Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

20 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. SLA texnologiyası ilə prototipin alınması 

 

Prototiplərin sürətli hazırlanması məqsədilə inkişaf etdirilmiş üsullar sonralar daha geniş sahəni əhatə 

edərək,  fərdi  istehsaldan  kiçik  ölçülü  hissələrin  seriyalı  istehsalına  keçməyə  imkan  yaratmışdır.  Burada 

istifadə  edilən  additiv  hazırlama  ilə  hissənin  verilmiş  formada  və  dəqiqlikdə  alınması  digər  hazırlama 

üsullarından  fərqli  olaraq  kiçik  həcmi  elementlərin  formasına  əsaslanır.  Bu  həcmi  elementlər  bir  təbəqə 

daxilində cəmləşərək hissəni istər metaldan, istərsə də qeyri metaldan birbaşa qurmağa imkan verir. Müxtəlif 

materialların  tətbiqi  prototiplərin  fiziki-mexaniki  xassələrini  kəskin  şəkildə  yaxşılaşdıraraq  onların  son 

keyfiyyətə çatmasına imkan yaradır. 

Konstruksiya prosesinin metodologiyası. 

Bu  bölmənin  məqsədi,  modelin  ideyasından  maddi  bərk  modeldə  materializasiyasına  qədər 

konstruksiya prosesini göstərməkdir. 

Proses dörd mərhələyə bölünür: 

Birinci  mərhələ:  Konstruktorun  fikrinə  əsaslanır.  Bildiyimiz  kimi,  hər  hansı  bir  layihə  bir  fikir  ilə 

başlayır,  mühəndis  tərəfindən  əl  ilə  və  ya  proqramdan  istifadə  etməklə  eskiz  çəkilir  və  ya  hər  hansı  bir 

maddənin əli ilə modeli tərtib olunur. Bu ideyanın iki əhəmiyyətli aspekti layihənin həyata keçirilməsi üçün 

başlanğıc məlumatlar və ən başlıcası, məhdudiyyətlər və ya digərləri əhatə edən ölçülərdir. 

İkinci mərhələ: kompüterdə modelləşdirməyə əsaslanır.Bu addım iki ölçülü CAD tədqiqatını eskizləri 

və ilkin ideanın bütün detallarının lazımı şəkildə başa düşülməsi üçün vacib şərtdir .Əsas olaraq bərk cismin 

CAD modelleşdirilməsini 3D ilə yerinə yetirmək olar. 

Üçüncü  mərhələ:  Bu  konseptual  layihələndirməyə  əsaslanır.  3D  tamamlandıqdan  sonra  o  STL 

formatında  saxlanılır(stereolitografiya).Bu  fayl  faktiki  modele  çevrildikden  sonra  qurulmağa 

gönderilir.Proqram  təminatının  çox  hissəsini  bu  formatın  modelinə  göndərmək  olar.Əldə  olunan  model 

konstruktora  onun  fikirləşdiyini  görməyə  kömək  edir.Əgər  konstruktor  dəyişiklik  etmək  istəyərsə  ,o  3D 

modelinə qayıda və istədiyi nəticəni əldə edənə qədər burada düzəlişlər edə bilər. 

Dördüncü mərhələ:  Hər tərəfli layihələndirməyə əsaslanır.Bu zaman bilavasitə düzgün 3D modelinə 

nail  olmaq  üçün  ardıcıl  aralıq  modelin  qurulması  tez  layihələndimənin  köməyi  ilə  yerinə  yetirilir  və  bu 

konstruktor  arzu olunan son modeli əldə edənə qədər davam edir. 

                                    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Şəkil 2. Təyyarə və Mühərrikin 3D prototipi 

 

---

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

21 

NEFT-QAZ QUYULARINDA BORULARIN YİVLİ HİSSƏLƏRİNDƏ  

BAŞ VERƏ BİLƏN QƏZALARIN  DİAQNOSTİKASI 

 

Əhmədova N.O. 

Sumqayıt Dövlət Universiteti 

 

Məqalədə  boruların  quyularda  istismar  zamanı  müxtəlif  səbəblərdən,  onların  yivlə  birləşən 

hissələrində  yaranan  gərgiliklərin  nəticəsində  meydana  şıxan  nasazlıqların  məsafədən  idarə  etməklə  aşkar 

etmək  və  yaranan  qəzaların  qarşısının  alınması  üsulları  tədqiq  olunmuşdur.  Həmçinin  şaquli  və  maili 

istiqamətlərdə  qazılmış  quyularda  məsafədən  diaqnostikasının  riyazi  modeli  verilmişdir.  Qazıma,  neft-qaz 

mədən  boruların  istismarında  yivli  birləşən  hissələrin  müntəzəm  və  qeyri  müntəzəm  yeyilməsi  və  eləcədə 

işlək  səthlərin  üzlərində  cızıqlar  və  konovcuqlar  müşahidə  edilir.  Bunlara  misal  olaraq  müxtəlif  növ  boru 

kəmərli nippelinin qıfıl yivinin yuyub ararılması, qazıma nasosunun yeyilmiş silindir oymağı, temperaturun 

artması,  karroziya  və  dağılmanı  göstərmək  olar.    Neft  çıxarma  zamanı  quyularda  istifadə  olunan  borular 

müxtəlif  təzyiqlərə  məruz  qalır.  Boruların  yivli  birləşmələrində  bu  və  ya  digər  səbəblərdən  (yivlərin 

gərilməsi seçilmədikdə, yivlər arasında  araboşluqlar olduqda, paslanma, əlavə yukun düşməsi və s) sızmalar 

baş verir. Bu da həm ətraf mühitin çirkləndirilməsinə, həm də neft çıxarmada hasilata mənfi təsir göstərir.  

Bu məsələləri həll etməkm üçün boruların yivlə birləçən hissələrində konovların açılması və orada vericilərin 

(yüksək qidalandırma mənbəsinə malik olan) yerləşdirilməsi verilmişdir 

 . 

Məqələnin  məqsədi    Neft  quyularında  boruların  yivli  birləşmələrdə  baş  verə  biləcək 

çatışmamazlıqların  məsafədən  diaqnozlaşdırmasıdır.  Aparılmış  tədqiqatlar  göstə4rmişdir  ki,  baş  verən 

qəzaların çoxu qazıma quyularında boruların əsasən yivli hissələrində yaranır.Kolunda boruların ağırlığı çox 

olduğundan  birləşdirici  yivlərin  vidələri  buna  tab  gətirməyərək  qırılır  vəqəzalar baş  verir.  Ona  görə  də  bu 

deyilənləri nəzərə alıb boruların yivli hissələrin (mufta və nippel) konstruksiyasında dəyişiliklərin edilməsi 

məksədə uyğun sayılır 

. Bunun üçün mufta və nippeldə yaradılmış konovlarda yüksək həssaslı vericilərin 

yerləşdirilməsi  təklif  olunur  və  onlar  uzun  müddətli  qidalandırıcılarla  təmin  edilir.  Bu  vericilər  yivlərin 

kipliyini yaradan –polietilen həlqələrin arasında bərkidilmişdir. (bunlar temperatur, təzyiq, sızma, korroziya 

zamanı  borunun  divarın  qalınlığının  azalması,  vidələr  arasındə  addımın  dəyişməsi  və  s.  hadisələrin  baş 

verilməsi haqqında informasiyalar almaq). Sonradan isə bu vericilər nömrələnir. Nəzarət üçün HC-SR04 tipli 

ultpasəsli  vericilərdən  istifadə  edirik.  Bu  vericilər  vasitəsi  ilə  10mm  dən  700÷9000  m  –dək  məsafədən 

nəzarət  mümkundur.  Burada  bir  neçə  verici  yerləşdirilir.  Hər  bir  nömrəli  verici  bir  hadisənin  baş  verməsi 

haqqında  informasiyaları  manitura  və  ya  çap    qurğusuna  verir.  Beləliklə  biz  əvvəlcədən  baş  verə  biləcək 

hadisə  haqqında    informasiyaya  malik  oluruq  və  bu  halları  aradan  qaldırmaq  üçün  müvafiq  tədbirlər  görə 

bilirik.   İndi biz riyazi  formada  vericisi olan müftadən  x obyektədək  L  məsafəni təyin edək. a

1

,a

2

,....,a

n

 

nöqtələrində diaqnostika vasitəsi ilə x nisbi obyekt üçün L ( boru kolonlarında vericisi olan yerdən borunun 

ücünadək      məsafədə)  məsafəni  təyin  edək.  Əgər  x,  a  ,  nöqtələri  arasındəki  məsafəboru  kalonlarda  mufta 

birləşən yerlərdir x-obyektin nisbi Ɗ

i

-diaqnozuna görə minimaldırsə 

.Əcər L

i

=min, onda  x  Ɗ

i

, (1)  

Əgər L

i

  L

k 

 (k=1,2,...n;  k

)                                                                                         (2) 

Bəzi hallar üçün (2) fomolu ciddi qəbul etsək 

                 L

k

-L

i

                                                                                                                                                                           

(3) 

Burada 

 

–tanınma nasazlıqlar (

) 

Misal  üçün  əgər  iki  müfta  arasındakı  məsafənin  diaqnostikası  kvadratı  kimi  olarsa 

=

=

2

   onda x obyekti diaqnostikadan asılı olur. 

Ɗ

i

 aşağıdakı şərt əsasında 

                                                   (4)    

Əgər  bir  neçə  oblast  şəklində  tanınma  nasazlıqlar  əlavə  daxil  edilibsə  və  şərti  olaraq  (2),(3),(4) 

formolları ancaq vacib sayılır. Vacib şərtlər üçün aşagıdakı kimi qəbul edilir: 

 

   

əgər 

                                                                              (5)  

burada   –sferanın radiusudur hansı ki diqnostika nöqtəsinə daxil olur. Qeyri izotrpon və eynicinsli olmayan 

mühüt üçün məhdudlaşmıç işarələrə uyğun gəlir. 

-

                                                                        (6) 

---