Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 015 Cilt: Sayı: Manas Journal of Social Studies
İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası 419
- Manas Journal of Social Studies
İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası
bizzat Adalet Bakanı‟nın müdahalesini gerektirdi. Ancak Ģiddet sadece Ġzmir‟le sınırlı değildir. KemalpaĢa ilçesinin Armutlu köyü‟nde, mitinge katılımları engellemek isteyen bir karakol komutanı silahı alındıktan sonra, sandalyeyle dövülmüĢtür (Anadolu, 24 Ekim 1930). Durum gerçekten ciddidir. Köroğlu Gazetesi‟nin bir haberine göre, Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt, KuĢadası‟na giderken köylülerin tepkisinden çekinerek otomobilinin farlarını yakmayınca, bir kiĢiyi ezmiĢtir. Hafif bir yaralanmayla atlatılan bu kaza, aslında iktidarın Ege‟de ne derecede tecrit edildiğini gösteriyor
(Köroğlu, 13 Eylül 1930).
Fakat bu büyük seferberliğin iktidar cephesinde hoĢ karĢılandığı söylenemez ve göstericiler sadece karın tokluğu peĢinde koĢan bir « çıkar topluluğu » olarak değerlendirilir: « […] halkın Fethi Bey‟e gösterdiği temayül Fethi Bey‟in programını benimsediği için değildir. Çünkü Fethi Bey, bu gün için bile Halk Fırkası programımdan esaslı bir surette ayrılan bir program meydana koymamıĢtır. Halkın sıkıntı içinde bulunan kısımları, gelen adamı ceplerini dolduracak ve onları iktisadi refaha eriĢtirecek bir mesih telakki etmiĢtir » (Anadolu, 21 Eylül 1930).
Olayların bilançosu, bir ölü, onlarca yaralı, bir milyon lirayı aĢkın maddi zarar ve üç yüzden fazla tutuklama. Keçeciler Karakolu‟nda yürütülen soruĢturmada tutuklanan elliye yakın eylemcinin adını Anadolu ve Hizmet gazeteleri nüshalarından tespit edilebilir. Bunlar: Ġncirtepeli garson Ġngiliz Hakkı, Komünist Kerim, Garson Sabri, Aypark Gazinosu Ģef garsonu Rıza ve arkadaĢları, (24 eylülde kefaletle tahliye edildiler) Ahmet Asım, doktor Bedri, Seyit Ahmet, Garson Nuri, Yahudi Mehmet, Fotoğrafçı Kemal (Olayları fotoğraflarken tutuklandı), Niyazi, Selanikli Hüseyin, ġefik oğlu Hüseyin, incir amelesini greve zorlayan Boksör Selami, Kocakafa Ahmet, ġen Gazino sahibi Hakkı, iĢçi Ahmet, avukat katibi ġevki, Alaiyeli Ahmet Hamdi, Kadri Mahmut, Ġhtiyat Zabiti (muvazzaf yedek subay) Ġsmail Hakkı, Fadıl, emekli pilot Necati, Antalyalı Sait Ahmet, Tütüncü Mehmet, ġah Ġsmail, yemiĢ çarĢısında katip Seyit Ahmet, Çorbacı Tataroğlu, Yıldırım ġevki, Bekçi Mustafa (Mitinge katıldığı için Çolakkapı Karakolu‟ndaki iĢine son verilmiĢtir), Ġstanbul‟dan mitinge katılmak için gelen Mehmet adlı bir komünist, ĠkiçeĢmelik‟ten sandıkçı Abdullah oğlu ġevket, Çorakkapılı Kürt Mustafa, Mahmut, Mehmet oğlu Ahmet, Halit oğlu ġeref, Bekir oğlu Ahmet, Ġdris oğlu Nuri, Süleyman oğlu Muhittin, Selami, Ahmet oğlu Maksut, Ali Hayri, Mehmet Hüseyin, Ali oğlu Remzi, Ahmet oğlu Mustafa, muakkip ġefik, seyyar tesviyeci Recep, Kadir, Ispartalı Necati ve zeytin tüccarı Dağkızılcalı Hüseyin Çömezzade ve iki arkadaĢı.
Listenin detayları, Ģiddetin toplumsal cepheleri ve Okyar‟ı karĢılayan on binleri besleyen toplumsal katmanların ipuçlarını veriyor. Çocuk, genç, yaĢlı, zengin ve fakiri Manas Journal of Social Studies
birleĢtiren bir çizgide, taĢra eĢrafından, köylüsüne, gayrimüslim, çeĢitli mezhepler, orta kademeli memur, küçük burjuva ve lakaplardan anlaĢıldığı üzere göçmenler, çeĢitli ırklardan Müslümanlara uzanan geniĢ bir yelpazede, neredeyse bütün toplumsal katmanları kapsayan bir katılım söz konusu. Ġhtilal tutkusu içindeki komünistler ve gazino çalıĢanlarının son derece aktif olduğu eylemler, aynı zamanda 4 Eylül seferberliğinin giriĢimcileri ve aracılarına dair ipuçları veriyor.
7 Eylül sabahı Ġzmirliler miting için yeniden sokaklardaydı. Yoğun güvenlik kordonu altında, ĠkiçeĢmelik, EĢrefpaĢa, Kestelli, Kasaplar, Balcılar, Arasta istikametinden Basmahane‟ye kadar uzanan yoksul mahallelerden yoğunlukla, ama elbette Ġzmir‟in tamamı ve taĢradan gelenler, yüz elli araçla ücretsiz olarak stadyuma taĢınmıĢtır. Bütün engellemelere rağmen, taĢradan yoğun bir katılım vardır. Liman amelesi, yönetici engelini erken mesai yapma çözümüyle aĢarak mitinge gitmiĢtir. Ġzmir Palas‟tan Alsancak‟a uzanan insan seli, saatler öncesinden stadyumu doldurmuĢtur. Bir yerel gazete miting günü izlenimlerini Ģöyle aktarıyor: « Alanda toplanan zümre zabit, memur, tüccar, esnaf, iĢçi avukat, doktorlar, Amerikalılar, Ġtalyanlar ve bilhassa Fransızlar, tribünlerde Ģık elbiseleriyle salon kadınları, iĢçi elbiseleriyle tütün, incir ve üzümde çalıĢan kadınlar ve ev kadınları vardı. Nutuk nedeniyle çarĢılar kapanmıĢtı. Manifaturacılar, ufak büyük esnaf mağazalarını kapatmıĢlardı. ÇarĢılarda büyük bir sessizlik hüküm sürüyordu. Tribünler, localar, koĢu pistleri, futbol sahası, hatta gol büstlerin üzerleri bile halkla dolmuĢtu. Stadyumda ine atacak yer kalmamıĢtı. Nutka geç yetiĢenler, stadyum duvarlarına, etraftaki büyük mağazaların çatılarına, hatta ağaçlara tırmanmıĢlardı » (Hizmet, 8 Eylül 1930).
Okyar, vizyonunu açıkladığı nutkunun bir anında, fesin geri getirileceğine dair dedikodulara cevap vermek isteyince, dinleyiciler cümlenin sonunu beklemeden, Ģapkalarını yere atıp çiğnemiĢtir. Nutuk, alkıĢlar arasında sona ererken, halkın coĢkusu rıhtım boyunca yapılan eğlenceler, yöresel oyunlar ve zeybeklerle hürriyet bayramı kutlamalarına dönüĢtürülmekteydi. ġehrin her katmanından oluĢan kalabalığın bu ortak tepkisi derin anlamlar taĢıyor. Zira iflas etmiĢ bir tüccar, mübadil ya da bir köylü için Ģapka, biri diğerinden tamamen farklı bir gerçeği simgelemekte. Mustafa Kemal, kalabalıkların Ģapka krizi ve Halk Fırkası burjuvasının baskısı altında, « CumhurbaĢkanı olarak devleti, ebedi baĢkanı olarak da Cumhuriyet Halk Fırkası‟nı koruma (Ġnsel, 2005: 70) »
çıkarmaya karar vermiĢtir: « Ben Cumhuriyet Halk Fırkası‟nın umumi reisiyim. Bu teĢekküle tarihen bağlıyım. Bu bağı çözmek için hiçbir sebep ve gereklilik yoktur ve olamaz. Ġzmir‟de bir gazete idarehanesine ve Cumhuriyet Halk Fırkası merkezine, her ne sebep ve Ģekilde olursa olsun gerçekleĢmiĢ saldırılardan ve hükümet ricaline Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|