kurinadi.Bunday joylashuv ularning asosiy belgisidir.Stafilokokklarning kapsulasi ,sporasi, shuningdek xarakat organi bulmaydi.Gram musbat buyaladi. Maxsus muxitlarda mikrokapsula xosil kiladi.Kultural va biokimeviy xususiyatlariStafilokokklar oziq muxitlariga talabchan emas, turli oziq muxitlarida xam usavyeradi.Oziq muxitdagi rn-7,2-7,4 va 37 gradus Sda yaxshi usadi.Nafas olishi asosan aerob,kisman fakultativ anaerobdir.Probirkadagi suyuk oziq muxiti yuzasida kalin,nam,yaltirok rangli parda xosil kilib usadi. Stafilokokkning koloniyasi dumalok ,yuzasi burtib chikkan,chetlari tekis,diametri 2-4 mm buladi.Pigmenti kupincha ok, ba’zan tilla ranglieki limon pustidek sarik bulishi mumkin.Pigmentlari sutli oziq muxitlarda uy xaroratida yeruglik yaxshi tarqalgan sharoitda. Bu pigmentlar suvda erimaydi,aseton, spirt,efirda yaxshi eriydi.Stafilokokklarning ba’zi shtammlari konli agarda ustirilganda koloniyalar atrofida gemoliz zonasi xosil buladi.Bulonda ustirilganda bir tekisda loykalanish va probirka ostida chukma xosil qilish bilan xaraktyerlanadi.Uglevodli oziq muxitlarida laktoza,glyukoza,maltoza,mannit,saxaroza,gliserinni parchalab kislota xosil kilmaydi.Bu xodisa saxarolitik fyermentlaryerdamida amalga oshiriladi.Proteolitik fyermentlari yerdamida kazeinni eritadi,jelatinni yumshatadi va boshqa oksil substratlarini parchalaydi. Antigenlik strukturasi.Stafilokokklarda proteinli A-antigen u barcha tilla rang stafilokokklar uchun umumiy va polisaxaridli A,B,S- antigenlari bor Stafilokokklar baktyerosinlar ajratadi.Ular shu zotga daxlli mikroorganizmlarga nisbatan antagonistik ta’sir etadi.Tilla rangli

stafilokokklar orasida 40ga yakin fagovar farklanadi.Turli xil ob’eklardan ajratilgan stafilokokklarning tipga mansub faglari epidemiologik axamiyatga ega.Xususan kuzgatuvchining manbai va yukish yullarini aniklash masalalarida katta axamiyat kasb etadi.Stafilokokklarning turlari. Xosil kilgan pigmentlariga karab stafilokokklarni uch turga ajratish mumkin:staph. aureus, staph.epidermitis,staph.saprophyticus.1)Tilla rang stafilokokk-kupincha yiringli prosesslarda uchraydi va stafilokokklar orasida eng patogen xisoblanadi.2)Ok rangli safilakokk uning patogenligi va bioximiyaviy xususiyati tilla rangli stafilokokka karaganda pastrok.Rezistentligi.Xar xil fizik va ximik ta’sirlarga chidamli,shuning uchun ular suv,xavo,tuprok,ruzgor buyumlarida topiladi.100 gradus S da darxol uladi .70gradus S da 10-15 min dan sung uladi.Ular past tempyeraturalarga,muzlatishga,kuritishga,kuesh nuri ta’siriga chidamlidir.Sulema(1:1000)15-20 min.uladi.MaTerialda yiring,oksil,balgam bulsa fenol ishlatilmaydi, chunki u oksillar koagulyasiyasini chakiradi,natijada mikroorganizmlar tirik koladi.Stafilokokklar yashil brilliant ta’siriga juda sezgir.Toksin xosil qilishi.Patogen stafilokokklar bir necha turli ekzotoksin xosil kiladi.Stafilokokklarning toksinlari tarkibidagi gemotoksin,leykosidin,letatoksin,netrotoksin va entyerotoksin deyilgan xar xil ta’sir etuvchi bulaklari bor.Patongen stafilokokklarda zaxarli moddalardan tashkari plazmokoagulaza,gialuronidazalesitinaza,DNK-aza,fibrinolizin,fosfataza deb ataluvchi fyermentlar xam bor.Plazmokoagulazasi borligi bilan tilla ranglisini boshqa turlaridan ajratish mumkin.Kupchiligi penisillinni parchalovchi penisillinnazani ishlab chikaradi.Patogenligi.Shoxli mollar,otlar,chuchkalar,tovuklar stafilokokkgasezgir.Laboratoriya xayvonlaridan kuenlar,ok sichkonlar,mushuk bolalari sezgirdirlar.Infeksiya manbai - kasal odam,Bakteriya tashuvchilar.Yukish yullari.Xavo-tomchi,xavo-chang,oziq-ovkat orkali, maishiy kontakt.Patogenezi.Stafilokokklar Teri va shillik pardalardan kirib oladi.Kasallik patogenezini mikrob xususiyatlari fyermentlar,ekzotoksinlar,bakTerial xujayra moddalari bilan ta’minlaydi.Bundan tashkari mikroorganizm immun sistemasi xolatiga xam boglik.Kuprok Teri va Teri ostikletchatka zararlanadi,natijada piodyermiyalar,furunkullar,panarisiyalar paydo buladi.Kupchilik vaqt stafilokokklar ikkilamchi kasalliklar keltirib chikaradi,masalan grippda pnevmoniya kasalligini.Xususan akushyerlik praktikasida stafilokokklar roli juda katta,chunki yangi tugilgan chakaloklar ularga juda sezgir.Stafilokokkli infekiyalar orasida ovkatdan buladigan intoksikasiya aloxida urin tutadi.Stafilokokklar kuzgaydigan kasalliklar.Stafilokokklar odam Terisida va shillik pardalarda saprofit xolda yashovchi mikroblardir,ba’zi patogen stafilokokk xam uchraydi.Stafilokokklar panarisiya,piodyermiya,abssess,furunkul, karbunkul,xolesistit,sistit,angina,mastit,ostiomielit,sepsis,septikopiemiya,toksiko-infeksiya jaroxat infeksiyalarni kuzgashimumkin.120 dan ortik nozologik birlikda etiologik faktor-bu stafilokokklar.BakTeriologik diagnozi.Diagnoz uchun kasallikning turiga kura xar xil maTeriallar tekshirib kuriladi.Yiringli prosesslarda furunkul,karbunkul,abssesslar)yalliglangan organda olingan yiring tekshiriladi.Bu maTerialni tekshirishda avval preparat tayyerlab uni Gram usulida buyab,mikroskopda karaladi.Uzum shingiliga uxshab joylashdi.Agar kasal odamda sepsis gumon kilinsa,diagnozni aniklash uchun kasaldan 8-10 ml konolib 100-200 ml bulonga ekiladi va mikrobning toza kulturasini topishga xarakat kilinadi.Asosiy tekshirish usullari:mikroskopik,mikrobiologik,biologik.Profilaktikasi.Sanitariya-gigiena,sharoitlarini yaxshilash,kasallar,Bakteriyatashuvchilarni faolrok aniklash,kasalxona,davolash idoralarida rejimga rioya qilish.Spesifik profilaktikani travmatizmga,infeksiya yuqilishiga moyil odamlar uchun stafilokokkli anatoksinni emlab utkaziladi.Umumiy profilaktikaga:yashash,ishlash sharoitlarini yaxshilash,vitamin etishmaslik travmatizmning oldini olish,tugrukxonalarda,jarroxlik bulimlarida,bolalar muassasalarida,ishlab chikarish korxonalarida sanitariya gigiena koidalariga kattik rioya qilish,badan,kulni toza tutish,tugrukxona, jarroxlik bulimlarida sistematik ravishda dezinfeksiya utkazish,xodimlarni stafilokokk tashuvchilikka muntazzam tekshirishlar kiradi.Davolash.Oldini olish uchun piofag qo’llaniladi.Surunkali infeksiyalarni davolashda autovaksina qo’llaniladi.Anatoksin tyerapiya ishlatiladi.Antibiotiklardan penisillin kuchli ta’sir kiladi.Immunitet.Antimikrobli va antitoksinli immunitet deyish mumkin.Juda zaif,uzok davom etmaydi.Residiv buladi.