2.
Turli yosh guruhlarda ta’lim-tarbiyaviy jarayonlarni tashkil etish, ularni kuzatish va
taxlil qilish.
3.
O‘zbekiston Respublikasi ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga qo‘yilgan davlat
talablari ni o‘rganish va taxlil qilish
Insonni har tomonlama barkamol etib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo'lib,
ajdodlarimiz ma'rifat, ma'naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o'rgatish,
ularni komillikka yetaklash yo'llari, qonun-qoidalarini muttasil izlaganlar. Bu esa
pedagogika fanining maydonga kelishiga sabab bo'lgan. Insonni ma'rifatli va ma'naviy
komillikka erishishi pedagogika fanining yetakchiligida amalga oshiriladi. Pedagogika
- yunoncha so'z bo'lib, «bola yetaklovchi» - ma'nosini bildiradi. Insonlarni ma'rifiy va
ma'naviy barkamollikka munosabatlarni o'zgartirib borishi natijasida pedagogika fani
xalq orasida o'z mavqeyiga ega bo'ldi. Shu tariqa insonnni tarbiyalovchi fan sifatida
pedagogika dunyoviy fanlar tizimi qatoridan alohida o'rin egallagan. Uning bosh
masalasi tarbiyadir. Bundan uch ming yillar ilgari Zardushtiylik dinining muqaddas
kitobi «Avesto»da ta'lim-tarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgani holda, uning
ibodatxonalari qoshida maktablar tashkil etilib, kohinlar tomonidan bolalarning ta'lim-
tarbiya tizimi ishlab chiqilgan. Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari.
Mazkur Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari (bundan buyon matnda
Davlat talablari deb yuritiladi) O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi
Qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi PQ-2707-son
“2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 avgustdagi
372-son O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish
to‘g‘risida”gi qaroriga asosan maktabgacha yoshdagi bolalarni (bundan buyon matnda
bolalar deb yuritiladi) maktabgacha ta’lim muassalarida har tomonlama rivojlantirish,
ta’lim tarbiya berish, ko‘nikma va malakalarini shakillantirish hamda maktab ta’limiga
tayyorlash bo‘ycha davlat talablarini belgilaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturiga muvofiq ishlab chiqilgan. Maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish
standartlarini va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini
beruvchi indikatorlarni belgilaydi. Davlat talablarini ishlab chiqish asosida bola shaxsi
rivojlanishining 4 ta yo‘nalishi olingan (jismoniy rivojlanish, o‘z o‘ziga xizmat va
gigiyena; ijtimoiy - hissiy rivojlanish; nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik; bilish
jarayoni, atrof olam to‘g‘risidagi bilimga ega bo‘lish va uni anglash). Bu 4 ta yo‘nalish
bo‘limlarga bo‘linib, birgalikda bola rivojlanishining yaxlitligini tashkil etadi. Davlat
talablari O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkchilik shakli va idoraviy tasarrufidan
qat’iy nazar, quyidagi ta’lim muassasalariga qo‘llaniladi: davlat maktabgacha ta’lim
muassasalari; nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari; maktabgacha yoshdagi
guruhlari mavjud bo‘lgan “Mehribonlik” uylari. Maktabgacha ta’lim turlari uchun
kadrlar tayyorlovchi o‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari,
maktabgacha ta’lim turlari bo‘yicha pedagogik kadrlarni malakasini oshirish va qayta
tayyorlashni amalga oshiradigan muassasalar, maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiya
olayotgan oilalar mazkur Davlat talablariga rioya qilishlari lozim .Davlat talablari
maktabgacha ta’lim tizimida va oilada 7 yoshgacha bo‘lgan bolani tarbiyalash,
maktabga tayyorlashda qo‘llanilishi majburiydir. Uning vazifalari maktabgacha ta’lim
metodikasini yaxshilash, pedagoglar malakasini oshirish, ta’lim-tarbiya berishning
o‘quv dasturini yaratish kabilardan iborat. Shuningdek, talablarda bola bilan ishlaganda
e’tiborga olinishi zarur bo‘lgan psixologik xususiyatlar ko‘rsatilgan. Hujjatda
belgilangan talablarga amal qilishi kerak bo‘lgan tashkilot va idoralar ko‘rsatilgan.
Ularga: davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari, maktabgacha ta’lim
olayotgan bolalar guruhi mavjud “Mehribonlik” uylari, maktabgacha hamda
boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha kadrlar tayyorlaydigan kollej va OITMlar,
malakasini oshiruvchi tashkilotlar, shuningdek, maktabgacha hamda boshlang‘ich
ta’limni nazorat qiluvchi tuman, shahar metodik bo‘limlari kiradi. Davlat talablarining
maqsad, vazifa va asosiy tamoyillari Davlat talablarida quyidagi asosiy
tushunchalardan foydalaniladi: — maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqishi, iqtidori,
individual ruhiy va jismoniy xususiyatlari, madaniy ehtiyojlarini inobatga olgan holda
hamda bolada ma’naviy meyorlarni shakllanishi, hayotiy va ijtimoiy tajriba
egallanishini ko‘zda tutgan har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan yaxlit jarayon;
rivojlanish — inson tanasi tuzilishi, ruhiyati va xulqida biologik jarayonlar hamda atrof
muhit ta’sirida ro‘y beradigan o‘zgarishlar; rivojlanish sohasi — bola rivojlanishidagi
aniq bir yo‘nalishlar; kichik soha — sohaning kichik guruhlari. Asosiy sohalarning
kichik sohasi rivojlanishning ma’lum bir tomonlarini o‘z ichiga qamrab oladi va
ularning aniq bir yo‘nalishini ko‘rsatib beradi; kutilayotgan natija — bolalarda
kutilayotgan bilim, ko‘nikma va malakalar ko‘rsatkichi; bola kompetensiyasi —
ma’lum bir yosh davriga xos bo‘lgan vazifalarni maqsadli bajarish uchun yetarli
bo‘lgan bolaning bilimi, ko‘nikmasi va malakalari hamda qadriyatlari; integratsiya —
bola ta’limi va rivojlanishidagi mazmun tarkibiy qismlari o‘rtasidagi bog‘liqlik;
inklyuziv ta’lim — bolalarning alohida ta’lim ehtiyojlari va individual imkoniyatlarini
inobatga olgan holda ta’lim va tarbiya olinishini teng ta’minlovchi jarayon; “Men”
konsepsiyasi — bolani o‘zi haqidagi anglangan tasavvurlari tizimi, uning refleksiv
faoliyatini bir qismi; refleksiv faoliyat — bolada o‘z tushunchalari va xatti-
harakatlarini anglash va mustaqil tahlil qilishi asosida xulosalar shakllanishi jarayoni.
Davlat talablarining maqsadi — mamlakatda o‘tkazilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy
islohotlarni, xorijiy mamlakatlar ilg‘or tajribasi hamda ilm-fan yutuqlari va zamonaviy
informatsion kommunikativ texnologiyalarni inobatga olgan holda maktabgacha ta’lim
tizimida ma’nan mukammal va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdir. Davlat
talablarining vazifalari quyidagilar hisoblanadi: maktabgacha yoshdagi bolalarning
rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;
milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida bolalarga ta’lim-tarbiya berish,
rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish; ta’lim-tarbiya jarayoniga
pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;
kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning
samarali integratsiyasini ta’minlash. Davlat talablari quyidagi tamoyillar asosida tatbiq
etiladi: bolaning noyobligi; “Men” konsepsiyasi va shaxsiy ta’limini yaratishda
bolaning faol roli; bolaning huquqlarini himoya qilish va ta’minlashning muhimligi;
bola ta’limi va rivojlanishida kattalarning asosiy roli; bolalar rivojlanishida individual
farqlanishlar mavjudligi sababli, har bir bolaga moslashuvchan bo‘lib, individual
variativlik asosida yondashish Davlat talablarining tarkibi Davlat talablari rivojlanish
sohalari integratsiyasini ko‘zda tutadi va bola rivojlanishiga ko‘maklashadi. Davlat
talablari tug‘ilgandan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning beshta asosiy rivojlanish
sohalariga bo‘lingan. Har bir rivojlanish sohasi o‘z o‘rnida kichik sohalarga bo‘lingan
bo‘lib, ular har bir yosh guruhiga mos bir nechta talablardan (kutilayotgan rivojlanish
ko‘rsatkichlaridan) iborat. Davlat talablari bolaning quyidagi rivojlanish sohalari
bo‘yicha belgilanadi: jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi;
ijtimoiy-hissiy rivojlanish; nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; bilish jarayonini
rivojlanishi; ijodiy rivojlanish. “Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining
shakllanishi” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • yirik motorika; • mayda
motorika; • sensomotorika; • sog‘lom turmush tarzi va xavfsizlik. “Ijtimoiy-hissiy
rivojlanish” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • “Men” konsepsiyasi; •
hissiyotlar va ularni boshqarish; • ijtimoiylashuv, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot.
“Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi quyidagi kichik sohalarga
bo‘linadi: • nutq va til; • o‘qish malakalari; • qo‘l barmoqlari mayda motorikasi. “Bilish
jarayonining rivojlanishi” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • intellektual-
anglash malakalari; • elementar matematik malakalar; • tadqiqiy-bilish va samarali
refleksiv faoliyat. “Ijodiy rivojlanish” soha quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: •
dunyoni badiiy tasavvur etish; • badiiy-ijodiy qobiliyatlar. Davlat talablari asosidagi
yosh davrlari quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: go‘daklik (tug‘ilgandan 1
yoshgacha); erta yoshdagi bolalik (1 yoshdan 3 yoshgacha); kichik maktabgacha yosh
(3 yoshdan 4 yoshgacha); o‘rta maktabgacha yosh (4 dan 5 yoshgacha); katta
maktabgacha yosh (5 yoshdan 6 yoshgacha); maktabga tayyorlov yoshi (6 yoshdan 7
yoshgacha). Ilk yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan talablar mazkur Davlat
talablarining 1- ilovasida belgilangan
Dostları ilə paylaş: |